277
(funksional dişi tipli çiçəklərdə) erkək tipli çiçəklərdə dişiciyin zəif olması və
yaxud dişiciyin heç olmaması, öz-özünü tozlayan çiçəklərdə yumurtalığın yaxşı
inkişaf etməməsi və bir sıra çatışmamazlıqlar yumurtalıqların normal inkişafına
maneçilik törədir.
Fizioloji səbəb çiçəkləmə fazasında qida maddələrinin çiçəyə normal daxil
olmamasıdır. Qida əsasən vegetativ orqanların böyüməsinə yönəldilir. Çox quru
və isti küləklər nəticəsində suyun normadan çox buxarlanması fizioloji səbəbə
aiddir. Bu səbəbdən çiçəklərin tökülməsi üzüm sortlarının hamısında ola bilər.
Meteroloji səbəbə çiçəkləmə vaxtı hava şəraitinin əlverişli olmaması aiddir
(yağış, duman və havanın soyuması). Bu səbəbdən çiçəklərin normal
mayalanması pozulur.
Pataloji səbəbə müxtəlif xəstəliklər nəticəsində bitkidə normal həyat
prosesinin pozulması daxildir. Bu xəstəliklərdən əsasən göbələk və virus
xəstəliklərini göstərmək lazımdır.
Çiçək və yumurtalıqların tökülməsi səbəblərinin qruplara bölünməsi şərtidir.
Təbiətdə isə çiçək və yumurtalıqların tökülməsinin müxtəlif mənşəli səbəbləri
vardır. Bəzən çiçəklərin tökülməsi səbəblərindən bir neçəsi bir vaxta düşə bilər.
Məsələn, üzvi səbəbdən çiçəkləri tökülən funksional dişi tipli çiçəkli sortlarda
çiçəkləmə vaxtı əlverişsiz meteroloji şəraitdə çiçək və yumurtalıqlar daha çox
tökülür.
Son vaxtlar üzümçülük elmi çiçək və yumurtalıqların tökülməsini azaltmaq
və onun qarşısını almaq sahəsində bir sıra təsirli aqrotexniki tədbirlər işləyib
hazırlamışdır.
Funksional dişi tipli çiçəyi olan tənəklərin normal məhsul verməsi üçün süni
tozlanmadan başqa tozlayıcı sortların seçolməsi qədim vaxtlardan bəri tətbiq
edilməkdədir. Funksional dişi tipli çiçəkləri olan üzüm sortlarından Ağ şanı,
Xəzəri, Xatuni, Çauş, Madlen-Anjevin, Nimrəng, Puxlyakovski, Həkim qara, Sarı
pandas, Taşlı, Kefesiya, Çərəz, Pleçistik, Katta-Kurqan, Tavkveri və s-nin süni
tozlamaya ehtiyacı vardır.
Bu sortlardan hər il sabit məhsul alınması üçün əkin vaxtı onların aşağdakı
sortlarla qarışıq əkilməsi məsləhətdir.
Funksional diĢi tipli çiçəyə malik üzüm sortlarının tozlayıcıları
Funksional diĢi tipli çiçəyi olan
üzüm sortları
Tozlayıcı sortlar
Ağ şanı
Xəzəri
Çauş
Qara şanı, Bayanşirə
Gülü mərəndi, Təbrizi, Riş-baba
Saperavi, Senso, Şasla, Rizaqa
278
Madlen-Anjevin
Nimrəng
Puxlyakovski
Həkim qara
Sarı pandas
Taşlı
Kefesiya
Çərəz
Pleçistik
Katta- Kurqan
Murvedr, Şaslar, Saperavi
Qızıl tayfi, Qara kişmişi, Ağadayı
Saperavi
Saperavi, Ağ kokur
Ağ kokur, Saperavi
Ağ kokur, Saperavi, Ağ Muskat
Ağ kokur, Saperavi
Hüseyni
Qara simlyanski
Kişmişi sortlar
Funksional dişi tipli çiçəkli sortların tozlayıcı sortlarla qarışıq əkilməsi süni
tozlama qədər məhsuldarlığı artıra bilmir. Bundan başqa, tozlayıcı sortlarla
qarışıq əkmə həm də üzümçülükdə sort qarışığına gətirib çıxarır ki, bu da
aqrotexnikanı bir qədər çətinləşdirir.
Süni tozlama nəinki funksional dişi tipli çiçəyi olan üzümlərdə, həm də öz-
özünü tozlayan sortlarda da yaxşı nəticə verir. Miçurin təliminə əsasən
S.A.Melnik sübut etmişdir ki, öz-özünü tozladıqda mayalanma üçün yaxşı şərait
yaradılır. Bu iş toz qarışığı ilə aparılan süni tozlamada daha yaxşı nəticə verir.
N.A.Buzin ―Maqarac‖ İnstitutununda apardığı təcrübələrdən belə nəticəyə
gəlmişdir ki, Çauş sortunu toz qarışığı ilə tozladıqda salxımın çəkisi kontroldakı
106,5 qrama qarşı 190 qram olmuşdur.
Öz-ozünü tozlayan sortların süni tozlandırılması (bunu əlavə tozlandırma
adlandırırlar) məhsuldarlığı xeyli artırır.
Gilənin inkişafı və formalaşması yumurtalığın mayalanması nəticəsində baş
verir. Mayalanmadan sonra yumurtalıq genişlənir, böyüyür və sulu giləyə, toxum
tumurcuğu isə toxuma çevrilir. Mayalanma prosesinin və ºəraitinin əlverişli
olmasından asılı olaraq gilədə toxumun miqdarı müxtəlif olur. Toxum
tumurcuğunun heç brinin mayalanmadığı halda toxum əmələ gəlmir və belə çiçək
və yumurtalıqlar tökülür. Bu toxum tumurcuğu da mayalanmış olsa, o yumurtalıq
giləyə çevrilir.
Süni tozlamanı əl və xüsusi aparatla aparmaq olar. Kolun silkələnməsi, xəzlə,
tənzif torpası və yun dəstəsi ilə aparılan tozlanma əl ilə aparılan tozlamalardır.
Müxtəlif maşın tozlayıcıları ilə aparılan süni tozlamada əvvəlcədən tədarük
edilmiş erkək çiçəklərin tozcuqları xəz əlcək geyilmiş əl ilə tozlandırılacaq çiçək
topalarının üstü ilə gəzdirilir. Bu əməliyyat üç dəfə aparılır: 25%, 50% və 75%
çiçəkləmədə.
Tozlama səhər saat 10-a qədər aparılmalıdır, bir qədər gec aparıldıqda yaxşı
nəticə vermir. Əgər tozladıqdan sonra yağış yağarsa, onda yağışdan sonra həmin
279
tozlama təkrar olunur.
Erkək çiçəklər meşələrdən, fillokseraya davamlı anaclıqdan və yaxud bu
məqsədlə salınmış üzüm bağından tədarük edilir. Ən yaxşısı budur ki, erkək çiçək
tədarükü məqsədilə tozlanacaq üzümlüyün təlabatından asılı olaraq müəyyən
miqdar sahədə bağ salınsın.
Erkək çiçəklər tozlamadan əvvəl tədarük edilməlidir, çünki tozlama vaxtında
havalar əlverişsiz ola bilər və bu əməliyatı aparmaq mümkün olmaz və yaxud
çətinlik törədər. Çiçəklər kollarda 60-70% çiçəkləmə başlayan dövrdə
yığılmalıdır. Çiçək topası saplaqdan qoparılır və torbaya yığılır. Tədarük edilmiş
yarımqaranlıq sərin otaqlarda perqament kağızı üstündə bir qatdan ibarət sərilir.
Bu vəziyyətdə erkəkcik tozcuqları öz həyat qabiliyyətini 10 günə qədər saxlaya
bilir. Daha çox müddət saxlamaq üçün onları şüşə bakallarda saxlamaq lazımdır.
Bankanın dibinə əzilmiş şüşə tökülür və kükürd anhidridi qazı buraxılır,
sonra tozcuqlar bankaya kağız paketdə qoyularaq bankanın ağzı perqament kağızı
ilə bağlanır və parafinlənir.
Öz-özünü tozlayan çiçək tipli üzüm sortlarında, xüsusilə texniki üzüm
sortlarında əlavə tozlama aparılır. Əlavə tozlama üçün vertolyot üzümlüyün üstü
ilə 5 metrdən uçur və hava burulqanı əmələ gətirir. Əlavə tozlama məhsuldarlığı
13%-ə qədər artırır.
Çiçək topasının və salxımda gilələrin seyrəldilməsi
Yüksək keyfiyyətli üzüm istehsalında bir sıra amillərin: sortun
xüsusiyyətləri, torpaq və iqlim şəraiti, torpağın becərilmə və suvarılması üsulları,
eləcə də xəstəlik və zərərvericilərə qarşı mübarizə üsullarının ümumi planda rolu
vardır. Lakin tənəyin kəsilməsi, yükün miqdarı, generativ orqanların
seyrəldilməsi, həlqələnmə və boy nizamlayıcılarının tətbiqi məhsulun
keyfiyyətinə bilavasitə təsir göstərir.
Çiçək topasının, salxım və gilənin seyrəldilməsi o deməkdir ki, ayrı-ayrı
çiçək topası çiçəkləmədən əvvəl (mayalanmadan sonra gilələr əmələ gəldikdə)
tək-tək bütöv salxım və yaxud onun ayrı-ayrı hissələrini, gilələr orta iriliyə
çatdıqdan sonra isə tək-tək gilələr qoparılıb atılır.
Quru kəsmədən sonra dəqiq olaraq tənəkdə neçə salxım olacağını demək
çətindir. Belə ki, vegetasiyanın ikinci fazasında tənəkdə saxlanmış gözcükdən
neçəsi kor qalacaq və neçə faktiki zoğ əmələ gələcək, bu zoğların neçəsi
məhsullu zoğa neçə salxım düşəcək, bu məsələləri konkret olaraq generativ
orqanların nizamlanması hesabına həll etmək olar. Generativ orqanların
seyrəldilməsi hesabına həll etmək olar. Generativ orqanların seyrəldilməsi
hesabına bitkinin potensial imkanları artırılır. Süfrə sortlarında bar barmaqları
uzun kəsildikdə və sonralar generativ orqanlar seyrəldikdə normal yarpaq səthi
Dostları ilə paylaş: |