287
respublika şəraitində tinglikdə bitkilərə verilən qida sahəsi bu günə kimi
dəqiqləşdirilmədiyi kimi tinglikdə aparılan yaşıl əməliyyat da yada düşməmişdir.
Ilk vaxtlar tinglikdə tingin əlavə və bic zoğlarını qoparırdıq (keçən əsrin 70-ci
illərində).
2003-cü ildən etibarən respublika üzümlüklərinə calaq ting satan Fransanın
məşhur ―Kontard Freres‖ firmasnın sahibkarı Terri adlı biznes-mütəxəssis
Gəncədə olarkən tinglikdə tingdəki yaşıl zoğun ucunun da qoparılmasını
məsləhət gördü. Bu əməliyyat nəticəsində ting çıxımı və keyfiyyəti əvvəlki illərə
nisbətən artdı.
Ancaq 2007-ci ildə Fransada həmin sahibkarın tinglik təsərrüfatında ting
becərilməsinin mütərəqqi, o cümlədən bizə məlum olmayan üsulları ilə tanış
olduq. Görəndə ki, calaq tinglikdən standart ting çıxımı 90-95%-dir, heyrətimizi
gizlədə bilmədik. O vaxta qədər, elə indi də keçmiş SRİ məkanında calaq
tinglikdən 30-35% standart ting çıxımı yaxşı hal hesab edilir.
Fransa və İtaliyada tinglikdə yaşıl əməliyyatı avtomatik olaraq maşın aparır.
Bizim apardığımız yaşıl əməliyyat növlərinin hamısını maşın birləşdirib birlikdə
yerinə yetirir. Ancaq maşın bu əməliyyatı mövsüm ərzində bir neçə dəfə yerinə
yetirir. Nəticədə hər bir ting kiçik kola çevrilir. ən əsası budur ki, kolun budaqlar
bir zoğdan ayrılır və həmin zoğ güclü inkişaflı- enerji olur. Üzümlük salınanda və
salınmazdan öncə kolun budaqcıqları kəsilir, yalnız bir ədəd güclü zoğ qalır. Belə
tinglərdən salınan üzümlükdə bitiş faizi yüksək olur.
Söz yox ki, həmin texnologiyaya istinadən ting becərilməsində mütərəqqiliyə
nail olmaq mümkündür. Istər öz kökü, istərsə də calaqla salınmş tinglikdə tingin
keyfiyyət və kəmiyyətini artırmağa yönəldilən bir sıra tədbirlər içərisində yaşıl
əməliyyat özünə məxsus yer tutur. Əgər ting becərilməsində bütün texnoloji
prosesə əməl olunmuşsa, yaşıl əməliyyat aparılmayıbsa yüksək keyfiyyətli ting
istehsalından söhbət gedə bilməz.
Intensiv üzümlükdə tətbiq edilən yaĢıl əməliyyat
Adi və intensiv üzümlüklərdə, eləcə də fillokseraya davamlı anaclıqda tətbiq
edilən yaşıl əməliyyatın özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Adi üzümlükdə və
fillokseraya davamlı anaclıqda tətbiq edilən yaşıl əməliyyat əvvəlki mövzularda
izah edilmişdir. Burada intensiv üzümlükdə tətbiq edilən yaşıl əməliyyatdan bəhs
ediləcəkdir.
Əvvəlcə intensiv üzümlüyü adi üzümlükdən fərqləndirən cəhətləri öyrənək.
Intensiv üzümlükdə əlavə xərc çəkməklə sahə vahidindən alınan məhsulun
keyfiyyət və kəmiyyətinin artırılması və məhsulun maya dəyərinin aşağı
salınması qarşıya məqsəd qoyulur. Geniş mənada isə intensiv üzümlükdə əl
əməyinin azaldılması məqsədilə mütərəqqi aqrotexnika və səmərəli şpaler sistemi
288
tətbiq edilməli, əsas işlərin mexanikləşdirilməsi və kimyalaşmaya geniş yer
verilməlidir. Intensiv üzümlüklər adi üzümlüklər adi üzümlüyə nisbətən tez
formalaşdırılmalı və məhsula tez düşməlidir. Burada əl əməyi də azaldılmalıdır.
Tənəklərin intensiv şəkildə formaya və məhsula salınmasına üzümlüyün
ikinci ildən başlanır. Yaşıl zoğların ucunun müxtəlif məqsədlərlə vurulması
yuxarıda izah edilmişdir. Onlardan biri tənəyin formaya və məhsula salınmasını
tezləşdirmək məqsədilə aparılan ucqoparmadır. Əgər ştamb tənəyin sahəyə
əkildiyi ili alınıbsa, onda bar manqalarının alınması tezləşdirilir. Əgər ştamb
ikinci ili alınıbsa, onda qolların yaradılması tezləşdirilir. Orqanların alınmasının
tezləşdirilməsi əsas zoğların ucunun erkən qoparılıb bic zoğların inkişafına şərait
yaradılmasından ibarətdir.
Ştamb birinci ili yaradıldıqda ikinci ildə onun üçün saxlanan zoğ torpaqdan
1,2-1,3 m hündürlükdə kəsilir və iki gözcük saxlanır. Həmin ili saxlanmış iki
gözcükdən iki zoğ çıxır və bu zoğlar gələcək çoxillik qolların uzunluğu qədər
böyüdükdə onların ucu qoparılıb və yarpaq qoltuğundakı biclərin inkişafına şəait
yaradılır. Bic zoğların hamsı 8-10 sm böyüdükdən sonra hər 35-40 sm-dən bir
gələcək bar manqası üçün saxlanır, qalanları qoparılıb.
Ştamb ikinci ilə yaradıldıqda birinci ilin sonunda və yaxud ikinci ilin
əvvəlində birillik tənək iki gözcüyə kəsilir və yazda onlardan iki zoğ əmələ gəlir.
Bu zoğlar böyüyüb ştamb hündürlüyünə çatdıqda onların ucu həmin səviyyədə
qoparılır. Bir neçə gün sonra ştamb üçün saxlanmış zoğun bütün uzunu boyu bic
zoğları əmələ gəlir. Bu zoğlardan yalnız yuxarıda ikisi (çoxillik qolların
səviyyəsində) saxlanır və onların böyüməsinə imkan verir.
Böyüyən iki ədəd bic zoğu hərəsi bir istiqamətdə şpalerdəki iki paralel
məftilin birinə bağlanır. Bu halda tənəyin gücündən asılı olaraq ikinci dərəcəli bic
zoğu əsas zoğdan və birinci dərəcəli bic zoğdan çox məhsul verir. Ikinci dərəcəli
bic zoğlardan istifadə etməklə üçüncü ildə tənəyin formalaşmasını başa çatdırmaq
mümkündür. Deməli, belə nəticə çıxarmaq olur ki, sürətləndirici üsullar tətbiq
etməklə üzüm bitkisinin üçüncü və yaxud dördüncü ili tam məhsula salmaq olar.
Intensiv üzümlükdə xüsusi şpaler sistemi və becərmə texnologiyası tətbiq
etməklə yaşıl əməliyyata daxil olan iş növlərinin bir qismini ixtisara salmaq
mümkündür.