213
yerlərdə 3-5 metr qəbul edilməlidir.
Respublikamızda üzümçülükdə yol şəbəkəsinə münasibət heç vaxt elmli
olmamışdır. Sovetlər dönəmində Azərbaycanda üzümlükdə müxtəlif yollar
əvəzinə bir yol götürülmüşdür., yəni yolların hamısının eni 8-12 metr
götürülmüşdür. Üzümlükdə 4 adda yolun hər birinin vəzifəsi vardır. Ən çox
mübahisə doğuran qurşaqarası yollardır. Onlar nəqliyyat vasitələrinin və
aqreqatların birtərəfli hərəkətini təmin edir. Burada ikitərəfli hərəkətə ehtiyac
yoxdur. Qurşaqarası və digər yolların eni normativə uyğun qəbul edilsə torpaq
fonduna xeyli qənaət edilmiş olar. Yolların hamısının eninin bir ölçüdə
götürülməsi savadsızlıqdan başqa bir şey deyidir. Yol şəbəkəsinin, meşə
zolağının, tarla düşərgəsinin və digər kommunikasiyaların tutduğu ərazi ümumi
üzümçülük ərazisinin 8-10%-dən çox olmamalıdır.
Üzümlükdə tarla düşərgəsi istehsalat və məişət xidməti xarakteri daşımalıdır.
Burada işçilərin dincəlməsi üçün otaqlar. Süfrə üzümünün çeşidlənməsi və
qutulara qablaşdırılması üçün çardaq, inventar və alətlərin saxlanması üçün
anbar, yay mətbəxi, yeməkxana və yay hamamı olmalıdır. Tarla düşərgəsi
üzümlüklərin ortasında, su mənbələrinə və əsas yollara yaxın olmalıdır.
Bütün bu işlər görüldükdən sonra sahədə planlaşdırma işləri aparılır.
Üzümlük salınarkən diqqət iki əsəs məslənin həllinə yönəlməlidir. Əkilmiş
tinglərin hamısının yaxışı kök atmasına və zoğların yaxşı böyüməsinə və
gələcəkdə onların normal məhsul verməsinə nail olunmalıdır. Əkin vaxtı
aqrotexnikaya əməl olunmadıqda kolların bitməsi və böyüməsi zəif olur.
Üzüm bitkisinə verilən qida sahəsinin əsaslandırılması və cərgələrin
istiqamətinin müəyyən edilməsi. Cərgələrin istiqaməti şimaldan cənuba doğru
olduqda hər iki tərəfi günəş şüaları ilə bərabər şüalanır. Şimal rayonları üçün bu
vəziyyət daha əlverişlidir. Cərgələrin istiqaməti şərqdən qərbə yönəldikdə aran və
isti rayonlarda cərgənin bir tərəfində yaşıl orqanlar, o cümlədən gilələr qarsalana
bilər. İstilik az olan yerlərdə isə cərgənin şimal tərəfində xəstəliklər tez-tez baş
verə bilər.
Hesablamalara görə 40
0
en dairəsində günəş enerjisinin miqdarı cərgələrin
istiqamətindən asılı olaraq xeyli dəyişir. Belə ki, cərgənin istiqaməti şimaldan
cənuba yönəldikdə maksimum enerji saat 6-9 və 15-18 radələrində olur. Günorta
vaxtı isə günəş şüaları yarpağın səthi ilə sürüşür və günəş enerjisinin miqdarı
xeyli azalır. Cərgənin istiqaməti şərqdən qərbə yönəldikdə maksimum günəş
enerjisi günorta vaxtlarına, minimum enerji isə saat 7- və 17 radələrində olur.
Məlumdur ki, fotosintez prosesi günortaya qədər və günortadan sonra daha
yüksək olur. Bu baxımdan cərgələrin istiqamətinin şimaldan cənuba olması
fotosintez prosesinin daha yaxşı getməsi üçün əlverişli şərait yaradır.
Üzümlükdə cərgələrin istiqaməti müxtəlif şərtlərdən asılıdır. Düzən yerlərdə
214
cərgələrin istiqaməti şimaldan cənuba doğru yönəldilir. Bu istiqamətdə kollar
yaxşı işıqlanır, demək olar ki, kolun hər tərəfinə günəş şüası düşür. Suvarılan
torpaqlarda maillik dərəcəsi 0,002-dən çox olduqda cərgələrin istiqaməti suvarma
suyunun axma istiqamətinə yönəldilir.
Yamacın mailliyi 8-10 dərəcəyədək olduqda cərgələr yamacın eninə
istiqamətləndirilməlidir. Hakim küləklər çox güclü olduqda cərgələr hakim
küləklərə perpendikulyar düzəldilməlidir. Başqa sözlə desək elə etmək lazımdır
ki, güclü küləklər cərgənin arasından keçib getsin.
Üzümlüklərdə kolların sıxlığı dünyanın müxtəlif ölkələrində müxtəlifdir.
Kolların qida sahəsinə bir çox amillərin təsiri vardır. Havanın və torpağın
temperaturu, torpağın münbitliyi, nəmlik, sortun böyümə gücü, torpağın
becərilmə üsulları və s. Bu qəbildəndir.
Fransanın Şampan rayonunun sərin iqlimli bölgələrində yüksək məhsul almaq
üçün bir hektarda 7500 və daha çox tənək olur. İspaniyanın Almeri rayonunda bir
hektarda təqribən 1000 kol olur. C.Uinkler qeyd edir ki, Amerikada işçi
qüvvəsinin azlığına görə cərgələrin sayı az götürülür ki, becərmə ucuz başa
gəlsin. Bu baxımdan respublikamızın müxtəlif rayonlarının torpaq- iqlim şəraiti
müxtəlif olduğundan və üzüm sortları da müxtəliflik təşkil etdiyindən kollara
verilən qida sahəsi diqqətlə təhlil olunmalıdır.
Üzümlükdə bitkilərə verilən qida sahəsi diqqət mərkəzində olmalıdır. Qida
sahəsi üzümün sortundan, becərmə şəraitindən, torpaqğın tipindən və
münbitliyindən asılıdır. Təcrübələr göstərmişdir ki, torpaq qida maddəsindən nə
qədər kasıb olsa və nəmlik nə qədər az olsa tənək bir o qədər zəif böyüyər və
bunu nəzərə alaraq hektarda bitkinin miqdarını çox götürmək lazımdır. Əksinə,
suvarılan münbit torpaqlarda güclü böyüyən üzüm sortlarına qida sahəsini çox
vermək tələb olunur (əlbəttə müəyyən həddə qədər).
Keçən əsrin 60-80-ci illərində dəbdə olan yüksək ştamblı gencərgəli
üzümlüklərdə hektarda bitkinin miqdarı 850-900-ə qədər endirilməsi Avropa
ölkələrində 10-20 ildən sonra özünü doğrultmadı. Bu ölkələrdə həm günəşin
istiliyi azdır, həm də torpaqlar nisbətən zəifdir. Üzümlükdə kollara verilən qida
sahəsi dedikdə cərgə arası ilə bitki arası məsafə nəzərdə tutulur. Zəif böyümə
gücünə çalik üzüm sortlarına həmişə az qida sahəsi verilir . Suvarılan münbit
torpaqlarda yüksək aqrofonda onların böyümə gücü əvvəlkinə nisbətən bir qədər
artdığından qida sahəsi ona uyğun olaraq artırılmalıdır.
Hazırda ənənəvi hesab edilən qida sahəsinə münasibət də dəyişməlidir.
Sovetlər dönəmində yüksək məhsul üzümlüyün əsas parametri hesab edilirdisə,
indi keyfiyyət göstəricisi əsas götürülür. Hətta Respublikamızın bəzi
təsərrüfatlarında üzümlük yalnız xarici bexərmə texnologiyası ilə becərilir.
Məsələn, Cəlilabadda cərgədə bitki arası məsafə 0,8 metr götürülmüşdür. Burada