246
Üzüm bitkisinin torpaq səthindən uzaqlaşması ştambın hündürlüyü ilə
müəyyən edilir və bu məsələ asanlıqla həll olunmayan və diskussiya törədən
məsələdir. Ştambın hündürlüyünü təyin edən şərtlər elmi cəhətdən
əsaslandırılmalıdır. Ştambın hündürlüyünə təsir edən amillər fəal temperaturun
miqdarı, işlərin mexanikləşdirilməsi səviyyəsi, əl əməyinin azaldılması, gilədə
şəkər problemi hesab edilir.
İllik fəal temperaturun miqdarı az olan yerlərdə gilədə şəkər az toplanır. Belə
yerlərdə şəkər toplanması problem xarakterli məsələyə çevrilir və mümkün qədər
ştamb torpaq səthindən çox yuxarıya qalxmamalıdır. Belə yerlərdə misal olaraq
Respublikamızın Qərb, Şimal zonalarını, Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarının
ətəklərini göstərmək olar. Tənəyin orqanlarının torpaq səthindən yuxarı olmasının
müsbət və mənfi tərəfləri vardır:
1.
Iri formaların yaradılması və bununla əlaqədar olaraq kolun yükünün
artırılması mümkün olur. Dayaqda (xüsusilə şpalerdə) çox mərtəbələr yaratmaqla
məhsuldarlığın artırılmasına nail olunur.
2.
Tənəyin yaşıl hissələri yaz şaxtalarından az zədələnir.
3.
Kollar hava ilə yaxşı təmin edildikdə gilələrin çürüməsi, eləcə də göbələk
xəstəliklərinə və ziyanvericilərə yoluxması halları azalır.
4.
Kol yaxşı işıqlandıqda məhsulun keyfiyyət göstəricilərindən biri hesab
edilən gilənin rəngi yaxşılaşır. Süfrə sortlarının nəqliyyata və saxlanmağa
davamlılığı yüksəlir.
Tənəyin orqanları yuxarıya qalxdıqca aşağıdakı çatışmazlıqlar baş verir:
1.
Şəkər azalır və turşuluq artır.
2.
Gilələrin yetişməsi gecikir.
Ştambın hündürlüyünü və vəziyyətini ( şaquli və maili) yaz şaxtaları və
küləkdən, gilələrin çürüməsinə imkan yaradan şəraitdən ( rütubət, salxımın
sıxlığı, gilələrin çürüməyə davamlılığı) tənəklərin qışda torpaqla örtülüb –
örtülməməsindən, məhsulun keyfiyyətinə olan tələbatdan və nəhayət tənəklərə
qulluq işində mexanizasiyadan geniş istifadə edilməsindən asılı olaraq müəyyən
edilir.
İsti olan yerlərdə ştambın hündürlüyünün şəkər toplanmasına o qədər də təsiri
yoxdur. Burada bir narahatçılıq ondan ibarətdir ki, kola qulluq işləri çətinləşə
bilər. Respublikamızın Kürdəmir rayonu şəraitində ştambın çox hündürlüyünün
şəkərin toplanmasına mənfı təsiri yoxdur. Keçmişdə bir qayda olaraq üzüm
bitkisi ağaclara dırmaşdırılaraq becərilmiş və həmişə də gilədə yüksək şəkər
toplanmışdır.
Ştambın hündürlüyü məsələsindən bəhs etdikdə birinci növbədə Avropa,
xüsusilə də Qərbi Avropa ölkələrinin üzümliklərindən söhbət açılmalıdır. Bu
ölkələrdə temperatur bir qədər azlıq etdiyindən üzümlükdə ştambın hündürlüyü
247
40-50 sm götürülür. Keçən əsrin 60-70-ci illərində Avstriya üzümçüsü L.Mozerin
ideyasına görə bir çox ölkələrdə gencərgəli yüksək ştamblı üzümlüklərə keşildi.
Ancaq 15-20 ildən sonra həmin ölkələrdə yüksək ştamb özünü doğrultmadı.
Üzümlüklərdə əksər formaların ştambı və yaxud gövdəsi, çoxillik qolları və
bar barmaqları olur. Şəraitdən asılı olaraq ştamb yüksək və alçaq ola bilər, bəzi
formalarda isə ştamb tamamilə olmaya bilər. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi
ştambın hündürlüyü təkcə şəkərə görə yox, kola qulluq işlərinə görə də diqqəti
çəkən məsələdir. L.Mozerin texnoloqiyasında olduğu kimi ştambın hündürlüyü
100-120 sm götürüldükdə ondan yuxarıda yerləşən orqanlara qulluq işləri bir
qədər çətinləşir. Ştamb 120 sm və ondan bir qədər də yuxarıda yerləşdirilməli
olur. Bu hündürlükdə zoğların kəsilməsi və bağlanmasında çətinlik yaranır. Bir
qədər alçaq boylu adamlar üçün bu işlərin yerinə yetirilməsi xeyli çətinləşir. Bu
baxımdan isti yerlərdə tənəyə qulluq işləri prioritetlik təşkil edir. Tənəyin
orqanlarının fəzada düzgün yerləşdirilməsi üzümlükdə istifadə edilən dayağın
növündən , xüsusilə dayağın yaratdığı fəzadan çox asılıdır.
Suvarılan münbit torpaqlarda güclü böyüyən kollar üçün üç məftilli şaquli
şpaller tamamilə yararsızdır. Bizim Respublikada da keçmişdə və hazırda güclü
kolları olan üzümlükdə üç məftilli şaquli şpaler qurulmuşdur.
Ümumiyyətlə tənəyin orqanları torpaq səthindən uzaqlaşdıqca ayrı-ayrı mühit
amillərinin pisləşməsi və yaxşılaşması, nəticə etibarı ilə isə kolun böyüməsinə,
məhsuluna və onun keyfiyyətinə mənfi və müsbət təsirləri üzə çıxır. Tənəyin
yerləşdiyi fəzada dəyişən mühit şəraitinin təsirindən aşağıdakı mənfi və müsbət
tərəfləri qeyd etmək lazımdır.
1)
Yaranmış geniş fəzada orqanların bir neçə mərtəbədə yerləşdirilməsi
tənəyin yükünün artırılmasını, ümumilikdə isə bar əmsalının artırılmasını təmin
edir;
2)
İlk yazda tənəyin yaşıl orqanlarının şaxtadan qorunması ehtimalının
artması;
3)
Güclü aerasiya şəraitində gilələrin çürüməsi və göbələk xəstəliklərinin
ziyanının azalması ehtimalı;
4)
yaxşı işıqlanma şəraitində gilələrin yaxşı rəng alması (çoxillik oduncağın
çox olmasının da buna müsbət təsiri vardır);
5)
üzümün yaxşı saxlanma və nəqliyyata davamlılıq qabiliyyətinin əldə
edilməsi.
Orqanların torpaq səthindən uzaqlaşmasının mənfi tərəfləri aşağıdakılardır:
1)
bəzi yerlərdə (Respublikanın aran rayonlarını istisna etməklə ) gündüz
havanın soyuması nəticəsində gilədə cüzi də olsa şəkərin azalması;
2)
vegetasiya müddətinin müəyyən qədər uzanması;
3)
dayaq qurulmasına böyük miqdar materialın sərf olunması;