Platon’un Ruh Kuram
Yüklə 225,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kaynakça
Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013
10 bedene bağl olmakla beraber, akln karşsnda değildir. o, akl ve istek arasndaki snr oluşturur. Platon irade gücünün akl ve isteklere karşmasndan korktuğu için onu bedenin ortasna yani kalbe yerleştirmektedir. İrade adn alan bu ruh gücü pek çok özelliğe sahiptir. Platon, iradenin değişik özellikler gösteren yapsn akl ile beden arasnda araclk görevini yerine getirebilmesi için gerekli görmektedir. Ona göre irade, akl ile istek arasnda araclk yapmakta, akln emirleri ile nefsin arzular arasnda gidip gelmektedir. Platon’un psikolojisinde istekler ayr bir önem taşmaktadr. Ruhu idealar aleminde yeryüzüne düşüren istekler yeryüzünde de ruhu idealara yükseltmekten alkoymak için hep maddeye ve kötülüklere yönelmektedir. Ayrca bedene ait olan duyumlar, duygulanmlar (affections), tutkular (passions), hazlar bizi gerçek bilgiden uzaklaştrr. Ruh kendisine ne işitme, ne görme duyusu, ne ac, ne haz, hiçbir şey bulundurmadğ zaman daha iyi düşünür. (Platon, Phaidon: 65 c)
Platon’da ölüm düşüncesi, ruhun ölümsüzlüğü ve hur göçü fikirleriyle birbirine bağldr. Ruhun ölümsüz olduğunu düşünün Platon’a göre ölüme mahkum olan bedendir. Platon’a göre ölüm, bedenin ruhtan ayrlarak kendi kendine kalmas, öbür taraftan ruhun bedenden ayrlarak kendi kendine var olmaya devam etmesidir. Bir başka ifadeyle, ruhun bedenden kurtuluşudur. İlk dönem diyaloglarndan Sokrates’in Savunmas’nda ölümün doğasn irdeleyen Platon’a göre ölüm korkusu gerçekten bilge olmadğ halde kendini bilge sanmaktan ibarettir (Platon, Sokratesin Savunmas: 29 a). Platon’a göre ölüm ve ölüm sonras bilinmezlerle dolu olduğu için ondan korkmak anlamszdr. İnsann bir şeyden korkmas için onun ne olduğunu bilmesi gerekir. Ölümden korktuğunu söyleyen ise ölümü bilmediği halde, korktuğu için bilmediği bir şey hakknda yorumda bulunuyor demektir (Platon, Sokratesin Savunmas: 29 b). Platon için ölüm hakknda söylenebilecek iki olas açklama şekli mevcuttur: İlk olarak ölümden sonras bir hiçlik, insann bilincini kaybetmesi ise insann ölümden korkmas için bir neden yoktur. Çünkü bilincini kaybettiği için hiçbir şeyin farknda olmayacaktr. İkinci olarak eğer ölümden sonra insan başka bir hayat bekliyorsa, bu durumda ölümden korkmann anlam yoktur. Çünkü, iyi bir insana ne hayatta ne de öldükten sonra hiçbir kötülük gelmez. Onu ve onun gibileri tanrlar daima korur. (Platon, Sokrates’in Savunmas: 40 e- 41 d)
Sosyoloji disiplini için aile kurumu, toplumsal yapy ortaya çkarmas açsndan önemlidir. Aile, toplumdaki bireylerin bir arada bulunmalarn sağlayan birincil etkiye sahip sosyal gruplarn başnda gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullarna göre yaşadğ değişim, geçirdiği dönüşüm toplumun yeni durumlara göre şekillenmesini sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da yaşanan değişim ve dönüşümün aile sosyal kurumu ile ilişkisi ele alnmaktadr. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağlmasnn ardndan her anlamda zor koşullar yaşayan Gürcistan için Sarp snr kaps adeta kurtuluş olmuştur. Sarp snr kapsnn açlmasyla hem daha önce birbirinden ayrlmak zorunda kalan akrabalar buluşmuş hem de Doğu Karadeniz halk komşusuyla tanşmştr. Kapnn açlmas olumlu ve olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta aile kurumu olmak üzere aile ile ilişkili ekonomi, eğitim, sağlk ve gibi pek çok alan bu kapdan olumlu ya da olumsuz etkilenmiştir. Kapnn etkileri kişilere göre değişmektedir. İnsanlarn sahip olduğu sosyal statüler ve roller, bu değişikliğin en büyük faktörüdür. Bir pansiyon işletmecisi için çok olumlu etkilerden bahsedilebilirken, aile içerisinde eş konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve gençlerde etkilenmişlerdir. Snr kapsndan geçişler 2011 ylna kadar pasaportla yaplyordu. Ancak 2011 ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann gösterip Gürcistan’a geçiş yapmak mümkün olmuştur. Snr kapsnn özellikle serbest geçişe açlmasndan sonra Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps değişmiştir. Araştrma bu değişimi sosyolojik olarak inceleyerek var olann ortaya çkarlmas veya anlaşlmasnda etkili olacaktr.
Teorik Çerçeve 1.1. Aile Bu çalşmada aile kurumu önemli bir yer tutmasndan dolay aileye dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan meydana gelmiş sosyolojik birimlerdir. Aile de toplumu oluşturan sosyal gruplarn en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda insanlarn bir arada bulunmalarna yardmc olan bir kurumdur. Dolaysyla aile toplumun temelinde yer alr. Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk 180
M. Kaya / Platon’un Ruh Kuram
Platon, Sokrates’in Savunmas’nda ölüm hakknda ileri sürdüğü düşünceleri orta dönem diyaloglarndan Phaidon’da geliştirir. Bu diyalogda ölüm istenen, arzulanan bir son olarak karşmza çkar. Çünkü ölüm ruhun bedenden kurtulup serbest kalmasdr. Bedenden kurtulan ruh alem ruhuna ulaşr ve Tanr ile birleşir. Diğer taraftan ölüm olay bir başlangç ve bir de bitiş özelliği taşmaktadr. Çünkü ölüm, ruhun bedeni terk etmesiyle ruh- beden birlikteliğini sona erdirirken, ruhun bedensiz olarak Hades denilen ahiret yoluna yani yeni hayatna geçişin de başlangcn oluşturur. (Platon, Phaidon: 70 d- 71 c) Yani ölüm ve hayat birbirinden doğmaktadr. Platon “ölmek yaşamaktr” derken, ölümü asl ve mutlu bir hayatn başlangc olarak görmektedir. Böylece Platon, Hades denilen ahiret düşüncesini ortaya koymuştur. Ölüm olaynn bir başlangç, bir de bitiş özelliği taşmas yani ölüm ve hayatn birbirinden doğduğu düşüncesini savunan Platon’a göre, ölümle bedenden ayrlan ruhun tekrar bir insan bedenine hayat vermesi, ruhun bu dünyada takip ettiği yola bağldr. Sözgelimi, duyular dünyasnda hakszlğa, zulme değer verenler kurt bedenlerine girerken, mutlu olanlar ve en iyi yere gidenlerse toplum için iyi, doğru ve erdemli olarak yaşayanlardr. Bu tür insanlar ölünce ruhlar iyi insanlarn bedenlerine girer. Platon’un ruha ölümden sonra vaat ettiği hayat onun İdealar dünyasn o güzel ve saf haliyle olduğu gibi görebileceği ve bu seyir ve temaşadan dolay en büyük bir zevk ve mutluluk içine girebileceği bir hayattr (Arslan, 2006: 376).
Platon’un idea düşüncesine dayandrdğ felsefesinde ruh, Tanr’ya özgü bir niteliktir; gerçekliktir. Ancak içinde yaşanlan bu evrende madde ile ortaklk kurmak zorunda olduğundan aşağlk haller almştr. Bu haliyle ruh hiçbir zaman gerçekliği elde edemez. Çünkü içinde yaşanlan fenomenler dünyas ideal dünyann sadece kötü bir kopyasdr. Ruhun, içinde bulunduğu bütün olumsuzluklara rağmen gerçek bilgiyi elde etmesi beden mağarasndan kurtulmasna bağldr. Yani ruh düşünme gücünün fonksiyonlarn işletmelidir. Ruhun nasl bir takm fonksiyonlar varsa bu fonksiyonel özelliklere bağl bir takm yaşayşlar da vardr. Bu yaşayş akla bağl olursa erdem, arzulara bağl olursa haz ve ac adn alr. Akla bağl erdemliliği gerçekleştirmek herkese nasip olmaz. Ancak filozoflar bundan pay alabilir. O halde erdem denen mutluluğun elde edilmesi için ruhun maddi dünyadan ayrlmas tek yol olmaktadr. Böylece ölüm bir yok oluş değil mutluluğa açlan kap olmaktadr. Platon bu noktada hem ruhun ölümsüzlüğünü açğa koymak, hem de ceza ve mükafat olayn açklamak için ruh göçünü savunur. Ölüm fenomeniyle erdemli ruhlar, evren ruhuna katlp geldiği yere döner. Erdemsiz ruhlar hem Hadeste hem de çeşitli varlk bedenlerinde ac çekmeye devam ederek cezasn çeker. Ahiret düşüncesinde hayal snrlarn zorlayan Platon, bir takm fantezilere girmekten kaçnmaz. Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013
10 bedene bağl olmakla beraber, akln karşsnda değildir. o, akl ve istek arasndaki snr oluşturur. Platon irade gücünün akl ve isteklere karşmasndan korktuğu için onu bedenin ortasna yani kalbe yerleştirmektedir. İrade adn alan bu ruh gücü pek çok özelliğe sahiptir. Platon, iradenin değişik özellikler gösteren yapsn akl ile beden arasnda araclk görevini yerine getirebilmesi için gerekli görmektedir. Ona göre irade, akl ile istek arasnda araclk yapmakta, akln emirleri ile nefsin arzular arasnda gidip gelmektedir. Platon’un psikolojisinde istekler ayr bir önem taşmaktadr. Ruhu idealar aleminde yeryüzüne düşüren istekler yeryüzünde de ruhu idealara yükseltmekten alkoymak için hep maddeye ve kötülüklere yönelmektedir. Ayrca bedene ait olan duyumlar, duygulanmlar (affections), tutkular (passions), hazlar bizi gerçek bilgiden uzaklaştrr. Ruh kendisine ne işitme, ne görme duyusu, ne ac, ne haz, hiçbir şey bulundurmadğ zaman daha iyi düşünür. (Platon, Phaidon: 65 c)
Platon’da ölüm düşüncesi, ruhun ölümsüzlüğü ve hur göçü fikirleriyle birbirine bağldr. Ruhun ölümsüz olduğunu düşünün Platon’a göre ölüme mahkum olan bedendir. Platon’a göre ölüm, bedenin ruhtan ayrlarak kendi kendine kalmas, öbür taraftan ruhun bedenden ayrlarak kendi kendine var olmaya devam etmesidir. Bir başka ifadeyle, ruhun bedenden kurtuluşudur. İlk dönem diyaloglarndan Sokrates’in Savunmas’nda ölümün doğasn irdeleyen Platon’a göre ölüm korkusu gerçekten bilge olmadğ halde kendini bilge sanmaktan ibarettir (Platon, Sokratesin Savunmas: 29 a). Platon’a göre ölüm ve ölüm sonras bilinmezlerle dolu olduğu için ondan korkmak anlamszdr. İnsann bir şeyden korkmas için onun ne olduğunu bilmesi gerekir. Ölümden korktuğunu söyleyen ise ölümü bilmediği halde, korktuğu için bilmediği bir şey hakknda yorumda bulunuyor demektir (Platon, Sokratesin Savunmas: 29 b). Platon için ölüm hakknda söylenebilecek iki olas açklama şekli mevcuttur: İlk olarak ölümden sonras bir hiçlik, insann bilincini kaybetmesi ise insann ölümden korkmas için bir neden yoktur. Çünkü bilincini kaybettiği için hiçbir şeyin farknda olmayacaktr. İkinci olarak eğer ölümden sonra insan başka bir hayat bekliyorsa, bu durumda ölümden korkmann anlam yoktur. Çünkü, iyi bir insana ne hayatta ne de öldükten sonra hiçbir kötülük gelmez. Onu ve onun gibileri tanrlar daima korur. (Platon, Sokrates’in Savunmas: 40 e- 41 d)
anlamyla Anaksimenes ve Pythagorasçlardan itibaren bilinmektedir. 2 Fakat Sokrates ona yepyeni bir anlam yükledi; onu bilinçli kişiliğin ve ahlaki karakterin bulunduğu yer olarak tanmlayarak, etiğin ve politikann gerçek anlamda kurucusu oldu. Sokrates, kendisinden önce doğa filozoflarnn canllk ilkesi olarak tanmladklar insan ruhunu, insani karakterin bulunduğu yer, insan mutluluğunun kendisine ve durumuna bağl olduğu özsel unsur; ksacas, bilinçli ve ahlaki kişiliğin oturduğu yer olarak tarif eder (Cevizci, 2006: 47). Ayrca bedenin insan varlğnn birliği, ahenkli bütünlüğü için gerekli olmakla birlikte, özle olmadğ düşüncesine, elbette, bedenimizi değiştirmenin bizim elimizde olmadğ, insanlarn bu bakmdan kendilerine verilmiş olanla yetinmeleri gerektiği, oysa ruhumuzu geliştirmenin, ahlaki karakterimizi snrszca geliştirmenin bizim elimizde olduğu düşüncesini ekledi. Ona göre, insana düşen bedenle ruhun tek tek gerçek yerlerini bilmek, aralarndaki ilişkiyi doğru tesis etmek ve gerçek değerin kaynağ olarak ruha gereken özeni göstermekti (Cevizci, 2006: 47). Sokrates insanlar ruhlarna özen göstermeleri konusunda ikna etme çabasnda, onlara, erdemli bireysel eylemlere –adil, cesur, kibar vb. eylemler- önem vermekle yetinmeyip, bu eylemlerin gerisinde bulunan, adalet, cesaret ya da kibarlğn doğasn anlayabilmek ve tanmlayabilmek için elinden gelen her şeyi yapmalar gerektiğini göstermeye çalşmştr. Ayrca kişinin ruhuna özen göstermesinin yaşamn sorgulamasyla mümkün olduğunu belirtmiştir. Onun bu tezleri eleştirilere sebep olmuştur. Bu yeni görüşlere yöneltilen eleştirileri savunabilmek için Platon, ahlak felsefesi ve metafiziğini bir araya getirerek, Sokrates’ten farkl olarak ahlak alanndaki sorunlara olduğu kadar, gerçekliğin doğasna ilişkin sorunlara da yoğun bir ilgi göstermiştir.
Platon, hocasnn söz konusu inancndan aldğ destekle, ruhun özü itibariyle, şu gelip geçici dünyaya değil de, ebedi dünyaya bağl olduğunu ortaya koyan Pythagorasç öğretinin etkilerini taşyan bir ruhçuluk
2 Töz olarak havay kabul eden Anaksimenes’i buna iten muhtemel neden, havayla ruh arasnda gördüğü benzerlik olmuştur. Yunanca’da ruh anlamna gelen psukhe kelimesi ayn zamanda soluk, nefes, solunan hava anlamna gelmektedir. Benzeri bir durum Arapça’da ruh anlamna gelen nefs, ile soluk anlamna gelen nefes arasnda da söz konusudur. Pythagorasçlar ise ruhun insann gerçek özünü oluşturduğunu, bedenle ilişkiye girdiği zaman ise bu özün bozulduğu görüşünü ortaya atarlar. Bu görüş bütün Bat ve Doğu felsefelerinde ruh-beden ikiciliğini kabul edecek olan uzun ömürlüğü geleneğin başlangcn oluşturmaktadr. (Arslan, 2006: 145) 181
Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013
12 Kaynakça AĞAOĞULLARI, M.A. (1989), Eski Yunan’da Siyaset Felsefesi, Ankara: V Yaynlar. ARSLAN, Ahmet. (2006), İlkçağ Felsefe Tarihi: Sofistlerden Platon’a, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yaynlar. BURNET, John. (1968), Greek Philosophy: Thales To Plato, London: Macmillan. CEVİZCİ, Ahmet. (2001), İlkçağ Felsefe Tarihi, 3. Bask, Bursa: Asa Yaynlar. CEVİZCİ, Ahmet. (2006), Sokrates, İstanbul: Say Yaynlar. CONFORD, F.M. (1965), Before and After Socrates, Cambridge: Cambridge University Press. GÖKBERK, Macit. (1998), Felsefe Tarihi, 9. Bask, İstanbul: Remzi Kitabevi. GUTHRIE, W. (1962). A History of Grek Philosophy I, The Earlier. PRESOKRATİCS AND THE PYTHAGOREANS, Cambridge: Cambridge University Press. GUTHRİE, W. (1999). İlkçağ Felsefe Tarihi, (Çev.) Ahmet Cevizci, Ankara: Gündoğan Yaynlar. PAKSÜT, Fatma. (1982), Platon ve Sonras, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlğ Yaynlar. PLATO, (1953), The Dialogues of Plato vol. 1, Translated into English with Analyses and Introductions by B. Jowett,M.A., Fourth Edition, Oxford: Clarendon Press. PLATON, (1982). Menon, (Diyaloglar 1), (Çev.) Macit Gökberk vd. İstanbul: Remzi Kitabevi. PLATON, (1997). Timaios, (Çev.) Erol Güney, Lütfü Ay, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlğ Yaynlar: Ankara. PLATON, (1997). Phaidros, (Çev.) Hamdi Akverdi, İstanbul:M.E.B.Yaynlar. PLATON, (1997). Phaidon, (Çev.) Ord. Prof. Dr. Suut K. Yetkin vd. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlğ Yaynlar. PLATON, (1999). Devlet, (Çev.) Sebahattin Eyüpoğlu vd. İstanbul: Türkiye İş Bankas Yaynlar. PLATON, (1999). Sokrates’in Savunmas, (Çev.) Niyazi Berkes, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlğ Yaynlar. PLATON, (2007). Yasalar, (Çev.) C. Şentuna vd. İstanbul: Kabalc Yaynevi. Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 Giriş Sosyoloji disiplini için aile kurumu, toplumsal yapy ortaya çkarmas açsndan önemlidir. Aile, toplumdaki bireylerin bir arada bulunmalarn sağlayan birincil etkiye sahip sosyal gruplarn başnda gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullarna göre yaşadğ değişim, geçirdiği dönüşüm toplumun yeni durumlara göre şekillenmesini sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da yaşanan değişim ve dönüşümün aile sosyal kurumu ile ilişkisi ele alnmaktadr. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağlmasnn ardndan her anlamda zor koşullar yaşayan Gürcistan için Sarp snr kaps adeta kurtuluş olmuştur. Sarp snr kapsnn açlmasyla hem daha önce birbirinden ayrlmak zorunda kalan akrabalar buluşmuş hem de Doğu Karadeniz halk komşusuyla tanşmştr. Kapnn açlmas olumlu ve olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta aile kurumu olmak üzere aile ile ilişkili ekonomi, eğitim, sağlk ve gibi pek çok alan bu kapdan olumlu ya da olumsuz etkilenmiştir. Kapnn etkileri kişilere göre değişmektedir. İnsanlarn sahip olduğu sosyal statüler ve roller, bu değişikliğin en büyük faktörüdür. Bir pansiyon işletmecisi için çok olumlu etkilerden bahsedilebilirken, aile içerisinde eş konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve gençlerde etkilenmişlerdir. Snr kapsndan geçişler 2011 ylna kadar pasaportla yaplyordu. Ancak 2011 ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann gösterip Gürcistan’a geçiş yapmak mümkün olmuştur. Snr kapsnn özellikle serbest geçişe açlmasndan sonra Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps değişmiştir. Araştrma bu değişimi sosyolojik olarak inceleyerek var olann ortaya çkarlmas veya anlaşlmasnda etkili olacaktr.
Teorik Çerçeve 1.1. Aile Bu çalşmada aile kurumu önemli bir yer tutmasndan dolay aileye dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan meydana gelmiş sosyolojik birimlerdir. Aile de toplumu oluşturan sosyal gruplarn en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda insanlarn bir arada bulunmalarna yardmc olan bir kurumdur. Dolaysyla aile toplumun temelinde yer alr. Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk 182 Yüklə 225,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|