Politeia’da adalet tartişmasi ve thrasymakhos’un meydan okumasi
Yüklə 208,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
Özgüç ORHAN
Sayfa 59
örnek vermesi üzerine Thrasymakhos güçlü olanı öncelikle siyasal düzlemde kastettiğini belirtir (338c-e). Kastedilen; demokrasi, tiranlık ve aristokrasi gibi bir rejimdeki yönetici zümredir. Her rejimde yürürlükte olan yasalar muktedir zümrenin lehine kurgulanmış olup “adil” sayılan kişi bu yasalara itaat eden; etmeyen ise “haksızlık” yapandır. Yürürlükteki yasalara itaat etmeyenlerin cezalandırılması da yine “adalet”in gereğidir. Her rejimde neyin adil olup olmadığını muktedir belirliyor ise bu, adaletin içerik açısından evrensel ve nesnel bir kriteri olmadığı anlamına gelir. Adaletin göreli içeriği demokrasilerde fakir çoğunluğun; aristokrasilerde zengin azınlığın; tiranlıkta ise tek adamın tercihlerine göre belirlenir. 23
344c2) meselesini bu bağlamda ele alır. Bu ifadeyle kastettiği tiranlığa giden yolda yapılan büyük çaplı ve kısmen kitabına uydurulmuş haksızlıklardır. Haksızlık gerek sinsice gerekse zor kullanarak ama mümkünse tek seferde yapılmalıdır. 24 “Mükemmel haksızlık” Thrasymakhos’a göre sadece insanların maddi varlıklarını gaspetmekle kalmaz, onlara boyun eğdirir. Bu tür haksızlıkları yapanların sebep oldukları mağduriyetler kısmi ve seçici olacağı için lanetlenmez; aksine çoğunluk nezdinde hayranlık uyandırır. Lanetleyen çıksa bile bunlar “adil olmayan şeyler yapmaktan çekindikleri için değil bu tür haksızlıklara maruz kalmaktan çekindikleri için lanetlerler” (344c3-4). Bu tür mahir bir “tiran” gerek kendi yurttaşlarınca gerekse şöhretini duyan başkalarınca ve sonraki kuşaklarca “mutlu ve kutlu” addedilecektir (344b5-c2). Diğer yandan kurulu düzen çerçevesinde peyderpey ve küçük çaplı haksızlık yapanlar türlü isimler altında (“eşkıya”, “hırsız”, “haydut”, “korsan” vs.) lanetlenecek ve yakalandıkları takdirde yasaların el verdiği ölçüde cezalandırılacaktır. Bu tür küçük ölçekli haksızlıklar yaptırımın caydırıcılığı oranında dezavantajlıdır. Ancak Thrasymakhos, yakalanmadığı takdirde failine faydalı olabilecek bu tip küçük ölçekli haksızlıkları kastetmediğini beyan eder (348d). Thrasymakhos’un “mükemmel haksızlık”la anlatmak istediği meşhur Büyük İskender ve korsan rivayetine benzer. İskender yakalanıp huzuruna getirilen korsanı “denizleri taciz ederek ne yaptığını sanıyorsun?” diye sorgulayınca; korsan “Senin tüm dünyaya yaptığınla aynı şeyi! Ben küçük bir gemiyle yaptığım için bana ‘korsan’ diyorlar; sense
23 Thrasymakhos “aristokrasi” terimini kullansa da Aristoteles’in yaptığı ayrımı dikkate alırsak kastettiği rejime “oligarşi” de diyebiliriz. Elbette Thrasymakhos’un nazarında bu ayrım temelsizdir. 24 Yine Machiavelli, Agathocles örneğini anlattığı Prens’in 8. bölümünün sonunda hemen hemen aynı şeyi söyler; bkz. Prince, s. 37-8. Politeia’da Adalet Tartışması ve Thrasymakhos’un Meydan Okuması Sayfa
60
büyük bir donanmayla yapıyorsun ve sana ‘İmparator’ diyorlar” minvalinde kurnazca bir yanıt verir. 25
de Thrasymakhos’un “gerçekçi” bakış açısını destekler: “Bu yasalar örümcek ağından farksızdır: Ağa yakalanan zayıf ve küçükleri engelleyecek ama nüfuzlu ve zenginlerce paramparça edilecek.” 26 Solon’un yapmaya çalıştığı gibi iyi kötü bir yasal düzenin kurulması durumunda her türlü “gasp” “haksızlık” sayılacak ve yasaların caydırıcılığı ve uygulanması oranında yapana zararı dokunacaktır. Ancak bu tür haksızlıkların az çok bir tutarlılıkla yakalanıp cezalandırılması düzenin kuruluşu aşamasında gerçekleşen büyük çaplı haksızlığın “adalet” kisvesi altında muktedire yarayacağı gerçeğini ortadan kaldırmaz. Thrasymakhos’un T1 ile anlatmak istediği şey öncelikle “adil” görünümlü kurulu düzene içkin “haksızlık”ın avantajlı olduğudur. İnsanlık tarihinde olup bitene baktığımızda Thrasymakhos’un birinci önermesini (T1) yanlışlayacak çok fazla örnekle karşılaşmayız. Aslında Sokrates’in de bu önermeye mutlak olarak karşı çıktığını söyleyemeyiz. Sokrates’in itirazı ampirik (reel) düzeyde değil “sanat” kavramının “idealliği” üzerinde akıl yürütme yoluyla yapılmıştır. Sokrates’in T1’de karşı çıktığı şey güçlünün belirlediği adalet düzeninin sadece ama sadece ona yaradığı ve yönetilenin aleyhinde olduğu savıdır. Ancak şehir devletinden büyük siyasal toplumlarda yönetilenlerin nadiren homojen olduğunu dikkate aldığımızda Sokrates’in itirazı etkisini yitirir. Bu durumda verili yasalar hem muktedirin hem de onun bir parçası olan veya ona destek veren toplumun “nüfuzlu” bir kesiminin lehine olabilecektir. Thrasymakhos’un bakış açısını anlamaya yönelik üzerinde durulması gereken ikinci bir nokta T1 ve T2 ile tam olarak ne anlatmak istediğidir. Yaygın kanı bu önermelerin ve özellikle T1’in Thrasymakhos’un adalet tanımı olduğudur. Zira Sokrates’in talebi bu yöndedir. Ancak T1 ve T2’yi bir tanımlama çabası olarak değerlendirmek güçtür. Bir “sofist” olarak Thrasymakhos’un böyle bir derdi olduğu da şüphelidir. Thrasymakhos’un “haksızlık” bağlamında kullandığı terim “daha fazlasına sahip olmak” (pleon echein) anlamına gelen pleonektein’dir (344a1). Bu fiilin isim hali ise “aç gözlülük” anlamına gelen pleonexia’dır.
25 Bkz. Austin, The Hellenistic World from Alexander to the Roman Conquest, s. 59. Bu hikayenin en yakın kaynağı Augustinus’un De Civitate Dei adlı eseridir. Augustinus Cicero’nun De Republica’sının günümüzde eksik olan bir kısmından aktarmıştır. 26 Plutarch, Greek Lives, s. 49-50. Plutarkhos Atina’daki sonraki gelişmelerin Anakarsis’i doğruladığını söyler. Yüklə 208,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|