Politeia’da adalet tartişmasi ve thrasymakhos’un meydan okumasi



Yüklə 208,99 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/8
tarix04.12.2017
ölçüsü208,99 Kb.
#13797
1   2   3   4   5   6   7   8

Özgüç ORHAN 

 

Sayfa



53

 

 



Bu  yaklaşım  çerçevesinde  Platon’un  Politeia’da  adalete  dair  tam 

olarak  ne  anlatmak  istediği  sorusuna  verilecek  yanıt  adalet  tartışmasının 

yoğun olarak yer aldığı Birinci ve Dördüncü kitaplardaki adalet tanımlarıyla 

sınırlı  kalmamalı;  eserin  bütünsel  bağlamı  dikkate  alınmalıdır.  Bir  sofist 

olarak  Thrasymakhos  bir  filozof  olarak  Sokrates’in  “nemesis”i  olup 

savunduğu  yaklaşım  da  ciddi  bir  meydan  okuma  olarak  görülmelidir.  Bu 

açıdan  Thrasymakhos’un    rolü  Sokrates  ile  girdiği  diyaloğun  yer  aldığı 

Birinci  Kitapla  sınırlı  değildir.  Her  ne  kadar  Birinci  Kitabın  sonunda 

Thrasymakhos’un tezleri çürütülmüş gözükse de bu tezlerin etkisi diyaloğun 

sonuna kadar varlığını hissettirir. Bu makalede Thrasymakhos’un Politeia’da 

oynadığı  bu  kritik  role  dikkat  çekilmekte  ve  yaptığı  meydan  okumanın  bu 

diyalogdaki  adalet  tartışmasını  daha  iyi  anlamamıza  yardımcı  olacağı 

savunulmaktadır.  Aşağıda  ilk  bölümde  Politeia’da  adalet  tartışmasının  ana 

hatlarından bahsedilecek; ikinci bölümde Thrasmakhos’un rolü ve argümanı 

tartışılacak;  üçüncü  ve  son  bölümde  ise  bu  bağlamda  Platon’un  adalet 

tartışmasının güncelliği ve geçerliliği değerlendirilecektir. 

 

 I. Politeia’da Adalet Tartışmasının Ana Hatları 



 

Adalet  tartışması  Birinci  Kitabın  başlarında  Sokrates’in  misafir 

olduğu  evin  büyüğü  yaşlı  Kephalos’un  adalet  anlayışını  sorgulamasıyla 

başlar.


5

  Sokrates  zengin  bir  tüccar  olan  Kephalos’a  servetinin  ne  faydasını 

gördüğünü  sorar  ve  onun  verdiği  yanıttan  adalete  dair  şu  tanımlamayı 

çıkartır: “kişinin ödünç aldığı şeyi geri vermesi ve dürüst olması” (331c).

  6

 

Ancak  bir  kimse  kendisinden  ödünç  aldığımız  silahı  aklı  başında  olmadığı 



bir  anda  geri  istediğinde  ona  silahını  vermek  ne  derece  adil  bir  davranış 

olur? Kephalos’un Sokrates ile aşık atacak ne niyeti ne de yetkinliği vardır. 

Kephalos’un  temsil  ettiği  dine  dayalı  geleneksel  adalet  anlayışı  adalet 

meselesinde  tatminkar  bir  yanıt  üretemez.  İbadet  için  müsaade  isteyen 

Kephalos Sokrates’le tartışmasını oğlu Polemarkhos’a “miras” bırakır. 

Polemarkhos  babasından  devraldığı  adalet  tanımına  büyük  bir 

şevkle  sahip  çıksa  da  meşhur  şair  Simonides’e  (MÖ  550-460)  gönderme 

yaparak  ifade  ettiği  adalet  tanımı  biraz  daha  farklıdır:  “herkese  borçlu 

olunan  şeyi  [ta  opheilomena]  verme”  (331e).

7

  Sokrates’in  sorgulaması 



                                                           

5

 “Sokrates” ismi aksi belirtilmediği sürece Politeia’daki karakter için kullanılmıştır. 



6

 Dikaiosynē için “adalet”; dikaios için “adil (olan)”; adikia için “haksızlık”; adikos için 

“adil olmayan” gibi “hak” kavramını çağrıştıran karşılıklar kullanılacaktır.  

7

 Bu tanımlamanın daha sonra Aristoteles ve Roma hukukçuları tarafından “herkese 



hak  ettiğini  verme”  olarak  formüle  edilecek  olan  “dağıtıcı  adalet”e  tekabül  ettiğini 


Politeia’da Adalet Tartışması ve Thrasymakhos’un Meydan Okuması 

Sayfa


54

 

 



karşısında  bu  tanımlama  iki  düzeltme  görür.  Bunlardan  ilkine  göre,  adalet 

“dostlara  iyilik,  düşmanlara  kötülük  etmek”tir;  zira  dostlara  iyilik 

düşmanlara  kötülük  borçluyuzdur  (332d).  Fakat  Sokrates’in  sorgulaması 

devam eder: Gerçek dost ve düşmanı nasıl ayırt edebiliriz? Dost görünümlü 

düşman  olabileceği  gibi  düşman  sandığımız  pekâlâ  gerçek  dostumuz  da 

olabilir.  Bunun  üzerine  ikinci  düzeltme  gelir:  Adalet  “iyi  olan  dosta  iyilik 

etmek, kötü olan düşmana zarar vermek”tir (335a). Sokrates’in bu tanımı da 

sorgulamaya devam etmesi  üzerine  Polemarkhos da babası gibi havlu  atar 

ve  Sokrates’in  “adil  insanın  kötülük  etmeyeceği”  önermesine  onay  vermek 

zorunda kalır (335d-e). 

Polemarkhos’un gerek ismi gerekse Politeia diyaloğunun başındaki 

buyurgan  tavrı  ve  daha  sonra  babasının  “varis”liğine  yaptığı  gönderme 

karakteri hakkında bize bir fikir verir. Eserin en başında dini bir festival için 

Adeimantos ile Pire kasabasına gelmiş olan Sokrates festivalin ardından tam 

Atina’ya  dönmek  üzere  iken  yolda  karşılarına  çıkan  Polemarkhos  ve 

arkadaşları  tarafından  alıkonduğunu  anlatır  (327a-328b).  Grubun  lideri 

görünümündeki  Polemarkhos,  ismini  oluşturan  polemos  (savaş)  ve  archos 

(kumandan) sözcüklerinin çağrışımından anlaşılacağı üzere, diğer insanlarla 

ilişkilerini  “buyurgan”  bir  tavırla  belirler.  Babasını  savunmaya  yönelik 

heyecanla  söze  atılışı  da  onun  cevval  ve  savaşçı  karakterinin  bir 

göstergesidir.  Savunduğu  “dost/düşman”  temelli  adalet  tanımı  ise  yine 

çatışmayı merkeze alan bir bakış açısını yansıtır.  

Babasına  yaptığı  “varislik”  göndermesinden  Polemarkhos’un 

maddiyata önem verdiğini anlarız. Lafa girer girmez Simonides gibi meşhur 

bir  şairden  alıntı  yapması  da  dikkat  çekicidir.  Bu  onun  kendi  düşüncesini 

oluşturma ve savunma kapasitesinden yoksun olduğunu; ve toplumda itibar 

gören  görüşlere  (meşhurat)  sığınarak  “adalet”in  ne  olduğunu  bildiğini 

zanneden  bir  hayat  sürmekte  olduğunu  gösterir.  Bu  açıdan  Polemarkhos 

diyaloğun  Yedinci  Kitabında  bahsi  geçen  “mağara”  sakinlerinden  biridir. 

Ayrıca diyaloğun başında Sokrates’e yine şaka yollu birlikte olduğu grubun 

sayısal  üstünlüğünü  hatırlatması  kendisinin  “demokrat”  eğilimli  olduğunu 

gösterir. “Oligark” eğilimli babasıyla beraber Polemarkhos Sekizinci Kitapta 

anlatılan  rejim  ve  karakter  eşleştirmelerinin  habercisidir.

8

  Her  ne  kadar 



Sokrates’in  sorgulaması  karşısında  fazla  bir  varlık  göstermemiş  olsalar  da 

                                                                                                                                   

söyleyebiliriz.  Aşağıda  bahsedeceğimiz  üzere  Sokrates’in  433a-b’de  yaptığı  adalet 

tanımı da bunun bir versiyonu olarak görülebilir. 

8

 Strauss, “On Plato’s Republic,” s. 74.  




Yüklə 208,99 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə