258
aşağıdakı qaydada olur: ting əkildikdən sonra birinci vegetasiya dövründə bir
ədəd yaxşı inkişaf etmiş zoğ yetişdirilir və yaxud əvvəlki formalarda olduğu kimi
iki zoğ da yetişdirmək olar. Ancaq onlardan biri forma üçün lazımdır.
İkinci ilin yazında ştambın formalaşdırılmasına başlanır: yaxşı inkişaf etmiş
zoğ (aşağıdakı) qəbul edilmiş hündürlükdə (40-50 sm-dən 100-120-sm dək )
kəsilir, zoğun yuxarısında üç gözcükdən başqa qalan gözcüklər və yaxud
onlardan çıxan zoğlar korlanır. Elə etmək lazımdır ki, birinci məftilin
səviyyəsində saxlanmış üç gözcüyün birincisi ilə ikincisi arasına düşsün, üçüncü
gözcük yuxarıda dayansın.
İkinci ilin yazında saxlanmış üç gözcükdən üç zoğ qalxır. Payızda bu
zoğlardan aşağıdan ikisi qısa kəsilir ( gələcək buynuzcuq üçün ), üçüncüsü isə
ikinci məftilin səviyyəsində yenə də üç gözcüyə kəsilir.
Üçüncü ilin yazında birinci mərtəbədə saxlanan iki çiliyin hərəsində iki-üç,
ikinci məftilin səviyyəsində üç zoğ əmələ gəlir.
Dördüncü ilin əvvəlində birinci mərtəbədə bar manqaları formalaşmış olur,
ikinci mərtəbədə gələcək buynuzcuq üçün zoğlar çiliyə kəsilir, üçüncü mərtəbədə
yenə üç gözcük saxlanır.
Beşinci ilin əvvəlində ikinci mərtəbədə də bar manqaları formalaşır, üçüncü
mərtəbədə gələcək buynuzcuğun əsası qoyulmuş olur.
Altıncı ilin əvvəlində mərtəbələrin hamısında formalaşma işi başa çatır. Digər
formalarda olduğu kimi burada da sürətləndirici üsuldan istifadə etmək
mümkündür.
Üzüm bitkisinin sürətlə formalaşdırılması üzümçülükdə diqqət çəkən
məsələdir. Son 40-50-ildə epizodik də olsa bu məsələ ilə məşğul olunmuşdur. Bu
məsələ ən çox cavan tənəklərə aiddir. Birinci ilində kolun sürətlə çoxaldılması
haqqında mövcud ədəbiyyatda məlumat yoxdur. Ədəbiyyatda belə bir məlumat
vardır ki, ( A.M.Neqrul 1959 ) üzüm toxumalarının sürətlə formalaşdırılması və
məhsula salınmasının tezləşdirilməsi məqsədilə keçən əsrin 40-cı illərində
A.Kuzmin basmanın katavlak üsulundan istifadə etmişdir. Təbii hallarda
toxmacar 8-9-cu ilində məhsula düşürsə Kuzmin üsulunda kol 6-cı ilində ilk
məhsula düşmüşdür.
Yenə də həmin illərdə Özbək üzümçü alimi F.Bəşirov bic zoğlarından istifadə
edərək üzüm kolunu vaxtından əvvəl formalaşdıraraq məhsula salmışdır. Bu işinə
görə F.Bəşirov o illərdə Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. Bu məsələ ilə
1958-1959 –cu illərdə Krım Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun tədris təcrübə
təsərrüfatında təcrübələr aparılaraq ciddi nəticələr əldə olunmuşdur. Bu təcrübələr
birinci növbədə tinglikdə aparılmışdır. Tingdə 1-2 zoğ saxlanmış, onların ucu
qoparılmış və bic zoğlarının inkişafına şərait yaradılmışdır. Birinci və ikinci
ilində ting bic zoğları ilə birkikdə tərbiyələndirilərək vaxtından əvvəl məhsula
259
salınmışdır.
P.T.Bolqarevin yazdığına görə üzüm kolunun birinci ilində əsas zoğun
ucunun qoparılması hesabına əmələ gəlmiş bic zoğları kolun formalaşdırılmasını
sürətləndirir. Ancaq kolun ucunun hansı ayda qoparılması göstərilmir.
Üzümlük altındakı torpaq çox münbit olduqda və kol üzərində yaşıl əməliyyat
vaxtında və düzgün aparıldıqda kolda saxlanan bir ədəd zoğ şpalerin birinci
məftilinə çatdıqda onun ucunun qoparılmasının optimal vaxtı hesab edilir.
Becərilmə şəraitindən və yaşıl əməliyyatın, aparılma vaxtından asılı olaraq zoğ
birinci məftilə müxtəlif vaxtda çata bilər. İyun ayından gec çatdıqda zoğun
ucunun qoparılmasının müsbət nəticəsi olmur, yəni istənilən məqsədə nail
olunmur.
Bu məsələ üzrə bizim təcrübələrimiz daha sensasiyalı olmuşdur. İlk vaxtlar
üzümlüyün birinci ilində may ayının əvvəlində və yaxud ortalarında kolda olan
çoxsaylı cavan zoğlardan yalnız biri saxlanmışdır. Vegetasiya dövründə həmin
zoğ istiqamətli becərilmiş və vegetasiyanın sonuna güclü zoğ böyüdülmüşdür. (
3-4 metr uzunluğunda) Birinci ilin sonunda və yaxud ikinci ilin əvvəlində həmin
zoğ ( birillik zoğ ) 110-115 sm uzunluğunda kəsilmişdir, həm də 1-ci məftildən
sonra bar üçün 3-4 zoğ saxlanmışdır. Bəzi kollarda saxlanan gözcüklərin miqdarı
bundan çox və az olmuşdur. Bəli, üzüm bitkisinin ikinci ilində üzüm bitkisindən
məhsul alınması ( 6-8 ton ) bizim tədqiqatlarımızda dəfələrlə sübut olunmuşdur.
Əgər kolun ikinci ilində məhsul alınmayıb yalnız ştamb yaradılsa belə yenə də bu
kolun sürətlə formalaşdırılması deməkdir.
2010-cu ildə ADAU-nun kafedrayanı sahəsindəki üzümlükdə üzüm bitkisinin
birinci ilində bir kolda 6-7 salxım olmuşdur. Desək ki, bu təsadüfun nəticəsidir
düz çıxmaz. Kol son dərəcə böyük enerji ilə böyüdükdə iyun ayında kolda
saxlanmış bir ədəd zoğun ucu şpalerin ikinci məftilinin səviyyəsində qoparılmış
zoğda əvvəlcə bic zoğları, sonra isə qışlayan gözcüklərin oyanmasını təmin etdik.
Bu qayda ilə kolda 6-7 salxım əmələ gəlmişdir. Bu salxımlar gec əmələ
gəldiklərindən çox gec də yetişmişlər ( oktyabrın axırlarında ).
Bu məsələ dünya üzümçülüyü tarixində ilk və son dərəcə heyrətamiz
məsələdir. Bu məsələni üzümçülükdə böyük bir problemin başlanğıcı hesab
edirik. Belə qənaətə gəlinmişdir ki, yeni üzümlüyün salınması texnologiyasında
kordinal dəyişiklik apararaq üzüm bitkisinin oyanması vaxtını tezləşdirməklə
onun məhsulunun da yetişməsini tezləşdirmək mümkündür.
Yeni salınmış üzümlüklərdə tək-tək hallarda güclü tinglərdən əmələ gələn
kollarda 1 ədəd salxım görünür. Tədqiqat apardığımız illərdə ən seçmə tingdən
əmələ gəlmiş kolda 4 salxım müşahidə etmişik (Kardinal sortu ). Bu məsələdə
əsas rolu becərmə texnologiyasında görürük, ancaq sortun bioloji xüsusiyyətinin
də əhəmiyyətini qiymətləndirmək lazımdır. Məsələn, Təbrizi sortunda nə