Prof. ġərifov Famil Həsən
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Başcıq forması
- Kasavari formalar
252
hansı aqrotexniki tədbirlə müqayisədə üzüm bitkisinin formalaşdırılmasının yerli şəraitin torpaq-iqlim şəraitindən və onun bioloji xüsusiyyətlərindən bir başa asılılığı vardır. Bununla əlaqədar olaraq demək olar ki, hər bir rayonun fərqli şəraitində özünə məxsus kol formaları ola bilər. Kolun formalaşdırılmasının səmərəli sistemi aşağıdakılara cavab verməlidir: yüksək və keyfiyyətli məhsul alınmasını təmin etməli, regionun torpaq – iqlim şəraitinə uyğun olmalı, işlərin mexanikləşdirilməsini təmin etməli, kolun yükünün dəyişdirilməsinə imkan verməli, tənək orqanlarını düzgün və bərabər olaraq fəzada yerləşdirməli, praktiki olaraq onun həyata keçirilməsi sadə olmalıdır. Azərbaycan Respublikasında üzümçülüyün qədim tarixi olmasına baxmayaraq hələ 60 -70 il öncəyə qədər üzüm bitkisi əsasən başqa cins ağaclar üzərində becərilmiş və bu becərmə sistemi ― səyyari ― adlandırılmışdır. ― Səyyari ― olmasına baxmayaraq burada da tənək müəyyən qədər kəsilmiş və nizamlama işləri aparılmışdır. H.Ə.Atakişiyev 1940 -1950 –ci illərdə üzümçülükdən öz tədqiqat işlərini Ağdam rayonunun ―Səyyari ― becərilən üzüm bağlarında aparmışdır. Hələ ondan çox-çox əvvəl XIX əsrin axırlarında dünya üzümçülüyündə kolleksiyaların təşkil edildiyi və sort öyrənmələrin ilk çağlarında müşahidə və uçot işləri əsasən ―Səyyari ― becərilən üzümlüklərdə aparılmışdır V.İ.Kantariya yazır ki, tarixi bilinməyən vaxtlardan bəri Gürcüstan üzümlüklərində ―Maqlari‖ üsulu və yaxud forması ( bizim ―səyyari‖ adlandırdığımız) geniş yayılmışdır. Bu formada tənəyin 2-5 metr və daha çox hündürlükdə ştambı olmuş və onlar başqa cins ağaclar üstündə yerləşdiyindən ona qulluq işlərində də çətinliklər mövcud idi. Dünya üzümçülüyündə 200 ilə yaxın bir vaxt ərzində üzüm bitkisinə verilən formalar təkmilləşdirilməkdə davam edir. Türkiyəli alim Hasan Çelik və başqaları ―Genel bağçılıq‖ kitabında Türkiyə üzümlüklərində çox saylı formaların tətbiqi göstərilir. Türkiyədə formalaşdırma sözü ―tərbiyə‖ kimi işlədilir. Əslində bu söz daha uyğundur, çünki insan tənəyi formalaşdırarkən onu hər hansı forma şəklində tərbiyələndirir. K.Stoyev və başqalarının (Bolqarıstan) ―Üzümün fiziologiyası və onun becərilməsinin əsasları‖ kitabinda üzüm bitkisinin formalaşdırılmasının tarixi keçmişindən tutarlı dəlilər gətirir. Onlar göstərir ki, eramızdan əvvəl V-VII əsrlərdə İtalya üzümlüklərində hündür ştamblı formalar tətbiq edilmişdir. Eramızdan əvvəl Siciliyada qanunvericilik sənədlərində üzümlükdən ağac dirəkləri oğurlayanlara qarşı sanksiyalar verilirdi. Həmin sanksiyalarda oğurlanan hər bir ağac dirəyinin iki misli qədər cərimə kəsilirmiş. Kitabda üzüm bitkisinə verilən formaların fizioloji əsasları dərindən izah edilir. Üzümçülükdən bizə məlum ədəbiyyatın heç birində üzüm bitkisinin fiziologiyası bu qədər dərindən 253
izah edilmir. Onlar qeyd edirlər ki, üzüm bitkisinə verilən formalar və onların yaradılması prinsipləri üzüm becərilən ekoloji şəraitin məhsuludur. Onların fikrincə nəmliklə tam təmin olunmuş münbit torpaqlarda becərilən çox güclü tənəklərə çox güclü formaların verilməsi mütləqdir. C.Süleymanovun və R.Məmmədovun ―Üzümçülük‖ kitabinda tənəklərə verilən formalar haqqında geniş məlumat vardır. Kitabın yazılması dünya üzümçülüyündə gencərgəli yüksək ştamblı üzümlüyün geniş inkişafı mərhələsi ilə bir vaxta düşdüyündən bu məsələyə geniş yer verilmişdir. Kitabda ən çox yer verilən və istinad edilən Mozer sistemidir. O, vaxtlar Mozer sistemi yenilik hesab edilirdi. Bu sistem Avropa ölkələrində səmərəli sistem olduğu halda bizim tədqiqatlarımızda onun müəyyən nöqsanları aşkar edilmişdir. Müxtəlif üzümçülük rayonlarında sortun bioloji xüsusiyyətlərindən, onlara verilən qida sahəsindən, dayağa qaldırılma sistemindən asılı olaraq kollara müxtəlif formalar verilir. Tənəyə forma verilməsində ilkin mərhələ onun dayağa qaldırıması, ştamb və çoxillik qolların yaradılmasıdır. Respublikamız şəraitində üzümlük salındığı ildə də ştambı yaratmaq mümkündür. Bəzən bu ona görə mümkün olmur ki, bağsalma işinin texnologiyasına lazımınca əməl olunmur. Birinci ildə lazımı uzunluqda zoğ əmələ gətirilirsə, onda ilin sonunda ştambı yaratmaq mümkündür. Üzümlüyün ilk illərində tənəyin gücü onun yerüstü orqanlarının formalaşdırılmasına yönəlməlidir. Bu baxımdan üzümlükdə müxtəlif adda görülən işlərin hamısı kollarda forma vermə işinə başlanmasına və onun tez başa çatdırılmasına yönəldilməlidir. Üzümlükdə tətbiq edilən formalara əsasən aşağıdakılar aiddir: başcıq, kasavari, bir və ikitərəfli şpaler, az və çoxqollu yelpik üfüqi, şaquli və maili karton formalar.
üzümlüklərdə az miqdarda, filokseraya davamlı geniş miqyasda tətbiq olunur. Başcıq forması ştambsız və ştamblı olur. Bu formanın başlanğıcında 1-ci ilin sonunda birillik zoğ 1-2 gözə kəsilir. Sonrakı illərdə də kəsmə bu qayda ilə davam etdirilə və artıq 3-cü və 4-cü illərdə başcıq formalaşmağa başlayır.Başcıq forması tez qocalır və onun yenidən bərpası çətinləşir. Bu səbəbdən də 10-15 yaşdan yuxarı kolun məhsuldarlıq (çubuq çıxımı) azalır.
rayonlarda ştambsız kasavari formalar tətbiq edilir. Hal-hazırda bu formalar sənaye üzümlüklərində tətbiq edilir. Respublikamızın Abşeron və Salyan rayonlarında həyətyanı sahələrdə ştamblı başcıq formalarından istifadə edilir. İlk illərdə kasa formalı tənəklərin dibinə paya basdırılır, ştamb
Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|