5
Təmiz və faydalı şeylər halal, pis və zərərli şeylər isə haram edildi
4
.
Bir şeyi halal və haram etmək Allaha aiddir. Peyğəmbər – sallallahu
aleyhi və səlləm – in bir şeyi halal və haram etməsi yenə də Allahın halal
və haram etməsilədir. Quran və Sünnəni bilən elm sahiblərindən başqa
heç kimsənin halal və haram haqqında danışması (bu halaldı, bu haramdı)
deməsi caiz deyildir. Allah Halal və haram barəsində elmsiz danışanları
şiddətli olaraq qınamışdı. “Diliniz (bizə belə əmr edildiyi deyə) yalana
vərdiş etdiyi üçün (dəlilsiz-sübutsuz): “Bu halaldır,o haramdır!” –
deməyin, çünki (bununla) Allaha iftira yaxmış olursunuz. Allaha iftira
yaxanlar (axirət əzabından) nicat tapmazlar!”. (ən-Nəhl 116). “Yoxsa
(müşriklərin) Allahın dində izin vermədiyi bir şeyi onlar üçün qanuni
(halal) edən şərikləri vardır”. (əş-Şura 21).
Allaha həmd olsun ki, haramlığı qəti bəli olan şeylər barəsində Quran
və Sünnə bizə xəbər vermişdir. Ölü (kəsilmədən ölüb murdar olmuş)
heyvan, qan, donuz əti, Allahdan başqasının adı ilə (bismillah
deyilmədən) kəsilmiş, boğulmuş, (küt alət və ya silahla) vurulmuş, (bir
4
Fərz (Vacib) – Qəti olaraq gələn əmr fərz sayılır. Ona - Allah əmr edib deyə -
əməl edən savab qazanır. Biri oruc tutur Allahın əmridir deyə, digəri isə oruc
tutur arıqlamaq və s. məqsədlər üçün. İkisi də ac qalır, lakin Allahın əmridir deyə
oruc tutan savab qazanır, digəri isə yox. Onu tərk edən isə əzaba layiqdir. Çünki
Allahın istəyinə bağlıdır. İstəsə əzab verər, istəsə bağışlayar. Məs: Namaz, oruc
və s. əməllər kimi.
Haram – Qəti qadağa haram adlanır. Bunu - Allah qadağan edib deyə - tərk edən
savab qazanır. Ona əməl edən isə cəzaya layiqdir. Məs: Zina, içki və s. Biri içki
içmir ki, ziyandır, digəri isə içki içmir Allahın əmri olduğu üçün. Allahın əmri
olduğu üçün içkini tərk edən savab qazanır, digəri isə yox.
Müstəhəb – Bəyənilən əməl. Əgər əmr qəti olmazsa müstəhəb sayılır. Müstəhəb
də əmrin altına girir. Ona görə də deyilir ki, əmr vacibliyə dəlalət edir nə qədər ki,
onu müstəhəbliyə çevirən bir dəlil gəlmədikcə. Müstəhəbi edən savab, onu tərk
edən isə günah qazanmır.
Məkruh – Bəyənilməyən əməl. Əgər qadağa güclü olmazsa məkruh sayılır.
Məkruh da qadağanın altına girir. Müs: Məscidə sol ayaq ilə daxil olmaq.
Mübah – Nə əmrə, nə də qadağana daxil deyildir. Mübah özlüyündə ibadət
deyildir. Lakin başqasına görə ibadət ola bilər. Elm öyrənmək, namaz qılmaq
özlüyündə ibadətdir. Lakin yemək, içmək, yatmaq və s. kimi əməllər özlüyündə
ibadət deyildir. Bu əməllər başqasına görə ibadət ola bilər. Məs: “Yemək yeyirsən
ki, elm öyrənməyə taqətin olsun, tez yatırsan ki, sübh namazını ayıq başla qılasan.
Bu əməllər sadəcə niyyətin düzgünlüyünə görə insana savab gətirir. Ona görə də
deyilir ki, səfdə iki nəfər yanaşı durar, lakin onların arasında göylə-yer arası qədər
fərq olar.
6
yerdən) yıxılaraq ölmüş, (başqa bir heyvanın buynuzu ilə) vurulub
gəbərmiş, vəhşi heyvanlar tərəfindən parçalanıb yeyilmiş - canı
çıxmamış kəsdiyiniz heyvanlar müstəsnadır - dikinə qoyulmuş daşlar
(bütlər və ya Kəbənin ətrafındakı bütpərəst qurbangahlar) üzərində
kəsilmiş heyvanlar və fal oxları ilə pay bölmək sizə haram edildi”. (əl-
Maidə 3). “Bir-birinizin mallarını haqqınız olmadığı halda yeməyin.
Xalqın malının bir qismini (onun sizə haram olduğunu) bilə-bilə günah
yolu ilə yeməyiniz üçün onu (malınızı) hakimlərə (rüşvət) verməyin!”.
(əl-Bəqərə 188). “Bunlar (bu hökmlər) Allahın hədləridir, bunları
aşmayın! Allah (insanlara) hökmlərini bu cür bildirir ki, bəlkə, müttəqi
olsunlar!”. (əl-Bəqərə 187).
“Sələm (müamilə, faiz) yeyənlər (Qiyamət
günü) qəbirlərindən ancaq Şeytan toxunmuş (cin vurmuş dəli) kimi
qalxarlar. Bunların belə olmaları: “Alış-veriş də sələm kimi bir şeydir!”
– dedikləri üzündəndir. Halbuki, Allah alış-verişi halal, sələm (faiz)
almağı isə haram (qadağan) etmişdir…”. (əl-Bəqərə 257).
“Ey insanlar!
Yer üzündəki qidaların təmiz, halal olanlarını yeyin, Şeytanın izi ilə
getməyin! Həqiqətən, o (Şeytan) sizinlə açıq-açığına düşməndir”. (əl-
Bəqərə 168). “Sizə nə olub ki, üstündə Allahın adı çəkilmiş
(heyvanların) ətindən yeməyəsiniz? Halbuki məcburiyyət qarşısında
(yeməli) olduğunuz şeylər istisna edilməklə, sizə haram buyurduqların
artıq O (Allah) müfəssəl şəkildə sizə bildirmişdir. Şübhəsiz ki, çoxları
(şəriəti) bilmədiklərindən nəfslərinin istəklərinə uyaraq (xalqı) düz
yoldan azdırarlar. Rəbbin həddi aşanları ən yaxşı tanıyandır! Günahın
aşkarından da, gizlisindən də əl çəkin! Günah qazananlar etdikləri
əməllərə görə cəzalandırılacaqlar!”. (əl-Ənam 119-120).
“(Ya Rəsulum!)
De: “Gəlin Rəbbinizin sizə nələri haram etdiyini deyim: Ona heç bir
şərik qoşmayın; ata-anaya yaxşılıq edin; kasıblıq üzündən uşaqlarınızı
öldürməyin. Sizin də, onların da ruzisini Biz veririk. Açıq və gizlin pis
işlərə yaxın düşməyin. Allahın (qətlini) haram buyurduğu cana
qıymayın (müsəlman və ya əhli-zimməni haqsız yerə öldürməyin). (Allah)
bunları sizə tövsiyə etmişdir ki, bəlkə, düşünüb anlayasınız!”. (əl-Ənam
151). Əbu Sələbə əl-Xuşəni Cursum b. Nəşr – radıyallahu anhu – rəvayət
edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: “Allah bir çox
fərzlər müəyyən edib, buna görə də onlara laqeyidlik göstərməyin. Bir çox
sərhədlər müəyyən edib, onları aşmayın. Bəzi şeyləri haram etmişdir,
onları aşmayın. Bəzi şeylər haqqında unutduğundan deyil, sizin üçün
rəhmət olsun deyə susmuşdur. Onları öyrənməyə çalışmayın”. Daraqutni
4/184, əl-Albani “İrva”, “Ğayrətul Məram” 17-19, zəif hədis. Peyğəmbər
– sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: “Allah içkini, murdar (ölmüş)