Практикум по процессам и аппаратам пищевых производств/ С. М. Гребенюк, А. С. Гинзбург и др под ред. С. М. Гребенюка
H i d r o m e x a n i k i p r o s e s l ə r
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÖVZU 3. QİDA TEXNOLOGİYALARININ ƏSAS QANUNLARI
2. H i d r o m e x a n i k i p r o s e s l ə r – qazların və məhlulların, hətta qeyri – bircins sistemlərin emalı proseslərinə aid edilir. Bu qrup proseslərə məhlulların və qazların yerdəyişdirilməsi, məhlulların və plastik kütlələrin qarışdırılması, eyni zamanda qeyri – bircins məhlul və qazvari sistemlərin ayrılması (durulma, filtrləmə, sentrifuqalama, qazların tozlardan təmizlənməsi və s.) daxil edilir. Hidromexaniki proseslərin hərəkətverici qüvvəsi hidrostatiki və hidrodinamiki təzyiq qüvvəsi və ya mərkəzdənqaçma qüvvəsidir. 3. İ s t i l i k m ü b a d i l ə s i p r o s e s l ə r i – bu tip proseslər istilik mübadiləsi ilə, yəni istiliyin bir maddədən digərinə keçməsi ilə səciyyələndirilir. İstilik mübadiləsi proseslərinə qızdırılma və soyudulma, aqreqat halının dəyişilməsi ilə nəticələnən proseslər, buxarlandırma, kondensləşdirmə, ərimə və bərkimə prosesləri aid edilir. İstilik mübadiləsi proseslərinin hərəkətverici qüvvəsi qarşılıqlı əlaqədə olan tərəflər arasındakı temperatur fərqidir. 4. K ü t l ə m ü b a d i l ə s i p r o s e s l ə r i – kütlələrin diffuziya yolu ilə bir fazadan digərinə keçməsi ilə şərtləndirilən proseslər, kütlə mübadiləsi proseslərinə aid edilir. Bu tip proseslərə həllolma və kristallaşma (maddələrin bərk fazadan maye fazaya və ya əksinə keçməsi), ekstraksiya (maddələrin bir maye fazadan digərinə keçməsi), buxarlandırma və kondensləşdirmə (maddənin maye fazadan qaz fazasına və ya əksinə keçməsi), sublimasiya (maddənin bərk fazaya keçməsi) aid edilir. Kütlə mübadiləsi proseslərinin hərəkətverici qüvvəsi qarşılıqlı əlaqədə olan fazalarda mübadilə olunan maddənin qatılıq fərqidir. 5. K i m y ə v i və b i o k i m y ə v i p r o s e s l ə r – bu proseslər maddələrin kimyəvi çevrilməsi və yeni maddələrin (məhsulların) alınması ilə əlaqədardır. Bu qrup proseslərə qıcqırma və kimyəvi sintez prosesləri, sintetik vitaminlərin alınması və digər proseslər aid edilir. Bəzi proseslər, məsələn, kristallaşdırma, buxarlandırma və s. proseslər həm istilik mübadiləsi, həm də kütlə mübadiləsi prosesləri qrupuna daxil olurlar. Qeyd edilən bu proseslər, yəni kristallaşdırma və buxarlandırma prosesləri eyni vaxtda həm istilik mübadiləsi, həm də kütlə mübadiləsi ilə müşayiət olunurlar. Belə prosesləri müxtəlif 2 qruplara yalnız prosesin ayrıca qrup kimi baxıldığı anda aid edirlər. Məsələn, istilik mübadiləsi və ya kütlə mübadiləsi prosesinə baxılan anda. Ümumiyyətlə qida istehsalı prosesləri fasiləli, fasiləsiz və kombinə edilmiş proseslər olmaqla üç qrupa bölünürlər. Fasiləli proseslərdə xammal aparata yüklənir, burada emal edilir, istehsal edilmiş məhsul isə aparatdan boşaldılır. Bu mərhələ verilmiş xammalın yeni porsiyasının doldurulmasından sonra davam etdirilir. Fasiləli proses bir aparatda müxtəlif vaxtda baş verməklə, ayrı – ayrı mərhələlərdən təşkil olunur. Aparatın hər zonasında, onun hər bir iş mərhələsində prosesin parametrlərinin – temperaturunun, təzyiqinin, qatılığının və digər göstəricilərinin dəfələrlə dəyişməsi halı baş verir. Fasiləsiz prosesdə xammal daim aparata daxil olur, orada emal olunur və hazır məhsul həmçinin fasiləsiz olaraq aparatdan boşaldılır. Bütün mərhələlər (yükləmə, emal və boşaltma) eyni vaxtda bir aparatda yerinə yetirilir. Aparatın hər bir zonasında prosesin parametrlər (T, P, C) dəyişilməz qalır. Fasiləsiz aparatlara yüksək məhsuldarlığa və kiçik əndazə (qabarit) ölçülərinə malik olurlar. Kombinə edilmiş proseslər zamanı qurğularda bir sıra aparatlar fasilə ilə, digərləri isə fasiləsiz işləyirlər. Fasiləsiz və fasiləli işləyən aparatlar arasında, belə hallarda aralıq tutumlar yerləşdirilir ki, istehsal xətlərində emal edilmiş məhsul yığılsın və oradan da fasiləsiz işləyən aparatlara ötürülsün. Qida istehsalı proseslərinin göstərilən təsnifatına uyğun olaraq, bu proseslərin yerinə yetirildiyi aparatlar da biri – birindən fərqləndirilir. Belə ki, kimyəvi, mexaniki, istilik mübadiləsi, kütlə mübadiləsi, hidromexaniki aparatlar, eyni zamanda fasiləli və fasiləsiz işləyən aparatlar. 3 MÖVZU 3. QİDA TEXNOLOGİYALARININ ƏSAS QANUNLARI Qida texnologiyası proseslərinin öyrənilməsində fizika və fiziki – kimyanın əsas qanunlarının tətbiqi “Qida texnologiyasının prosesləri və aparatları” kursunun nəzəri əsasını təşkil edir. Bu qanunlar əsasında proseslərin material və enerji balansları tərtib edilir, sistemin tarazlığı və prosesin baş vermə sürətini təyin edən amillər öyrənilir. Kütlələrin saxlanması qanununa əsaslanan material balansı, verilmiş xammalın sərf normasını və ya hazır məhsul çıxımının miqdarını təyin etmək məqsədi ilə tərtib edilir. Kütlələrin saxlaması qanununa əsasən, emala daxil olan G 1 və G 2 kütləli məhsulların çəki miqdarı, emaldan alınan G 3 kütləli hazır məhsulun çəki miqdarına bərabər olmalıdır. Məlumdur ki, texnoloji proseslər zamanı istehsalatda müəyyən itkilər – G 4 baş verir. Bu itkilər də nəzərə alınmaqla, prosesin material balansını aşağıdakı şəkildə yazmaq olar: 4 3 2 1 G G G G (1) Material balansı nəinki müəyyən bir maddə və ya məhsul üçün, hətta həmin maddə və ya məhsulun istənilən tərkib hissəsi üçün də tərtib edilə bilər. Məsələn, filtrləmə prosesində X 1 % qatılıqlı G s kq suspenziyasından G f kq filtratı və X 2 % qatılıqlı G ç nəm çöküntü alınır. Filtratda qalan bərk fazanın cüzi miqdarına məhəl qoymadan material balansı tənliklərini aşağıdakı şəkildə tərtib etmək olar: Suspenziyaya görə: ç f s G G G (2) Bərk fazaya görə: 2 1 X G X G ç s (3) (2) və ya (3) bərabərlikləri birlikdə həll olunaraq, filtratın və ya nəm çöküntünün miqdarı təyin edilir. Enerji balansı, enerjinin saxlanması qanununa əsasən tərtib edilir. Bu qanuna görə, istənilən proses zamanı sərf edilən enerji daxil olan enerjiyə bərabər olur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|