Prof. ġərifov Famil Həsən
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
250
2. Rayonun iqliminin mülayim və kontinentallığından asılı olaraq ştambın hündürlüyü müəyyən edilir. Ştambın hündürlüyü və formanın özü tənəyə qulluq işlərini asanlaşdırılmalıdır. 3. Suvarılan münbit torpaqlarda kollara geniş qida sahəsi verməklə güclü formalar verilməlidir. 4. Münbitliyi az olan və suvarılmayan torpaqlarda tənəklərə az qida sahəsi ayırmaqla, onlara kiçik formalar verilməlidir və s. Üzüm bitkisi o qədər plastikdir ki , budama vasitəsi ilə onu qiqant və yaxud xırda kol şəklinə salmaq olur. Üzüm bitkisinin kəsmə üsulları onlara verilən forma ilə sıx əlaqədardır. Üzüm bitkisinin kəsilməsi və formalaşdırılması – bu iki məvhum üzvi şəkildə bir-biri ilə əlaqədardır. Bolqar alimləri N.Nedelçev və M.Kondarevin fikrincə üzüm bitkisinə verilən formalar arasında müəyyən fərq olmasına baxmayaraq yüksək keyfiyyətli məhsul alınması onların hamısı üçün eyni prinsip hesab edilməlidir. V.İ.Kantariyaya görə üzüm bitkisinə verilən formaları bir-birindən fərqləndirən əsas göstəricilər aşağıdakılardır: 1) kəsmə üsulları; 2) dayaq növləri; 3) zoğların yerləşdirmə üsulları və onların becərilməsi. Bu üç göstəricini əsas tutaraq V.İ.Kantariya üzüm bitkisinə verilən formaları qruplaşdıraraq üç qrupa bölür: 1)
kol şəkilli formalar; 2)
bütün orqanların bir müstəvidə yerləşdirilməsi ilə xarakterizə olunan formalar; 3)
Göstərilən bu üç tip forma aşağıda göstərilən qaydalarla diferensiallaşdırılır: 1)
ştambın hündürlüyündən asılı olaraq: alçaq ştamblı, orta hündürlüklü ştamblı, yüksək ştamblı və ştambsız; 2)
çoxiilik qolların olması ilə, onların müxtəlif vəziyyətdə olması yəni üfüqi və şaquli yerləşməsi; 3)
Üzüm bitkisinə verilən formaların belə təsnifatı yalnız prof. İ.Kantariyaya məxsusdur. Akad.K.Stoyev və başqaları yazırlar ki, üzümçülükdə tətbiq edilən formalar o qədər çoxdur ki, onları təsnifatlaşdırmaq o qədər də asan deyildir. Formaların müxtəlifliyi üzüm sortlarının və regionlarının ekoloji şəraitinin müxtəlifliyi ilə əlaqədardır. Onların fikrincə formalardakı ən böyük müxtəliflik qışda üzümlükləri torpağa basdırılmayan rayonlarda müşahidə edilir. Üzümlüklərdə
251
tətbiq edilən formaların tipinə ekoloji şəraitin təsiri sözsüzdür. Fəal temperatur azlıq edən regionlarda alçaq ştamb ona görə götürülür ki, yaz-yay aylarında torpaq səthinə yaxın təbəqədəki yüksək temperaturdan bitki istifadə edə bilsin. Bu nöqteyi –nəzərdən qeyd etmək lazımdir ki, formalar nəinki ekoloji şəraiti əks etdirir (makroiqlim), eyni zamanda bitkinin böyüməsi və məhsul verməsi üçün mikroiqlimi (fitoiqlim) yaxşılaşdırır. Üzümçülükdə tətbiq edilən formalar birbaşa dayaq və qida sahəsi ilə əlaqədardır. Forma-dayaq qida sahəsi üzüm bitkisinin becərilməsinin əsas prinsipidir (eyni zamanda bu becərmə sistemi adlanır) Qışda üzümlükləri basdırılan şəraitlə müqayisədə örtülməyən şəraitdə kolun potensial imkanı arta bilir, dayaq və forma daha da mürəkkəbləşə bilir. Formaların müxtəlifliyinə baxmayaraq onların yaradılmasına qəbul edilmiş ümumi prinsiplərdən yanaşılmalıdır. 1)
Zoğların inkişafında polyarlığın dəf edilməsi; 2)
Kolun böyümə gücünün, eləcə də onun ayrı –ayrı orqanlarının böyümə gücünün nizamlanması; 3)
verməsinin nizamlanması. Formaların əksəriyyətində və yaxud onların ayri-ayri elementlərində Gyo prinsipindən istifadə olunur. Dünya üzümçülüyündə qəbul edilmiş bu prinsip sadədən mürəkkəbə doğru bir prosesdir. Yer var ki, bir tərəfli Gyo (şpaler) uyğun gəlir, yəni kasıb və nəmliklə az təmin olunan torpaqlarda alçaq ştamblı bir tərəfli Gyo qəbul edilir. Sort güclü, torpaq qüvvəli olduqda və normal nəmlikdə iki tərəfli Gyodan başlamış ən mürəkkəbə doğru getmək olar. Gyo prinsipi ilə kəsilən formalarda bir çox müəlliflər tərəfindən tələb olunur ki, bunların nisbəti 1:1-ə kimi olsun. ABŞ üzümçüsü C.Uinkler qeyd edir ki, kəsmə ilə tənəkdə saxlanan gözcüklərin miqdarı və onların yerləşməsi nizamlanır, forma vermə ilə ştamb və qolların forması və istiqaməti, eləcə də kəsmədən sonra saxlanan gözcüklərdən çıxan zoğların yerləşməsi müəyyən edilir. Onun kitabında üzüm bitkisinin formalaşdırılmasının nəzəri əsasları səthi, texnikası ətraflı izah edilir. Moldova
üzümçüləri L.M.Maltabar, İ.İ.Romanov, M.İ.Mager, D.D.Verdevevski, H.İ.Quzun, S.O.Bondarenko, A.S.Subbotoviçin fikrincə üzüm bitkisinin forması onun xarici görkəmini təşkil edir. Üzüm bitkisinin bioloji xüsusiyyətlərindən, məhsul vermə qabiliyyətindən səmərəli istifadə edilməsi və qulluq işlərinin asanlaşdırılmasının təmin edilməsində forma üzümçünün süni yaratdığı tədbirdir. Kola verilən forma üzüm bitkisinin həyatının ilk illərində yaradılır və hər il kəsmə ilə sabit saxlanır. Adları çəkilən müəlliflərə görə hər Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|