Plastik materialların formalaşdırılması və formalaşdırıcı maşınlar
F o r m a l a ş d ı r m a – qida sənayesi müəssisələrində plastiklik xassələrinə
malik qida xammalları və yarımfabrikatlarına xüsusi forma verilməsi prosesidir. Bu
emal prosesi çörəkbişirmə sənayesində çörəkbişirmə mayalarını, xəmirdən çörək və
çörək – bulka, makaron məmulatlarını, qənnadı məhsullarını və bir sıra digər
materialları xüsusi formaya salmaq məqsədi ilə tətbiq edilir. Məsələn, xəmir öz
xüsusiyyətlərini təsirin müəyyən həddi daxilində saxlamaq imkanına malik olan elastik
– plastik və özlü materiallara aid edilir. Bu həddən kənar qiymətlərdə xəmir özlü maye
kimi geriyə qayıtmayan deformasiya edir və axır. Bu hadisə, tətbiq edilən qüvvələrin,
plastiki sistemlərin struktur müqavimətindən yüksək olduğu hallarda baş verir.
Materialları formalaşdırmaq üçün istifadə edilən preslər, iş üslubundan asılı
olaraq, basıb
dolduran, kündələyən və ştamplayan preslərə bölünürlər.
Basıb dolduran preslər makaron, vermişel, lapşa, çörəkbişirmə mayaları və digər
məhsulları formalaşdırmaq üçün tətbiq edilir. Belə preslər basıb doldurucu qurğudan və
lazımı ölçülü dəliklərə malik olan formalaşdırıcı matrisadan ibarətdir.
Makaron, lapşa və vermişel istehsalı üçün tətbiq edilən şnekli doldurucu presin
quruluş sxemi və iş prinsipi aşağıdakı 2 – ci şəkildə təsvir edilir:
4
burada:
V
1
, V
2
– briketləmədən əvvəl və sonrakı kütlənin həcmidir.
Bu əmsal təzyiqdən, materialın xassələrindən, presin konstruksiyasından və
presləmə rejimindən asılı olmaqla, tikə qənd istehsalında 28 – 30 % təşkil edir.
Əgər
G kütləli sıyığın briketləmədən əvvəlki həcmi
V
1
, sonrakı həcmi isə
V
2
olarsa, onda onun sıxlığı
briketləməyə qədər
1
1
V
G
, kq/m
3
;
briketləmədən sonra
isə
2
2
V
G
, kq/m
3
kimi olar.
Bu halda
2
2
1
1
V
V
və
%
100
2
1
2
qiymələrinə malik olur.
Belə olduqda
100
100
1
2
Briketləyici maşınlar qrupundan olan maşınların əsas hissəsi, yavaş – yavaş
fırlanan disk və ya stoldan ibarətdir. Disk matrisalara yığılmış dəliklərə malikdir, bu
dəliklərə qidalandırıcıdan briketlənmək üçün nəm material daxil olur. Briketlənmə
prosesi aşağıdakı şəkildə təsvir edilmiş sxem üzrə təsəvvür oluna bilər:
6
MÖVZU 9. HİDROMEXANİKİ PROSESLƏR HAQQINDA ÜMUMİ
MƏLUMAT. ÇÖKMƏ PROSESİ. ÇÖKDÜRÜCÜLƏR – 2 SAAT.
H i d r o d i n a m i k a n ı n ə s a s l a r ı. Qida sənayesində tez – tez
mayeşəkilli qida məhsullarını və qazları borular, açıq kanallar və novlar vasitəsi ilə bir
aparatdan digərinə köçürürlər. Maye və qazların hərəkəti zamanı meydana çıxan
hidravliki hadisələr demək olar ki, bütün proseslərlə, o cümlədən istilik və kütlə
mübadiləsi prosesləri ilə əlaqədardır. Mayeşəkilli qida məhsullarını və ya qazları
borularda müəyyən sürətlə hərəkət etdirmək və ya qarışdırmaq üçün maye və ya qazın
boruya daxil olan yerində mütləq təzyiq yaratmaq lazımdır. Bu təzyiq mayelərin
qarışdırılmasında
n a s o s vasitəsi ilə, qazların qarışdırılmasında isə
k o m p r e s s o r
və ya
v e n t i l y a t o r vasitəsi ilə yaradılır. Qazlar və ya mayelərin borularda
hərəkəti zamanı, təzyiq tədricən azalır. Bu təzyiq itkisi – ∆P, hərəkət edən axının biri
digərindən bir qədər aralıda yerləşən iki nöqtəsindəki təzyiq fərqi ilə təyin edilir, yəni
2
1
P
P
P
. Nəticə etibarilə bu təzyiq itkisi boruda hərəkətdə olan maye və ya qazın
h i d r a v l i k m ü q a v i m ə t i adlanır.
Hidrodinamika qanunlarına əsaslanaraq, maye və ya qazların hərəkət rejimindən
asılı olan hidravlik müqavimətini, axının orta sürətini, hərəkətdə olan mayenin təbiətini
və boru divarlarının qüsurlarını təyin etmək mümkündür. Əgər maye və ya qaz, çox da
böyük olmayan sürətlə, paralel axınla hərəkət edirsə, onda belə axın rejimi
l a m i n a
r rejim adlanır. Əgər maye və ya qazın hissəcikləri böyük sürətlə biri digərinə
qarışmaqla müxtəlif istiqamətlər xaotik hərəkət edərsə, belə axın rejimi
t u r b u l e n t
rejim adlanır.
Qeyri – bircins sistemlər və onların xüsusiyyətləri
Qeyri – bircins sistem dedikdə elə sistem başa düşülür ki, o, 2 və ya bir neçə
fazadan təşkil olunsun, bu fazaların hər biri özünün ayrılma səthinə malik olsun və
mexaniki olaraq digər fazalardan ayrıla bilsin. İstənilən qeyri – bircins binar sistem
daxili (dispers) fazadan və xarici fazadan ibarətdir. Xarici fazası mayedən ibarət olan
sistem
q e y r i – b i r c i n s m a y e s i s t e m i, qazdan ibarət xarici fazaya malik
olan
sistem isə q e y r i – b i r c i n s q a z s i s t e m i adlanır.
1