222
mümkündür. Bizim eksperimentlərdə ikitərəfli şpaler forması ikinci ilin sonunda
tam formalaşır. Çoxqollu yelpik və kordon formaları da iki il qabağa düşür.
Becərmə işlərinin düzgün təşkil edildiyi üzümlükdə seyrəklikdən söhbət
getməməlidir. Daha doğrusu, hər il aparılan təmir işlərindən sonra üzümlükdə
seyrəklik olmamalıdır.
11.1. Üzüm bitkisinin kəsilməsi və formalaĢdırılması
Üzüm bitkisinin kəsilməsi dedikdə müxtəlif vaxtlarda kolun müxtəlif
hissələrinin kəsilib atılması nəzərdə tutulur. Nə qədər ki, kəsmə kolun vegetativ
orqanlarının, eləcə də generativ orqanlarının kəsilməsi ilə əlaqədardır, onu
cərrahiyyə əməliyyatı kimi də başa düşmək olar. Kəsmə ilə üzüm bitkisini
forması (görkəmi) dəyişdirilir, kolun idarə olunması asanlaşır, sabit məhsuldarlıq
əldə edilir, məhsulun keyfiyyəti yaxşılaşdırılır. Bu məsələlərin müvəffəqiyyətli
həllində üzümçülükdə kəsmə qədər təsirli tədbir yoxdur.
Kəsmə ilə üzüm bitkisindən tez və çox məhsul alınır, salxımı və giləsi iri,
şirəli və yüksək dad keyfiyyətinə malik olur. Bundan başqa bütövlükdə və
bilavasitə kolla bağlı işlər asanlaşır.
Tənəyin kəsiləsi işi min illərdən bəri təkmilləşdirilərək indiki vəziyyəti
almışdır. Bu illər ərzində tənəyin kəsilməsində bir sıra təcrübələr qazanılmışdır.
Ancaq bir sıra təcrübələrə əsaslanan biliklər emprik xarakter daşımışdır.
Ümumilikdə üzüm bitkisinin kəsilməsi, bar barmağının qısa, orta və uzun
kəsilməsi, gövdənin müxtəlif hündürlükdə saxlanması və s. kimi məsələlərin elmi
izahını insanlar verə bilməmişlər.
Eyni kəsmə qaydalarının bir yerdə mənfi, başqa yerdə müsbət nəticə
verməsini insanlar izah edə bilməmişlər. Ancaq müəyyən etmişlər ki, çox güclü
zoğ qısa kəsdikdə az məhsul verir. Bu məsələ indi də öz əhəmiyyətini
saxlamaqdadır, yəni sulu zoğlar adi kəsmə qaydalarında çox az məhsul verir. Bu
məsələ üzrə bizim də tədqiqatlarımız vardır və lazımi yerində izah ediləcəkdir.
Insanlar üzüm bitkisinin bar manqası prinsipi ilə kəsilməsini kəşf etmişlər və
tapmışlar ki, cari ildə məhsul verəcək zoğ iki illik hissə üzərində oturmalıdır.
Bütün bu məsələlər üzrə üzüm bitkisinin kəsilməsinin nəzəri əsasları işlənib
hazırlanmışdır.
Üzüm bitkisinin kəsilməsinin ümumi qaydaları məlumdur. Kəsmə zamanı nə
qədər çox göz saxlansa və bar barmağı uzun olduqca kolun məhsulu çoxalır,
ancaq məhsulun keyfiyyəti pisləşir. Kolda zoğun miqdarı azaldıqca onların gücü,
223
diametri və uzunluğu artır. Birillik zoğ nə qədər yoğun olarsa, bir o qədər onun
potensial məhsulu artıq olar. Əvəzedici çilikdə birinci göz kolun içərisinə baxırsa
üçüncü göz də içəri baxmalıdır, yəni üçüncü gözdən kəsilməlidir.
Bütün bu qaydalar üzüm bitkisinin kəsilməsinin texnikasına aiddir və
üzümçüdən bilik və vərdiş tələb edir. Bunlar isə təcrübədə qazanılır.
Min illər becərildikdən sonra hazırda üzüm bitkisinin kəsilməsində Pliniy və
Kolumella vaxtının emprik qaydalarından bəziləri tətbiq edilməkdədir. Təqribən
70-80
il əvvəl üzüm bitkisinin kəsilməsinə dair nəzəri əsasların
dürüstləşdirilməsinə başlanmışdır. XX əsrin 70-ci illərində üzüm bitkisinin
kəsilməsi və formalaşdırılması üzrə aparıcı istiqamət hesab edilən məsələ
üzümlüyün becərilməsində əl əməyini azalda bilən məsələ mexanizasiyanın
tətbiqinə geniş yer verilməsi olmuşdur.
Prinsip etibarı ilə düzgün hesab edilən bu istiqamətdə üzüm bitkisinin bəzi
bioloji xüsusiyyətlərinin mexanizmlərin tələbatına uyğunlaşdırılmasıdır.
K.Stoyein yazdığına görə bu məsələdə çatışmayan cəhət odur ki, üzüm bitkisinin
böyüməsinə, məhsulun keyfiyyət və kəmiyyətinə onların təsirinin öyrənilməsinə
dair tədqiqatlar hələ lazımi səviyyədə deyildir. Kolların kəsilməsi və
formalaşdırılması məsələləri üzüm bitkisini qida sahəsi, yükü, ekoloji şəraiti, o
cümlədən becərmənin mikroiqlimi və digər amilləri ilə qarşılıqlı əlaqəsi
lazımınca öyrənilməmişdir.
Bu baxımdan kola verilən hər hansı formanın bir yerdən başqa yerə mexaniki
olaraq keçirilməsi bəzən müvəffəqiyyətsizliyə uğrayır. Tənəyi kəsməyə
başlamazdan əvvəl kəsmə ilə əlaqədar orqanların adını, tənəkdə yerləşmə yerini
və onların vəzifəsini bir daha yada salmaq lazımdır. Bu məsələdən ―üzüm
bitkisinin orqanaqrafiyası‖nda bəhs edilmişdir.
Gövdə - kök dabanından axırıncı budaqlamaya qədər olan hissədir. Kolun
(sortun) gücündən, torpaq və eləcə də becərmə şəraitindən asılı olaraq gövdənin
uzunluğu və ondakı budaqların sayı müxtəlif ola bilər.
Ştamb – gövdənin birinci budaqlanmasına qədər olan hissəsidir. Yerüstü
ştamb, yeraltı ştambın davamıdır. Tənəyin yeraltı (vegetativ yolla artırılan
tənəklərdə) və yerüstü ştambı vardır. Çoxlu ehtiyat qida maddələri toplandığından
ştamb ― qida ambarı‖ adlandırılır. Yaxşı qulluq olduqda ştamb tənəyin ömrü boyu
yaşayır və yaxud bir neçə dəfə dəyişir.
Ştambın hündürlüyü məsələsi üzümçülərin diqqətini həmişə cəlb etmişdir.
Temperaturun azlığı və çoxluğundan, torpaq və becərmə şəraitindən, kolun
böyümə gücündən, becərmə sistemindən və s. -dən asılı olaraq ştambın
hündürlüyü müəyyən edilir. Becərmə şəraitindən asılı olaraq ştamb olmaya və bir
neçə ədəd ola bilər. Eyni zamanda becərmə şəraitindən asılı olaraq ştamb şaquli
və maili ola bilər. Göstərilənlərlə yanaşı tənəyin becərildiyi şəraitin temperatur