Politeia’da adalet tartişmasi ve thrasymakhos’un meydan okumasi
Yüklə 208,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II. Thrasymakhos’un Meydan Okuması
Özgüç ORHAN
Sayfa 57
Şehirde adaletin neye tekabül ettiği tespit edilirse insan ruhundaki adalet daha rahat görülebilecektir. Sokrates’e göre ruhun veya şehrin her bir parçasının kendi işini yapması sonucunda adalet ortaya çıkacaktır: “kendine ait olanı yapmak [to ta heautou prattein]” ve “başkasının işine karışmamak [mē polupragmonein]” (433a-b). Sokrates hemen sonra bu tanımı “kendinin olana [oikeiou] ve kendine ait olana [heautou] sahip olma [hexis] ve yapma [praxis]” diye biraz daha geniş bir şekilde ifade edecektir (433e12-434a1). Bir önceki tanımlama aslında Sokrates’in de işaret ettiği gibi pek de orijinal değildir: “bunu birçoklarından duyduk ve kendimiz de sık sık söyledik” (433a).
16 Nitekim bu tanım Polemarkhos’un “herkese borçlu olduğumuzu verme” tanımını andırmaktadır. 17
Bilgelik (sophia) akıl/filozoflara ve
cesaret (andreia) asabiyet/askerlere özgü erdemler iken adalet ve itidal (sophrosunē) ruhun ve şehrin genelini ilgilendiren erdemlerdir. İtidal, her bir alt birimin (şehirde askerler ve üreticiler; ruhta ise asabiyet ve arzu) üstüne tabi olmayı kabullenmesiyle ilgilidir (431e-432d). Adaletin yolu itidalden geçer: Şehrin her bir sınıfının veya ruhun her bir parçasının kendi işi ile uğraşarak diğerlerinin işine karışmaması ve uyum içinde hareket etmesi adaletin ortaya çıkmasına imkan verecektir (432b-433e, 442d-444a). Unsurların birbirlerinin işlerine karışmaları durumunda ise muhtelif rahatsızlıklar baş gösterecektir. Aslında adaleti sağlamak adına kendi işini yapıp başkasının işine karışmaması gereken unsurlar ruhta asabiyet ve arzu, şehirde de askerler ve üreticilerdir. Ruhta akıl, şehirde de filozoflar sadece kendi işleriyle değil diğer unsur ve sınıfların işleriyle ilgilenmek durumundadır. Şehrin ve ruhun içinde kurulacak ahengin sonucu olarak tecelli eden adalet, sağlık gibi, bütünü koruyan bir durumdur ve bu nedenle iyidir. “Kötü” herhangi bir varlığı yok eden ve bozan; “iyi” de onu koruyan ve ona faydası dokunan şeydir (608e). “Kendi işini yapma”nın ne denli tatmin edici bir adalet tanımı olduğu ve hatta bir “tanım” olup olmadığı tartışmalıdır. 18 Ancak bunu Politeia’nın bir eksiği olarak görmemek gerekir. Politeia’nın bütünü dikkate alındığında Platon’un öncelikli olarak anlatmak istediği adalet kavramının ondan daha üstün olan “iyi” Ideasına bağlı olduğudur (504d-505b). Teorik
16 Kharmides’de (161b-162d) bu tanımlama (Kharmides ve Kritias tarafından) “itidal” için kullanılır. 17 Bkz. Kosman, “Justice and Virtue”, s. 192-93. 18 Şehir-ve-ruh benzetmesi tartışmasız kabul görse de Sokrates ruhun parçalı bir yapısı olup olmadığına dair kapsamlı bir incelemenin daha fazla uğraş gerektireceği imalarında bulunur (435c-d, 436a-b, 504b-c, 611b-612a). Daha fazla uğraş gerektiren yöntemle kastedilen “diyalektik”tir (531d-533d).
Politeia’da Adalet Tartışması ve Thrasymakhos’un Meydan Okuması Sayfa
58
veya pratik olsun tek başına adalete odaklanmak yetersizdir. “İyi”ye nüfuz eden filozofların yönetimde olmadığı rejimlerde (ki tüm reel rejimler bu kategoriye girer) doğal olarak Thrasymakhos’un adalet(sizlik) anlayışı hakim olacaktır. Bir sonraki bölümde bu anlayışın tam olarak ne olduğu ve eserin bütünlüğü çerçevesinde kritik rolü üzerinde durulacaktır.
Thrasymakhos birinci kitapta adaleti yeren ve haksızlığı yücelten konuşmasında en az iki temel önermede bulunur: (T1) Adil olan [to dikaion] daha güçlünün/üstünün [kreittōn] yararınadır [sumpheron] (338c1-2); (T2) Adalet [dikaiosynē] ve adil olan bir başkasının iyiliğidir [agathos] (343c3-4). Bazı yorumcular bir üçüncü önermeye de dikkat çeker: (T3) Adil olan yöneticilere/yasalara itaattir (339b-c). 19 Ancak Thrasymakhos bu sonuncusunu kendiliğinden yapmaz; Sokrates tarafından kendisine soru olarak yöneltilmesi üzerine onay verir. Bu dolayım nedeniyle T3’ün Thrasymakhos için temel bir önerme olup olmadığı tartışmalıdır. 20
Thrasymakhos T2’den yola çıkarak bir dizi önermede daha bulunur: “Adil (kişi) adil olmayandan her zaman daha azına sahip olur” (343d). “Adil olmayan (şey) kendine faydalı olan ve kendi işine gelendir” (344c). “Adil olmayanın yaşamı adil olanınkinden üstündür [kreittō]” (347e3-4). 21
bu tali önermelerle beraber T2’ye göre kendi çıkarını düşünen bir kimse adil olmamalıdır çünkü adil olmak başka birinin iyiliğini gözetmektir. Kendi iyiliğini gözeten bir kişi (ki Thrasymakhos’a göre her aklı başında kişi böyledir) kendine adaleti değil haksızlığı düstur edinmelidir. Thrasymakhos’un “adalet(sizlik)”e yönelik bakış açısının daha iyi anlaşılması için üzerinde durulması gereken ilk nokta T1’i ilgilendiren “mükemmel haksızlık” meselesidir (344a3-6). 22 Sokrates’in T1’de bahsi geçen “daha güçlüye” dalga geçercesine meşhur bir pankreas güreşçisini
19 Bu önermeler bundan sonra T1, T2 ve T3 olarak belirtilecektir. Bu üç önerme için bkz. Reeve, “Socrates Meets Thrasymachus”, s. 246. 20 Bu konuda bkz. a.g..e., s. 247, not 10. 21 Sonuncusu Sokrates’in kendi ifadesi olsa da Thrasymakhos’un itiraz etmediği bir önermedir. Diyaloğun kritik bir aşamasında (347d8-e4) Sokrates T1’i ertelemeyi ve daha önemli bulduğu bu önermeyi incelemeyi teklif eder ve ardından öyle de yapar. 22 Glaukon’un konuşmasının üçüncü sacayağı aynı şekilde haksızlığın son raddesini örnekler: adil görünüp ama gerçekte adil olmamak (361a). Machiavelli de hemen hemen aynı şeyi öğütler: Yönetici “merhamet, sadakat, dürüstlük, insanlık, dindarlık” timsali görünmeli ama bu vasıflara gerçekte sahip olmamalıdır; bkz. Prince, s. 70-71.
Yüklə 208,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|