Platon’un Ruh Kuram
Yüklə 225,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013
4 anlayşndan hareket ederek, ruhu gerçek bilgiye ulaşmann temeli olarak ele alr ve ruh ile idealar arasndaki ilişkiyi mitos yardmyla açklar (Guthrie, 1999: 100). Burnet (1968), Platon’un felsefesinde ruhun önemli bir yeri olduğunu ifade eder: “Sokrates ruhun gerçekliği ve sonsuzluğu üzerinde
Platon’un ruh konusundaki görüşlerinin odak noktas ruhun idealar alemiyle olan ilişkisidir. Platon, ruhun ezeli ve ebedi oluşunu idealar alemiyle kyaslayarak ispatlamaya çalşr. Ona göre, ruhun idealar aleminden ayrlarak yeryüzüne gelmesi ve bir bedene yerleşmesi ise idealar aleminde son derece mutlu bir hayat süren insan ruhunun, oradan idrak edemediği nesneler dünyasn duygular araclğyla daha yakndan anlamak ve tanmak amacyla bu aleme inmiş ve bedene konuk olmuştur. Ruhun idealar aleminde yeryüzüne inişini nesneler alemini yakndan tanmak amacna bağlayan Platon, ruhun bedenle olan ilişkisini ise, ruhun bedenden önce bedenin de ruhtan sonra var olduğunu, Tanr’nn ruhu vücuttan önce yaş ve erdem bakmndan da ona üstün yarattğn belirtir. Çünkü o, Tanr’nn, ruhu hükmetmek, emretmek için; vücudu da boyun eğmek için meydana getirdiğini, bedenin ruh için ancak bir araç, bir binek arabas olduğunu belirtir. Bununla beraber bedenin aktif ruh kuvvetlerinin serbestçe gelişmesini engellediğini, ezeli ve ebedi olan ruhun geçici olan bedenle birleşmesi de geçici olduğundan, ruhun bedenin ölümünden sonra da, başka bir dünyada yaşamasna devam edeceğini belirtir (Paksüt, 1982: 452). Platon bu sürekliliği açklarken de ruhun kendi kendine hareket eden oluşunun, kendi kendine hareket eden bir şeyin de başlangçsz oluşunun ve sonsuz olmak zorunluluğunda bulunuşunun ruhun bu sürekliliğine kant olduğunu belirtir. Çünkü hareketin kaynağ olan ruh ezeli ve ebedi olmak zorundadr. Ruhun gdalar olan idealar gökyüzünün üstünde bulunurlar. Gökyüzünde yukarya doğru bir açklk vardr ve bu açklktan geçen ruhlar idealar görürler. Tanrlarn ve insanlarn ruhlar, iki at tarafndan çekilen ve bir arabacs bulunan kanatl arabalara benzerler. Tanrlarn atlarnn her ikisinin de iyi olmasna karşlk, insan ruhlarnn atlarndan beyaz olan iyi, yağz olan kötüdür. Bu yüzden, tanrsal ruhlar idealar sürekli seyrederler; oysa insani ruhlar onlar belli aralklarla ve yarm yamalak görebilirler. Üstelik arabay hep aşağlara sürüklemeye çalşan ve arabacnn idealar iyi görmesini engelleyen kötü at, çrpnşlar sonucunda arabann kanatlarn yitirmesine neden olur. kanatlarn yitiren ruh, yeryüzüne düşer ve bir Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 Giriş Sosyoloji disiplini için aile kurumu, toplumsal yapy ortaya çkarmas açsndan önemlidir. Aile, toplumdaki bireylerin bir arada bulunmalarn sağlayan birincil etkiye sahip sosyal gruplarn başnda gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullarna göre yaşadğ değişim, geçirdiği dönüşüm toplumun yeni durumlara göre şekillenmesini sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da yaşanan değişim ve dönüşümün aile sosyal kurumu ile ilişkisi ele alnmaktadr. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağlmasnn ardndan her anlamda zor koşullar yaşayan Gürcistan için Sarp snr kaps adeta kurtuluş olmuştur. Sarp snr kapsnn açlmasyla hem daha önce birbirinden ayrlmak zorunda kalan akrabalar buluşmuş hem de Doğu Karadeniz halk komşusuyla tanşmştr. Kapnn açlmas olumlu ve olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta aile kurumu olmak üzere aile ile ilişkili ekonomi, eğitim, sağlk ve gibi pek çok alan bu kapdan olumlu ya da olumsuz etkilenmiştir. Kapnn etkileri kişilere göre değişmektedir. İnsanlarn sahip olduğu sosyal statüler ve roller, bu değişikliğin en büyük faktörüdür. Bir pansiyon işletmecisi için çok olumlu etkilerden bahsedilebilirken, aile içerisinde eş konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve gençlerde etkilenmişlerdir. Snr kapsndan geçişler 2011 ylna kadar pasaportla yaplyordu. Ancak 2011 ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann gösterip Gürcistan’a geçiş yapmak mümkün olmuştur. Snr kapsnn özellikle serbest geçişe açlmasndan sonra Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps değişmiştir. Araştrma bu değişimi sosyolojik olarak inceleyerek var olann ortaya çkarlmas veya anlaşlmasnda etkili olacaktr.
Teorik Çerçeve 1.1. Aile Bu çalşmada aile kurumu önemli bir yer tutmasndan dolay aileye dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan meydana gelmiş sosyolojik birimlerdir. Aile de toplumu oluşturan sosyal gruplarn en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda insanlarn bir arada bulunmalarna yardmc olan bir kurumdur. Dolaysyla aile toplumun temelinde yer alr. Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk 174
M. Kaya / Platon’un Ruh Kuram
bedenin içine girer. Bu, doğuştur, ya da ruh ile bedenden kurulu ve “ölümlü” denen insann oluşudur. Doğuş unutkanlğ da birlikte getirir. Fakat kesin bir unutma söz konusu olmadğndan, ruh dünyada idealarn bozuk kopyalarn görünce anmsamaya başlar. Anmsama (anamnenis) bilme sürecinin başlangcdr. Ruhta doğru tasavvurlar, önce, bilinçsiz bir halde bulunurlar; bunlar, ilkin, bir rüya gibi kmldanrlar; uygun sorular ve araştrmalarla sonunda aydnlk bir bilgi haline gelirler. Buna göre, öğrenmek, eskiden bilinen bir şeyi hatrlamaktan, anmsamaktan başka bir şey değildir. (Platon, Menon 81 c-d) Platon bu düşünce ile felsefenin ikin ana görüşü olan, ruhta bilinçsiz bir halde bulunan doğuştan tasavvurlarn olduğu görüşü ile doğru san ile bilgi (episteme) arasndaki karştlğ çözmüştür. Doğru san sallantl ve süreksizdir, bilgi ise bir temele, bir nedene bağlanmakla, sağlam ve sürekli olur (Gökberk, 1998: 57). Platon, anmsama öğretisinin değerini kantlamak için, Menon’da bir köleye güç bir geometri problemi çözdürtür. Bir kişinin bilmediğini sandğ bir şeyi bilmesi, onun bir şeyin bilgisine daha önceden sahip olmas demektir. Bu öğreti, mitolojik öğelerden soyutlandğnda daha kolay anlaşlabilir. Anmsama öğretisinin gerçekte ortaya koyduğu düşünce, insan zihninin, deneye bağml kalmakszn ve hemen hemen kaltmsal olarak, öğrenmenin bütün koşullarna kendiliğinden sahip olmasdr. Anmsama, Sokrates’in “Kendini Bil!” ilkesinin epistemolojik anlatmdr. Fakat anmsama Platon’un bilgi kuram çerçevesinde değerlendirildiğinde, bunun bilgiye yükselişte bir ara aşamay temsil ettiği ve kesinlikle noesis durumunu içermediği anlaşlr. Ruhun bu dünyada gördüklerinden anmsadklar, ancak idealarn soluk ve zayf tasarmlardr. Bilim bunlarn üzerine kurulamaz. Gerçek bilgi, idealarn sallantl tasarmlarnn değil, idealarn kendilerinin bilgisidir ve nesneler evreninde değil, idealar evreninde elde edilir. Bununla birlikte, anmsamann bütünüyle hor görüldüğü sanlmaldr. Çünkü ruh ölümsüz olduğu ve anmsayabildiği içindir ki, insan idealarn var olduğunu bilip bunlara ulaşmaya çalşr ve diyalektik ile idealar evrenine yükselir (Ağaoğullar, 1989: 147). Bu yükselişi gerçekleştiren yine ruhtur. Bunun nasl olduğunu da ruhun tanmndan hareketle açklamak mümkündür. Platon ruhu, “doğas ve özü bakmndan bir hareket ilkesi” olarak almaktadr. Çeşitli diyaloglarnda ruhu “kendiliğinden hareket ilkesi” olarak tanmlamaktadr. Platon evrendeki varlklar canl ve cansz olarak ikiye ayrmaktadr. Canl varlklar cansz varlklardan iradi hareketleri ile ayrlrlar. İradi hareketlerin kaynağ, ilkesi ise ruhtur (Arslan, 2006: 362-363). Platon hareketle her türlü değişmeyi kastetmektedir. Bu bağlamda olmak üzere örneğin arzu etmek, öfke duymak, üzülmek, hatrlamak, Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013
4 anlayşndan hareket ederek, ruhu gerçek bilgiye ulaşmann temeli olarak ele alr ve ruh ile idealar arasndaki ilişkiyi mitos yardmyla açklar (Guthrie, 1999: 100). Burnet (1968), Platon’un felsefesinde ruhun önemli bir yeri olduğunu ifade eder: “Sokrates ruhun gerçekliği ve sonsuzluğu üzerinde
Platon’un ruh konusundaki görüşlerinin odak noktas ruhun idealar alemiyle olan ilişkisidir. Platon, ruhun ezeli ve ebedi oluşunu idealar alemiyle kyaslayarak ispatlamaya çalşr. Ona göre, ruhun idealar aleminden ayrlarak yeryüzüne gelmesi ve bir bedene yerleşmesi ise idealar aleminde son derece mutlu bir hayat süren insan ruhunun, oradan idrak edemediği nesneler dünyasn duygular araclğyla daha yakndan anlamak ve tanmak amacyla bu aleme inmiş ve bedene konuk olmuştur. Ruhun idealar aleminde yeryüzüne inişini nesneler alemini yakndan tanmak amacna bağlayan Platon, ruhun bedenle olan ilişkisini ise, ruhun bedenden önce bedenin de ruhtan sonra var olduğunu, Tanr’nn ruhu vücuttan önce yaş ve erdem bakmndan da ona üstün yarattğn belirtir. Çünkü o, Tanr’nn, ruhu hükmetmek, emretmek için; vücudu da boyun eğmek için meydana getirdiğini, bedenin ruh için ancak bir araç, bir binek arabas olduğunu belirtir. Bununla beraber bedenin aktif ruh kuvvetlerinin serbestçe gelişmesini engellediğini, ezeli ve ebedi olan ruhun geçici olan bedenle birleşmesi de geçici olduğundan, ruhun bedenin ölümünden sonra da, başka bir dünyada yaşamasna devam edeceğini belirtir (Paksüt, 1982: 452). Platon bu sürekliliği açklarken de ruhun kendi kendine hareket eden oluşunun, kendi kendine hareket eden bir şeyin de başlangçsz oluşunun ve sonsuz olmak zorunluluğunda bulunuşunun ruhun bu sürekliliğine kant olduğunu belirtir. Çünkü hareketin kaynağ olan ruh ezeli ve ebedi olmak zorundadr. Ruhun gdalar olan idealar gökyüzünün üstünde bulunurlar. Gökyüzünde yukarya doğru bir açklk vardr ve bu açklktan geçen ruhlar idealar görürler. Tanrlarn ve insanlarn ruhlar, iki at tarafndan çekilen ve bir arabacs bulunan kanatl arabalara benzerler. Tanrlarn atlarnn her ikisinin de iyi olmasna karşlk, insan ruhlarnn atlarndan beyaz olan iyi, yağz olan kötüdür. Bu yüzden, tanrsal ruhlar idealar sürekli seyrederler; oysa insani ruhlar onlar belli aralklarla ve yarm yamalak görebilirler. Üstelik arabay hep aşağlara sürüklemeye çalşan ve arabacnn idealar iyi görmesini engelleyen kötü at, çrpnşlar sonucunda arabann kanatlarn yitirmesine neden olur. kanatlarn yitiren ruh, yeryüzüne düşer ve bir M. Kaya / Platon’un Ruh Kuram
anlamyla Anaksimenes ve Pythagorasçlardan itibaren bilinmektedir. 2 Fakat Sokrates ona yepyeni bir anlam yükledi; onu bilinçli kişiliğin ve ahlaki karakterin bulunduğu yer olarak tanmlayarak, etiğin ve politikann gerçek anlamda kurucusu oldu. Sokrates, kendisinden önce doğa filozoflarnn canllk ilkesi olarak tanmladklar insan ruhunu, insani karakterin bulunduğu yer, insan mutluluğunun kendisine ve durumuna bağl olduğu özsel unsur; ksacas, bilinçli ve ahlaki kişiliğin oturduğu yer olarak tarif eder (Cevizci, 2006: 47). Ayrca bedenin insan varlğnn birliği, ahenkli bütünlüğü için gerekli olmakla birlikte, özle olmadğ düşüncesine, elbette, bedenimizi değiştirmenin bizim elimizde olmadğ, insanlarn bu bakmdan kendilerine verilmiş olanla yetinmeleri gerektiği, oysa ruhumuzu geliştirmenin, ahlaki karakterimizi snrszca geliştirmenin bizim elimizde olduğu düşüncesini ekledi. Ona göre, insana düşen bedenle ruhun tek tek gerçek yerlerini bilmek, aralarndaki ilişkiyi doğru tesis etmek ve gerçek değerin kaynağ olarak ruha gereken özeni göstermekti (Cevizci, 2006: 47). Sokrates insanlar ruhlarna özen göstermeleri konusunda ikna etme çabasnda, onlara, erdemli bireysel eylemlere –adil, cesur, kibar vb. eylemler- önem vermekle yetinmeyip, bu eylemlerin gerisinde bulunan, adalet, cesaret ya da kibarlğn doğasn anlayabilmek ve tanmlayabilmek için elinden gelen her şeyi yapmalar gerektiğini göstermeye çalşmştr. Ayrca kişinin ruhuna özen göstermesinin yaşamn sorgulamasyla mümkün olduğunu belirtmiştir. Onun bu tezleri eleştirilere sebep olmuştur. Bu yeni görüşlere yöneltilen eleştirileri savunabilmek için Platon, ahlak felsefesi ve metafiziğini bir araya getirerek, Sokrates’ten farkl olarak ahlak alanndaki sorunlara olduğu kadar, gerçekliğin doğasna ilişkin sorunlara da yoğun bir ilgi göstermiştir.
Platon, hocasnn söz konusu inancndan aldğ destekle, ruhun özü itibariyle, şu gelip geçici dünyaya değil de, ebedi dünyaya bağl olduğunu ortaya koyan Pythagorasç öğretinin etkilerini taşyan bir ruhçuluk
2 Töz olarak havay kabul eden Anaksimenes’i buna iten muhtemel neden, havayla ruh arasnda gördüğü benzerlik olmuştur. Yunanca’da ruh anlamna gelen psukhe kelimesi ayn zamanda soluk, nefes, solunan hava anlamna gelmektedir. Benzeri bir durum Arapça’da ruh anlamna gelen nefs, ile soluk anlamna gelen nefes arasnda da söz konusudur. Pythagorasçlar ise ruhun insann gerçek özünü oluşturduğunu, bedenle ilişkiye girdiği zaman ise bu özün bozulduğu görüşünü ortaya atarlar. Bu görüş bütün Bat ve Doğu felsefelerinde ruh-beden ikiciliğini kabul edecek olan uzun ömürlüğü geleneğin başlangcn oluşturmaktadr. (Arslan, 2006: 145) 175
Yüklə 225,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|