План: Reklamın mahiyyəti, marketinq təsnifatı və formalrı

Məhsul reklamları məhsulların və xidmətlərin xarakterindən və xüsusiy-yətlərindən asılı olaraq müxtəlif formalarda həyata keçirilir. Məsələn, istehlak mallarının reklamında istehlakçılarda məhsulla bağlı dərketmə, emosiyalar və rəftarın biruzə verilməsi kimi hisslər yaratmaq məqsədi qarşıya qoyulur və bu zaman televiziya, yerüstü reklam şitləri, metro, nəqliyyat vasitələri, radio, kata-loqlar, birbaşa poçt göndərişləri kimi reklamın yayım vasitələrinə daha çox üstünlük verilir. İstehsal - texniki təyinatlı məhsulların reklamında isə əsas diqqət məhsulların istehlak xüsusiyyətlərinə, texniki - istismar göstəricilərinə, istifadə sahələrinə, keyfiyyətinə yönəldilir. Bu zaman ən səmərəli yayım vasitələri sahə jurnalları, kataloqlar, prospektlər, xüsusi bülletenlər hesab olunurlar. Bütün hallarda məhsul reklamlarının əsas məqsədi məhsula tələbat formalaşdırmaq və onun satışını həvəsləndirmək, son nəticıdə məhsul satışının həcmini artırmaqdır.

İnstitusional reklamlar ayrı – ayrı müəssisə və təşkilatların reklamını nəzərdə tutur. Bu cür reklamlardan əsas məqsəd istehlakçılara, işküzar tərəf müqabillərə, ümumilikdə ictimaiyyətə müəssisə haqqında, onun fəaliyyəti, həyata keçirdiyi ideyalar haqqında məlumatlar çatdırmaq, bunların sayəsində müəssisənin imicini yüksəltmək, cəmiyyətdə müəssisənin müsbət obrazını formalaşdırmaqdır. Bu zaman ən səmərəli yayım vasitəsi kimi televiziya, yerüstü reklam şitləri, reklamı da nəzərdə tutan xeyriyyə tədbirləri, televiziya proqramlarında iştirak etmək, bəzən isə onlara sponsorluq etmək, pres konfranslar keçirmək hesab olunur.

Praktikada məhsul reklamının müxtəlif formaları tətbiq edilir:

Müqayisəli reklam. Bu zaman müəssisənin məhsul markası rəqib marka ilə müqayisəli şəkildə reklam edilir.Bu cür reklam müəssisənin məhsul markasına istehlakçıların diqqətini cəlb etməyə, markaya bağlılığı artırmağa, ona üstünlük verməyi təmin etməyə yönəldilir. Lakin heç də həmişə bu reklam gözlənilən nəticəni əldə etməyə imkan vermir. Bu halda rəqib markanın da müqayisəli reklamı həyata keçirilir, bu isə öz növbəsində istehlakçılarda müəssisənin məhsu-luna əks reaksiya yarada bilir. Müqayisəli reklamın iki növünü fərqləndirirlər: - birtərəfli və ikitərəfli müqayisəli reklam.

Birtərəfli müqayisəli reklam. Bu halda müəssisənin məhsul markası haqqında yalnız müsbət arqumentlər qeyd olunur. Müəssisənin məhsul markası rəqib məhsul markası ilə birtərəfli müqaisə edilir, əks arqumentlər qabarıq şəkildə göstərilir.

İkitərəfli müqayisəli reklam. Bu tip reklamda məhsul markasının müsbət tərəfləri ilə yanaşı mənfi tərəfləri, müəyyən çatışmamazlıqları da qeyd olunur. Bu da istehlakçılarda məhsul markasının reklamının obyektıv olması fikrini formalaşdırır. Bununla belə bütün ikitərəfli müqayisəli reklam heç də həmişə birtərəfli və müqayisəli reklama nisbətən tam üstünlüyə malik olmur. Üstünlük o halda baş verir ki, məhsulun qeyd olunan mənfi xüsusiyyətləri o qədər də ciddi olmur və bundan istehlakçilar reklama qədər məlumatlı olmurlar. Ümumiyyətlə isə . ikitərəfli müqayisəli reklam əksər hallarda daha inandırıcı olur və istehlakçılarda məhsul markasına bağlılığı artırır.

Təkzibedici reklam. Bu cür reklam rəqib məhsul markasının çox ciddi müqayisəli reklamına qarşı tətbiq olunur. Bu halda müəssisə tərəfindən rəqib məhsulların üstünlükləri, müəssisənin məhsul markasının isə mənfi cəhətləri qeyd olunan müqayisəli reklama qarşı təkzibedici xarakterə malik reklam həyata keçirilir.

Konseptual reklam. Bu reklam növü satınalmalara dair qərarların qəbuluna ğətirib çıxara biləcək faydalı münasibətin formalaşdırılmasına yönəldilən kreativ səylərdir. Bu cür reklamın əsas məqsədi münasibət formalaşdırmaq, alıcılara onların brendə münasibətinə müsbət təsir göstərə bilən müraciətlər çatdırmaqdır ( 11 s.908 ).

J. J. Lamben konseptual reklamın effektliyinin təmin edilməsi üçün bir sıra ilkin şərtlərin mövcud olmasını qeyd edir və onları aşağıdakı kimi qiymətləndirir:

• Reklam marketinq-miksin elementlərindən biridir və onun funksiyasını di­gər marketinq alətlərinin funksiyasından ayırmaq olmaz. Ümumi qayda belə­dir: reklam yalnız onunla eyni zamanda digər marketinq amillərindən də istifadə edildikdə, yəni differen­sial­laşdırılmış və dəqiq mövqeləşdirilmiş məhsul rəqa­bətə davamlı qiymətlə, düzgün təşkil edilmiş satış şəbəkəsi vasitəsilə satıl­dıq­da effektli olur.

• İstehlakçı üçün reklam, əsasən, müşahidə edilməsi mümkün olmayan daxili keyfiyyətlərə malik olan mürəkkəb məhsulların realizasiyasında faydalı olur. Təcrübəyə əsaslanan məhsullar (məsələn, qida məhsulları və ya şampun) və etibar qazanmış məhsullar (məsələn mühərrik yağı, tibb xidmətləri) adlandırılan məhsulların həqiqətəuyğun reklamından istehlakçı nə isə əldə edə bilir.

• Effektli reklam tijarət markasının fərqləndirici xüsusiyyətlərini aşkara çıxarır. Bunun sayəsində istehlakçının şüurunda onun rəqib markalardan fərqli məhsul kimi mövqeləşdirilməsinə nail olunur.Fərqli xüsusiyyətlər brend tərəfindən vəd edilə bilər, lakin onun fərdi, xarici obrazı və ya simvolik dəyərliliyi də belə xüsusiyyətlər kimi çıxış edə bilər.

• Reklamdan istifadə edilməsi ilkin tələbin genişləndiyi bazarlarda və ya seq­­mentlərdə daha effektlidir. Bu halda reklam bütünlükdə məhsul kateqoriya­sına tələbatın stimullaşdırılması funksiyasını yerninə yetirir. Genişlənməyən bazarlarda isə reklamın başlıca funksiyası seçmə tələbatın stimulaşdırılması və ticarət markası səviyyəsində kommunikasiya effekti yaratmaqdır.

• Əsas bazarın tutumu kifaəyət qədər böyük olmalıdır ki, reklam kampani­yasına çəkilən xərcləri ödəmək mümkün olsun, firma isə reklama reaksiya funk­si­yasının hüdud səviyyəsinə nail olunması üçün kifayət qədər maliyyə resurs­ları­na malik olmaldır.

Beləliklə, reklam kommunikasiyası strateji marketinq proqramlarına əlavə kimi çıxış edir. Məhsulun mövqeləşdirilməsi həmin məhsul üçün seçilmiş marke­tinq mövqeyinə uyğun gəlməlidir və strateji yanaşmalara əsaslanmalıdır. Bunsuz reklam effektli ola bilməz (11 s.910).

Qeyd olunanlardan əlavə, qarşıya qoyulan məq­səd­­lərdən asılı olaraq imic reklamı, həvəsləndirici reklam, sabitlik reklamı kimi reklam növlərindən də istifadə olu­nur.

İmic reklamı. Bu cür reklam əsasən firmaya və onun məhsuluna xoş münasibətin formalaşmasını nə­zərdə tu­tur. Onun əsas məqsədi potensial alıcıları məhsulla, onun texniki-iqtisadi göstəriciləri ilə, təyinatı ilə, firmanın fəa­liyyət istiqamətləri ilə, tarixi ilə yaxından tanış etmək, firma haqqında, onun konkret məh­sulu haqqında xoş tə­səvvür yaratmaqdan ibarətdir.

Ümumilikdə götürdükdə imic reklamının həyata ke­çi­rilməsində əsas məqsəd geniş əhali kütləsində fir­ma­nın və onun məhsulunun müsbət obrazını yaratmaqdır. Bu reklam digər reklam növlərinə nisbətən daha geniş fəa­liyyət dairəsini və əhali kütləsini əhatə edir. Bu da ondan irəli gəlir ki, firma öz fəaliyyətini və ya məhsul çeşidini genişləndirdikdə, yeni məhsul və ya fəaliyyət növünə ar­tıq əhalidə müsbət münasibət yaranmış olur.

İmic reklamı üçün ən səmərəli yayım vasitəsi aşağı­dakılar hesab olunur:

-televiziyada reklam rolikləri;

-reklam lövhələri;

-nəqliyyat vasitələrində reklam;

-məşhur qəzet və jurnallarda reklam;

-mətbuatda, radio və televiziyada xüsusi proqram­larda iştirak etmək.

Azərbaycanın reklam təcrübəsində imic reklamın­dan bir qayda olaraq bazarda sabit vəziyyətə və gəlirə malik olan iri firmalar, şirkətlər istifadə edirlər. Onlar əsasən istehsalla və ya mal satışı ilə məşğul olurlar.

Stimullaşdırıcı reklam. Bu reklam növü əsasən alıcı­ların tələbatının artırılmasına, mal alışının sti­mul­laşdı­rılmasına yönəldilir. Onun istiqaməti məhduddur. Lakin bu zaman bir qədər böyük istehlakçı audi­to­riyasına müraciət etmək lazım gəlir. Bir çox hallarda potensial alıcıların sayını müəyyən etmək çətin olur. Belə hallarda daha geniş auditoriyaya müraciət edil­məsi təsadüfi xa­rakter daşıyır. Bu reklam çox yayılmış reklam növlərin­dəndir. Bu zaman məhsulun əsas üstünlüklərini, analoji məhsulla müqayisədə müsbət cəhətlərini qeyd etmək mümkün olur.

Stəmullaşdırıcı reklamın əsas məqsədi istehlakçıların mal alışı üzrə davra-nışlarına təsir göstərə bilən, onları mal alışına sövq edən tədbirlərin həyata keçərilməsini təmin etməkdən ibarətdir. İstehlakçəların mal alışı üzrə qərar qəbul etmə niyyəti emosional reaksiya ilə davranış reaksiyası arasında formalaşır. Bu zaman reklamda istehlakçıların mal alışı üzrə qərar qəbul etməsini sürətləndirən və ya onu təkrar satınalmaya təhrik edən tədbirlər göstərilir.

Stimullaşdırıcı reklamın əsas vəzifələri firmanın məhsuluna olan tələbatın stimullaşdırılmasını həyata ke­çir­mək, alıcıları mal alışına həvəsləndirməkdən iba­rət­dir. Adədən xırda və orta firmalar məhsul haqqında stimul­laş­dırıcı reklam elanlarını verərkən imic rek­lamının ele­mentlərini də göstərməyə çalışırlar. Çünki bu cür firmalar bir qayda olaraq ayrıca imic-reklam vermək imkanına malik olmurlar. Məqsədli imic-rek­lam adətən iri firmalar tərəfindən böyük reklam kam­pa­niyası həyata keçirilər­kən verilir. Reklam kompa­ni­yasını həyata keçirərkən rə­qib firmaların ünvanına və onların məhsulları haqqında mənfi fikir söyləməyə yol verilmir. Birincisi, bu etika nöqteyi-nəzərindən düzgün hesab edilmir və hətta bir çox ölkələrdə qanunla tənzimlənir. İkincisi, bu cür reklam yayımı bir qayda olaraq rəqiblərin xeyrinə olur, çünki onlar əlavə reklam əldə etmiş olurlar və ola bilər ki, bu zaman rəqiblərin məhsulu daha çox yadda qalsın. Üçüncüsü, psixoloci nöqteyi-nəzərdən alıcılarda reklam olunan məhsulun keyfiyyətinə şübhə yarana bilər. Nə­zərdə saxlamaq lazımdır ki, stimullaşdırıcı reklam adətən imic-reklamın tərkib hissəsi hesab olunur.

Firma və onun məhsulu haqqında bir neçə müx­təlif reklam elanı verildikdə bu alıcılarda firma haqqında elə təsəvvür yarada bilər ki, o firmanın həqiqi obra­zına uyğun gəlmir. Odur ki, reklam tədbirlərini hazır­layıb hə­ya­ta keçirərkən firma öz imicini unut­ma­malı, onu qo­ruyub saxlamağa və daha da yaxşı­laşdırmağa çalışmalı­dır. Bütün bunlara nail olmaqda firmanın ümumi reklam kampaniyasının düzgün plan­laşdırılması və həyata keçi­rilməsi mühüm rol oynaya bilər.

Stimullaşdırıcı reklam üçün ən səmərəli yayım vasi­təsi kimi aşağıdakılar daha məqsədəuyğun hesab edilirlər:

- qəzet və jurnallarda təkrar olunan reklam yazıları;

- birbaşa poçt göndərişləri;

- radioda reklam;

- sərgilərdə iştirak etmək;

- televiziyada reklam.

Azərbaycanda stimullaşdırıcı reklam ümumi rekla­mın tərkibində çox az yer tutur. Bu, əsasən onunla izah olunur ki, Azərbaycanda yerli istehsalçılar arasında güclü rəqabət yoxdur və onlar öz məhsullarının key­fiy­yət xa­rakteristikasını reklam etdirməyə ehtiyac duy­murlar. Bu zaman əsas vəzifə məhsul və firma haqqında məlumatları daha çox alıcıya çatdırmaqdan ibarətdir.

Sabitlik reklamı. Bu reklam növünün əsas vəzifəsi ondan ibarətdir ki, hətta firmanın məhsuluna sifariş ve­rildiyi şərai­tdə, məhsul satışının lazımı səviyyədə həyata keçirildiyi halda, firmalar əldə etdikləri nəticələri qo­ruyub saxlamaq məqsədilə müəyyən dövrdən bir xüsusi reklam tədbirlərini həyata keçirirlər.

Sabitlik reklamı üçün ən səmərəli yayım vasitəsi aşağıdakılar hesab olunur:

- firmanın fəaliyyəti və məhsulu haqqında məqalə şəklində gizli reklamın verilməsi;

- sərgilərdə iştirak etmək;

- daimi tərəf müqabillərə firmanın illik fəaliyyəti ba­rədə hesabatın göndə-rilməsi.

Qeyd etmək lazımdır ki, əksər firmalar yeni isteh­sal edilmiş məhsulu bazara çıxarmazdan əvvəl xüsusi reklam kampaniyası həyata keçirirlər. Bu cür reklam ve­ril­mə­sində əsas məqsəd bazara yeni çıxarılacaq məh­sul haq­qında istehlakçılara məlumat vermək, onlarda məhsula xoş təsəvvür yaratmaqdan ibarətdir.

Firmanın yeni məhsulu bazara çıxarmazdan əvvəl reklam kampaniyasını həyata keçirməsi, müəyyən ta­rix­dən bazara yeni məhsul çıxaracağı barədə alıcılara qa­­baqcadan məlumat verməsi olduqca mühüm əhə­miyyət kəsb edir. Qabaqcadan verilən reklamın müd­dəti müxtə­lif olur. O, adətən iki aya qədər müddət ər­zin­də həyata keçirilir. Belə bir reklamın həyata keçi­ril­məsi öz növbə­sində reklam kompaniyasının böyük­lü­yündən, istehsalın həcmindən, məhsul bazara çıxa­rıl­dıq­da əldə edilməsi nə­zərdə tutulan mənfəətin məb­lə­ğindən asılı olur.

Reklam fəaliyyətinin qarşısında qoyulan məqsədlər­dən və məhsulun həyat dövranının mərhələlərindən asılı olaraq reklamın aşağıdakı formaları da mövcuddur:

1.İnformasiya xarakterli reklam. Bu reklam for­ması əsasən məhsulun bazara çıxarılma mərhələsində tətbiq edilir və əsas məqsədi məhsul haqqında, onun tətbiq sa­hələri və s. haqqında məlumat vermək və bunun sayə­sində məhsula tələbat yaratmaqdır.

2.İnandırma və tövsiyə xarakterli reklam. Bu rek­lam satışın həcminin artması mərhələsində tətbiq edi­lir və əsas məqsədi firmanın məhsuluna, markasına üstünlük veril­məsi, həmin məhsulun alınmasına isteh­lak­çını inandır­maq, firmanın markasına bağlılıq yaratmaq və s. ibarət­dir.

3.Yada salma xarakterli reklam. Reklamın bu for­ması məhsulun həyat dövranının yetkinlik mərhələsində tətbiq edilir. Bu reklam formasının qarşısında satışın həcmini stabil­ləş­dirmək, məhsulun bu və ya digər para­metrlərini, onun tətbiq sahələrini və s. istehlakçıların ya­dına salmaq, xatır­latmaq məqsədi qoyulur.

Reklamda demək olar ki, bir-birinə əks olan iki ya­naşma mövcuddur:-geniş və səmərəli. Bu yanaş­ma­lar­dan hər hansı birinin seçilməsi firmanın maliyyə və­ziy­yətin­dən, onun reklama ayırdığı vəsaitin məb­ləğindən asılıdır.

«Geniş» yanaşma zamanı firma demək olar ki, xərclərə məhəl qoymur, istənilən qəzet və jurnallarda reklam yerləş­dirir, geniş radio və televiziya reklamlarını həyata keçirir. Təbii ki, reklama bu cür geniş yanaşma yaxşı nəticələr əldə etməyə, o cümlədən, satışın həcmini artırmağa və yüksək mənfəət əldə etməyə imkan verir. Lakin heç də həmişə əldə edilən nəticələr çəkilən xərclərə uyğun gəlmir. Bəzən isə bir sıra firmaların gə­lirləri bu cür xərclərə imkan vermir. Odur ki, bir çox hal­larda reklam kampaniyasını həyata keçirərkən səmərəli yanaşmadan istifadə etmək daha məq­sədə­uyğun hesab edilir. Səmərəli yanaşma zamanı reklam kam­­pa­ni­yası firmanın maliyyə imkanları nəzərə alın­maqla, reklam büdcəsi diqqətlə he­sablanılmaqla, rek­lam təd­bir­ləri hərtərəfli düşünülməklə, reklamın yayım vasitələri düzgün seçilməklə həyata keçi­rilir.

Reklamın müxtəlif yayım formaları mövcuddur. Onları ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirək.

Qəzet və jurnallarda yayılan reklam.

Qəzet və jurnalları ümumi və xüsusi mətbuata ayır­maq olar. Yayılma yerinə və ərazi dairəsinə görə onlar yerli və mərkəzi mətbuata bölünürlər.

Qəzetləri yaydıqları informasiyanın xarakterindən asılı olaraq aşağıdakı növlərə ayırmaq olar:

-məlumatlar qəzeti (burada əsasən siyasi və ümumi xarakterə malik olan məlumatlar verilir, reklamın xüsusi çəkisi az olur).

-kommersiya qəzeti (burada adətən biznes prob­lem­ləri, valyuta məzənnələri, birja məlumatları, məh­sul­lar və qiymətlər barədə məlumatlar dərc edilir. Mə­lumatlar qə­zetinə nisbətən burada reklamın xüsusi çəkisi yüksək olur.

-reklam-kommersiya qəzeti (burada əsasən rek­lam elanları verilir)

Bu qəzetlərin hər birinin özünəməxsus oxucu audi­toriyası mövcuddur.

Birinci qrupa aid olan qəzetlər daha kütləvi hesab olunurlar. Lakin onların oxucuları arasında biznes­menlə­rin, iş adamlarının xüsusi çəkisi nisbətən az olur. İkinci qrup qəzetlərin oxucuları arasında isə iri və orta biznes­menlər, iş adamları, sahibkarlar yüksək yer tutur. Üçün­cü qrup qəzetlərin oxucuları adətən xırda bizneslə məşğul olan iş adamları və öz problemlərini həll etməyə çalışan əhali kütləsi hesab edilir.

Qəzetlərin bu cür növlərə bölünməsi təqribi xarakter daşıyır. Belə ki, oxucu kütləsinin sayı həm qəzetlərin sa­tıldığı ərazidən və onların istiqamətindən, həm də xarak­terindən və xüsusiyyətindən asılı olur.

Oxucuların sayı çox olan qəzetlərdə yerləşdirilən reklam daha təsirli olur. Reklamın digər yayım formalarına nisbətən qəzet reklamının üstünlüklərini müəyyənləşdirən bir sıra hallar mövcuddur:

- qəzet reklamında müəssisə və ya məhsul haqqında daha dolğun, aydın başa düşülən məlumatlar yerləşdirmək mümkün olur;

- qəzet reklamı yüksək operativliyə malik olur, bu reklam müraciətlərini qısa müddətdə, daha az xərclə hazırlamaq mümkün olur;

- gündəlik çap olunan qəzetlərdə yerləşdirilən reklam elanlarının effektliyini reklam dayandırıldıqdan sonra qısa müddətdə müəyyənləşdirmək mümkün olur;

- qəzet reklamlarında bir nəfər oxucuya düşən xərclərin çox aşağı səviyyədə olması qəzetlərdə yerləşdirilən reklam elanlarını dovrü surətdə, tez - tez təkrarlamağa imkan verir;

- qəzet reklamı həmçinin oxucularda yüksək etibarlılıq hissi yaradır.

Bütün bu qeyd olunanlar reklam vericilərini qəzet reklamına yaradıcı yanaşmağa, reklamın bu yayım formasından getdikcə daha çox istifadə etməyə sövq edir.

Reklamın yayım formaları arasında jurnallar özünəməxsus xüsusi yer tutur. Jurnalların konkret öz oxucuları mövcuddur. Jurnallarda yerləşdirilən reklamlarda yüksək effekt yaradan rəng tərtibatından daha geniş və cəlbedici istifadə etmək mümkün olur. Bu reklam elanları oxucuların fikirlərinə, arzu və istəklərinin formalaşmasına daha güclü təsir göstərmək imkanına malik olur. Jurnalların reklam vericiləri üçün mühüm əhəmiyyət kəsb etməsinə baxmayaraq onların bir sıra çatışmamazlıqları da mövcuddur. Qəzetlərdən fərqli olaraq jurnallar müəyyən dövrdən bir çıxdıqlarına görə onlarda yerləşdirilən reklam elanları da oxuculara gec çatdırılır, onların əhatə etdiyi oxucu kütləsi də yığcam olur. Jurnallarda reklamın yerləşdirilməsi prosesi uzunmüddətli olur, əhatə dairəsinin və tezliyinin aşağı səviyyədə olması onun təsir dərəcəsini və effektliyini azaldır.

Televiziyada reklam. Reklamın bu yayım forması ən bahalı və yüksək səmərə verən kütləvi reklam növü hesab edilir. Televiziyada müxtəlif xarakterə malik olan, əhali tərəfindən müxtəlif səviyyədə baxılan çoxlu sayda kütləvi və siyasi proqramlar, filmlər yayılır. Verilən reklam bu proqramların, filmlərin xüsu­siy­yətləri və müxtəliflikləri, daha çox baxılan olması nəzərə alınmaqla həyata keçi­rilməlidir. Kütləvi tələbat malları haqqında verilən rek­lamın yüksək baxıcı rey­tinqinə malik olan proq­ram­larda və filmlərdə, istehsal-texniki təyinatlı məhsullar haq­qında verilən reklamın isə xüsusi tematik proq­ramlarda yerləş­dirilməsi daha məq­sədəuyğundur. Belə ki, işgüzar adam­ların əksə­riyyəti dincəlmək məqsədilə adətən əyləncəli proq­ramlara və maraqlı filmlərə baxırlar. Lakin «Biznes saatı» proqramına sahibkarların yalnız müəyyən bir his­səsi əllərində karandaş xırda bir məlumatı qeyd etmək üçün baxırlar. Televiziya məhsulu göstərmək imkanına malik olduğuna görə imic reklamının və stimullaşdırıcı reklamın həyata keçiril-məsində əvəzsiz üstünlüyə malikdir. Televiziyada yayımlanan reklam müraciətləri-nin hazırlanmasında yaradıcılıq potensialı olduqca genişdir. Burada səs, görünüş, hərəkət, şəkil effektlərinin birləşməsi reklam müraciətlərini hazırlayan mütəxəs-sislərə daha yüksək yaradıcı fantaziya tətbiq etmək, baxıcılara daha güclu təsir etmək imkanı yaradır. Televiziya reklamında ən çox yayımlanan müraciət forması reklam rolikləridir.

Radioda reklam. Radioda reklam yayımının hə­yata keçirilməsi məqsədilə bu və ya digər verilişlərə spon­sor­luq etmək imkanı əldə edirlər. Hal-hazırda radionun ge­niş imkan­larından, maraqlı musiqi proq­ramlarından, müxtəlif veriliş­lər­dən və səslərdən istifadə edilməklə ma­raqlı radio-kliplər mey­dana gəlmişdir. Bu isə effektli ra­dio reklamı həyata keçirməyə imkan verir. Radio reklamda əhatə dairəsi ilə tezliyin effektli şəkildə birləşməsini yaratmaq mümkün olur. Radio geniş auditoriyanı əhatə etməklə yanaşı, adi reklam qrafiki tətbiq olunmaqla reklam elanlarını auditoriyaya daha effektlə çatdırmaq imkahına malikdir. Radio reklam auditoriyanın xüsusiyyətlərini nəzərə almaq, müxtəlif istehlakçı auditoriyasına, ayrı ayrı seqmentlərə müraciət etmək, onlara daha effektli təsir göstərmək imkanına malikdir. Radio reklamın ən cəlbedici xüsusiyyətlərindən biri onun az xərctutumlu olmasıdır. Bütün bunlarla yanaşı radio reklam auditoriyaya yalnız səs effekti vasitəsilə təsir göstərə bilir, görünüş və rəng effektlərinin olmaması onun təsirini və yadda qalma səviyyəsini azaldır.

Reklam şitləri. Reklamın bu yayım forması məhsu­lun və ya firmanın obrazını yaratmağa və yadda saxla­mağa imkan verən yerüstü şitlərdən istifadə edilməsini nəzərdə tutur. Reklam şitləri onların yanından piyada və nəqliyyat vasitələrində keçib gedən insanlara ün­vanlanır. Bu reklam növünə əsasən şitlər, elektron tablolar, qaçan sətirlər formasında işıq reklamı və s. aid edilir. Yerüstü reklam şitlərinin də əhatə dairəsi, tezlik, dəyişkənlik, təsir gücü, yadda qalma üzrə bir sıra üstünlükləri mövcuddur. Yerüstü reklam şitlərinin adətən əhalinin hərəkəti və sıxlığı yüksək olan ərazilərdə yerləşdirilməsi daha məqsədəuyğun hesab edilir.Bu reklam növünün tezliyi və yadda qalma dərəcəsi olduqca yüksəkdir. Reklamın digər yayım formalarına nisbətən yerüstü şitlər daha ucuz başa gəlir. Konkret məhsul bazarının ölçüsündən və reklamın intensivliyindən asılı olaraq tariflər müəyyən qədər dəyişə bilir. Dəyərinin aşağı olması bu reklam növünü uzun müddət, daha geniş ərazidə, çoxlu sayda yerləşdirməyə, nəticədə reklam verici-lərinə öz reklam məqsədlərinə daha yüksək səviyyədə nail olmağa imkan verir

Nəqliyyat vasitələrində reklam. Bu reklam forması nəqliyyat vasitələri üzərində və içərisində reklam yerləşdirilməsini nə­zərdə tutur, əsasən kütləvi tələbat mallarının və xid­mətlərin reklam edilməsində daha səmərəli hesab edilir. Nəqliyyat vasitələrində yerləşdirilən reklamlar çox ucuz başa gəlir, istehlakşılara uzun müddət, daha güclü təsir göstərir, eyni marşrutdan istifadə edən insanlar üçün tez - tez təkrarlanması onun yadda qalma səviyyəsini yüksəldir, auditoriyaya təsir gücünü artırır. Belə reklamlar auditoriyanın diqqətini asanlıqla cəlb edir, çünki, insanlar yol gedərkən darıxmamaq üçün onlara daha çox diqqət yetirirlər. İctimai nəqliyyat vasitələri şəhər əhalisinin gur olduğu ərazilərdən keçirlər, geniş əhatə dairəsinə malik olmaqla çoxsaylı istehlakçı kütləsini əhatə edirlər.

Metroda reklam. Bu reklam forması reklam şitlə­ri­nin metronun keçidlərində, gözləmə zallarında, va­qon­larda yerləşdirilməsini nəzərdə tutur. Bununla yanaşı, metrolarda radio reklamdan da istifadə edilir. Bu zaman mağazaların, malların və ayrı-ayrı xidmətlərin reklam edilməsi daha məqsədəuyğun hesab edilir. Nəqliyyat vasitələrinin bir forması kimi metro reklamının bir sıra fərqli cəhətləri mövcuddur. Belə ki, metroda reklamlar vaqonların üzərindən daha çox içərisində və dayanacaqların divarlarında yerləşdirilir. Dayanacaqların divarlarında yerləşdirilən reklam lövhələri dayanacaqda qatarların gəlməsini gözləyən sərnişinlərin diqqətini asanlıqla cəlb edirlər və daha yadda qalan olurlar. Metro reklamının və digər nəqliyyat vasitələri üzırində reklamın da bir sıra çatışmamazlıqları mövcuddur. Belə ki. bu reklamlar əsasən ictimai nəqliyyatdan istifadə edən auditoriyaya ünvanlanır. Belə reklamların texniki yaradıcılıq səviyyəsi də aşağı olur. Sərnişinlərin çox olduğu vaxtlarda onların reklama diqqət yetirmə imkanları azalır.

Sərgilər. Bu reklam forması yalnız firmaların öz məh­sullarını reklam etdirmək məqsədi daşımır. Bu zaman həm məhsul satışı və göndərilməsi üzrə mü­qa­vilələr bağlanması həyata keçirilir, həm də rəqiblərin məhsulları ilə tanış olmaq, onları öyrənmək imkanı yaranır. Sərgi seçilmiş mövzuya uyğun, düzgün təşkil olun­duqda həm məhsulun, həm də bütövlükdə fir­manın reklam olunma­sına geniş imkan yaranır.

Birbaşa poçt reklamı. Reklamın bu forması vətən­daşların ixtisasları, maraqları və digər xüsusiyyətləri üzrə məlumatlar olmadığı hallarda kütləvi tələbat mal­larının reklamını həyata keçirmək məqsədi daşıyır. Bu zaman malların satış zonasına yaxın olan ərazilərdə yerləşən poçt qutularına kütləvi surətdə qoyulması hə­yata keçiri­lir. İstehsal-texniki təyinatlı malların birbaşa poçtla gön­dərilməsi potensial alıcılara təsir etmənin ən səmərəli üsullarından hesab edilir. Birbaşa poçt gön­dərişləri digər yayım vasitələrindən fərqli olaraq reklamın ünvanlandığı şəxslərin dəqiq siyahısını müəyyənləşdirməyə, onu tənzimləməyə, informasiyanın yayım metodlarını asanlıqla müəyyənləşdirməyə imkan verir, yaradıcı və asanlıqla dəyişdirilə bilmək xüsusiyyətinə malik olur. Poçt reklamı ünvanlı reklamın ən geniş tətbiq olunan formasıdır. İstehlakçılarda mal alışı ilə əlaqədar vaxt çatışmamazlığı, evdən çıxmaq imkanının azalması poçt reklamının əhəmiyyətini və rolunu xeyli artırır. Kredit kartlarından və internetdən istifadə imkanlarının genişlənməsi də poçt reklamının inkişafına çox ciddi təsir göstərməkdədir.