Poezja paradoksów paradoksy w poezji
Yüklə 307,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
20 Wstęp
między teologią i literaturoznawstwem, przecież w historii Kościoła literatami bywali nierzadko wielcy teologowie, którzy związki mię‑ dzy religią i sztuką uznawali za oczywiste. Choć przykłady można mnożyć, to na potrzeby tej pracy wystarczające będzie przywołanie fragmentu z książki Raport o stanie wiary, w której kardynał Joseph Ratzinger konstatował: teolog niekochający sztuki, poezji, muzyki, natury może być nie‑ bezpieczny. Ta bowiem ślepota i głuchota na piękno nie jest sprawą drugorzędną, lecz może wycisnąć piętno na jego teologii 30 . Stwierdzenie to jest bardzo ważne, gdyż teologicznie, a nie lite‑ raturoznawczo, uzasadnia obrany przeze mnie kierunek wywodu. Zwraca ono również uwagę na to, że teolog i poeta powinni się dzielić swymi poglądami, uczyć się od siebie, by jeszcze lepiej pró‑ bować mierzyć się z opisem Tajemnicy. Wskazuje również na pokre‑ wieństwo między Słowem i słowem 31 , wyrastające ze wspólnych korzeni: „En arche en ho Logos” — „Na początku było Słowo” (J 1,1). To zaś pozwala wnioskować, że literatura i teologia powinny osiągać syntezę w języku, ponieważ, jak stwierdził Hans -Georg Gadamer, „jedynie w języku ludzkie wnętrze znajduje swój pełen, wyczerpu‑ jący i możliwie zrozumiały wyraz” 32 . Paradoks staje się wspólnym językowym środkiem wyrazu literatury i teologii, a jednocześnie — jako wyznacznik poetyckości i dominujący trop kapłański — służy uchwyceniu prawd religijnych. Wydaje się zatem szczególnie ade‑ kwatnym sposobem wyrażania treści teologicznych. W takim kontekście osadzony jest mój metodologiczny wywód hermeneutyczny, który ma za sobą wielowiekową tradycję egze‑ gezy tekstów biblijnych, ale także spuścizny hermeneutyki filozo‑ ficznej. Gadamer pisał, że rozumienie tekstu zasadza się na wstęp‑ nym odbiorczym projekcie; dostrzegłszy w nim jakiś pierwszy sens, rewidujemy go w procesie rozumienia, by następnie antycypować sens całości: 30 Raport o stanie wiary. Z ks. kardynałem J. Ratzingerem rozmawia V. Messori. Tłum. Z. Oryszyn, J. Chrapek, J. Klecel. Warszawa 1986, s. 111—112. 31 Por. M. Ochwat: Rzecz o relacji między Słowem a słowem, czyli teologia w lite‑ rackiej optyce i refleksji. „Initium. Czasopismo Teologicznych Poszukiwań” 2010, nr 40, s. 92—99. 32 J. Szymik: W poszukiwaniu teologicznej głębi literatury…, s. 37. Za: A. Wierciński: Funkcja języka w hermeneutyce H. ‑G. Gadamera. „Roczniki Teologiczno -Kanoniczne” [Lublin] 1986, nr 33, z. 2, s. 22 i 31. 21 Wstęp
całość trzeba rozumieć na podstawie części, a część na podsta‑ wie całości. Reguła ta pochodzi ze starożytnej retoryki i została przez nowożytną hermeneutykę przeniesiona ze sztuki mowy na sztukę rozumienia. Tu i tam zachodzi relacja o charakterze koli‑ stym […]. Zadanie polega na tym, by na zasadzie koncentrycz‑ nych kręgów rozszerzać spójność zrozumianego sensu. Zgodność wszystkich szczegółów z całością to kryterium poprawności rozu‑ mienia
33 . Próbuję więc szukać znaków potwierdzających mój projekt, moje przedrozumienie tekstu, pamiętając o postawie otwartej, nasłuchiwa- niu poglądu tekstu. Rozszerzam relację kolistą, która wyznacza cząst‑ kowe i całościowe informacje dotyczące rozumienia paradoksów w wierszach księży poetów w perspektywie teologicznej. Odwo‑ łuję się w wyjaśnianiu tekstów kapłanów do żywej tradycji Koś‑ cioła, Pisma Świętego oraz analogii wiary (analogia fidei), czyli takiej wykładni, która łączy paradoksalno -paraboliczny charakter wypo‑ wiedzi wiary z powszechną wiarą Kościoła 34 . Rozumiem świat przez pryzmat interpretacji — z pełną świadomością, że różne konteksty zmieniają czasem owo rozumienie. Muszę interpretować — mówił Paul Ricoeur — ale przecież w mojej sytuacji człowieka żyjącego w kulturze XX wieku nie ma jednej, jedynej interpretacji. Rodzę się w obrębie mowy […] jako człowiek, który musi interpretować, by rozumieć i żyć 35 .
niu katalogu przeciwieństw, sprzeczności czy kontrastów: ważniej‑ sza jest bowiem odpowiedź na pytania o to, w jakie relacje wcho‑ dzą elementy składające się na konstrukcję paradoksu oraz jakie sensy z nich wynikają lub mogą wynikać. Innymi słowy, nie samo istnienie sprzeczności jest ważne, lecz wzajemny stosunek słów czy obrazów postrzeganych jako sprzeczne oraz ich wzajemne oddzia‑ ływanie na siebie — prawdziwa bowiem moc paradoksu ujawnia się w interpretacji. Interpretacja natomiast może być budowana na fundamencie nowego, indywidualnego, zaskakującego i nieoczeki‑ wanego odkrycia tego, czego doświadczymy, eksplorując przestrzeń „pomiędzy” biegunami opisywanej sprzeczności. 33 H. -G. Gadamer: Prawda i metoda…, s. 278. 34 Zob. Praktyczny słownik biblijny. Red. A. Grabner -Haider. Warszawa 1995, s. 418. 35
P. Ricoeur: Egzystencja i hermeneutyka…, s. 79 Yüklə 307,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|