Politeia’da adalet tartişmasi ve thrasymakhos’un meydan okumasi



Yüklə 208,99 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/8
tarix04.12.2017
ölçüsü208,99 Kb.
#13797
1   2   3   4   5   6   7   8

Özgüç ORHAN 

 

Sayfa



61

 

 



Pleonexia  ve  “kibirli  bir  küstahlık”  anlamına  gelen  hubris  Antik  Yunan 

dünyasında  haksızlığı  çağrıştıran  en  yaygın  kavramlardır.

27

  Bu  iki  kavram 



aslında bağlantılıdır: Hubristik bir kişi sahip olduğundan fazlasını başkasına 

ait olanı gaspederek elde etmekten kaçınmayacak ve bu uğurda yaptıklarını 

kendi adına meşrulaştıracaktır. Bu kişinin nazarında yaptıkları kendisi için 

“hak”; engellenmesi ise “haksızlık”tır.

28

  

Thrasymakhos  hubris  ifadesini  kullanmasa  da  sahip  olduğuyla 



yetinmeyip daha fazlasını isteyen ve hatta başkalarının elindekine göz diken 

birinin  yaptığını  geleneksel  anlayışa  uygun  olarak  “haksızlık”  olarak 

tanımlar (343d-344c). Thrasymakhos “adil kişi adil olmayandan her zaman 

daha  azına  sahip  olur”  (343d)  dedikten  sonra  “haksızlık”  için  günümüzde 

halen geçerli olan örnekler verir: ekonomik ortaklıklarda ortağını kandırma; 

devlete  vergi  yükümlülüğünü  yerine  getirmeme;  devletin  sunduğu  yardım 

ve  olanaklardan  kazanç  elde  etme;  kamu  görevini  kötüye  kullanma.  Bu 

açıdan  bakıldığında  tartışmalı  olan  Thrasymakhos’un  “adalet”  ve 

“haksızlık”ın  içeriğine  veya  tanımına  dair  düşünceleri  değildir.  Hemen 

hemen  her  toplumda  bu  tür  şeyler  “haksızlık”  olarak  nitelenir;  ve  bunlara 

başvurmayan  kişi  de  “adil”  sayılır.  Thrasymakhos  aslında  “yasalara  uymak 

gibi”  tipik  “adalet”  tasavvurlarını  veya  aynı  şekilde  pleonexia  gibi  tipik 

“haksızlık”  tasavvurlarını  tanımsal  olarak  reddetmez.  Onun  T1  ve  T2 

önermeleri ile dikkat çektiği bunların insan yaşamındaki göreli değerleridir. 

Adil olmak ona göre “safdillik” (348c12) yani değersiz;  haksızlık etmek ise 

“akıllılık”  (euboulia),  yani  değerlidir  (348d2).  Ona  göre  haksızlık  “erdem” 

(arete) ve “bilgelik” (sophia) kategorisine girer; adalet ise bunların tersidir 

(348e1-3). Kısaca pleonexia çok daha makbuldur. 

Tartışılması  gereken  üçüncü  bir  nokta  ise  T1  ve  T2  arasındaki 

ilişkidir.  Yirminci  yüzyılın  ortalarından  itibaren  bu  ilişkinin  tam  olarak  ne 

                                                           

27

 Bkz. Balot, Greed and Injustice in Classical Athens, s. 92. Hubris terimi merkezi bir 



rol  oynamasa  da  Politeia’da  haksızlık  bağlamında  bahsi  geçer;  bkz.  400b2,  403a2, 

560e2-4, 572c7. 

28

  Gorgias’da  (483c-484a)  Kallikles  savunduğu  “doğal  hak”kı  (physei  dikaion



pleonexia  ile  tanımlarken;  çoğunluğun  (hoi  polloi)  benimsediği  ama  kendisinin 

reddettiği  geleneksel  adalet  anlayışından  “eşit  paya  sahip  olma”  (ison  echein)  diye 

söz  eder.  Kallikles  ile  Thrasymakhos’un  adalete  bakışları  aynı  olmasa  da  çelişik 

değildir:  Kallikles  pleonexia’yı  yeren  geleneksel  adalet  bakışını  ve  uylaşıma  dayalı 

yerleşik  hukuk  düzenini  reddederken  savunduğu  “doğal  hak”kı  pleonexia  ile 

tanımlar.  Thrasymakhos  ise  kurumsal  hukukun  aslında  güçlünün  lehine  işleyen 

adaletsiz  bir  düzen  olduğunu;  bu  düzen  çerçevesinde  hareket  eden  güçlünün 

pleonexia  peşinde  olduğunu  ve  bunu  elde  ettiğini  öne  sürer;  ancak  bu  durumun 

“verili” olduğunu düşünür ve buna göre hareket etmenin faydalı olacağını savunur. 




Politeia’da Adalet Tartışması ve Thrasymakhos’un Meydan Okuması 

Sayfa


62

 

 



olduğu  tartışma  konusu  olmuştur.

29

  Tartışma  genelde  şu  iki  soru  üzerine 



yoğunlaşmıştır:  (1)  Thrasymakhos’un  adalete  dair  en  temel  görüşü 

yukarıdaki  önermelerden  hangisidir?  (2)  Bu  önermeler  arasında  bir 

tutarlılık  var  mıdır?  Bu  tartışmaya  katılan  yorumcular  birinci  soruya  dair 

yukarıdaki  önermelerden  (T1,  T2  ve  T3)  birinin  diğerlerine  önceliğini 

savunmuşlardır. İkinci soruya dair ise yorumcuların bir kısmı bu görüşlerin 

tutarsızlığını savunurken bir kısmı aksini savunmuştur.  

Bu  tartışmanın  detaylarına  girmeden  şu  kadarını  belirtmekle 

yetinelim: Thrasymakhos’un görüşleri bu tartışmanın başlarında tutarsız ve 

zayıf  olarak  görülürken  daha  yakın  zamanlarda  bu  görüşlerin  göründüğü 

kadar zayıf ve tutarsız olmadığı görüşü dile getirilmeye başlanmıştır.

30

 Diğer 


bir deyişle Sokrates’in sorgulaması Thrasymakhos’u susturmuş olabilir ama 

Birinci Kitabın sonunda kimse Thrasymakhos’un tezlerinin “haksızlığına” ve 

Sokrates’in  “haklılığına” ikna olmuş değildir. 

İlk  bakışta  gerçekten  de  T1  ve  T2  arasında  bir  çelişki  olduğu 

izlenimi  vardır.  T1’e  göre  adalet  güçlünün  işine  gelen  bir  şey  ise  aynı 

zamanda  nasıl  (T2’ye  göre)  başka  birinin  iyiliği  olabilir?  Güçlü  kişi  adil 

davrandığında kendi iyiliğini mi yoksa başkasının iyiliğini mi sağlamış olur? 

T1’e göre kendi, T2’ye göre bir başkasının iyiliğini temin ettiği sonucu çıkar. 

Aynı soruyu tersten de sorabiliriz: Güçlü olan haksızlık yaptığında mı yoksa 

adil davrandığında mı kendi menfaatine göre hareket etmiş olur? T1’e göre 

adil  olduğunda,  T2’ye  göre  ise  haksızlık  yaptığında.  Bu  durumda  T1  ve 

T2’nin birbiriyle çeliştiği düşünülebilir.  

T1’de  geçen  ve  kratos  (güç)  sözcüğünün  karşılaştırmalı  üstünlük 

derecesini  bildiren  kreitton  sözcüğü  bu  açıdan  yardımcı  olabilir.  Şayet 

Thrasymakhos’un bununla kastı “mutlak” değil “göreli” ve değişken bir güç 

ilişkisi ise görünürdeki çelişkiyi gidermek mümkün olacaktır.

31

 A’nın B’den 



daha  güçlü  olduğunu  varsayarsak  (Thrasymakhos’a  göre)  B’nin  A’ya  karşı 

adil  olması  B’nin  A’nın  lehine  davranması  anlamına  gelir.  Buna  göre  bir 

failin kendinden daha zayıf veya kendine denk bir faile yönelik adil olması 

söz konusu değildir. Adil diye adlandırılan şeyler veya kişiler ancak ve ancak 

bir  zayıfın  kendinden  güçlüye  fayda  sağlayacak  şekilde  davranması 

                                                           

29

 Bu konudaki literatürün bir kısmı için bkz. Hourani, “Thrasymachus’ Definition of 



Justice  in  Plato’s  Republic”;  Maguire,  “Thrasymachus  or  Plato?”;  ve  Harlap, 

“Thrasymachus’s Justice.” 

30

Birinci  gruba  örnek  olarak  bkz.  Everson,  “The  Incoherence  of  Thrasymachus.” 



İkinci  grup  için  bkz.  Reeve,  “Socrates  Meets  Thrasymachus”;  Long,  “Thrasymachus 

and  the  Relational  Conception  of  Authority”;  ve  Wedgwood,  “The  Coherence  of 

Thrasymachus.”  

31

 Bkz. Long, “Thrasymachus and the Relational Conception of Authority.” 




Yüklə 208,99 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə