306
bərkimə ilə mübarizədə bir çox irəlləyişlərə nail olunmuşdur. Ancaq bu
problemin həllində əlavə tədbirlərin də görülmsi lazım gəlir:
1.Azot, fosfor, kalium və əhəngin lazımi qata verilməsi;
2.Torpaq becərmənin son imkanlarından istifadə edilməsi;
3.Torpağa yumşaldıcı maddələrin veriməsi
Torpaq yumşaldılmasının professionallıqla aparılması üçün torpaq quru
olmalıdır. Bu işlər yaş torpaqda aparıldıqda torpağın həcmi şişmir. Bu baxımdan
dövri olaraq cərgə arasında torpaq layı çevrilmədən dərin şum aparılmalıdır. Bu
tədbirlər torpağın bərkimiş təbəqəsini yumşaldır, yağış sularının torpağa
keçməsini yaxşılaşdırır, səki və yamaclarda torpaq eroziyasının qarşısını alır.
Qeyd
etmək lazımdır ki, cərgə aralarında torpağın dərindən
yumşaldılmasında (layları çevirmədən) köklərin bir qismi kəsilir ki, bu da
sonralar müsbət nəticələr verir. Belə ki, ucu kəsilmiº köklər daha çox şaxələnir və
xırda kökcüklərin miqdarı artır. Adətən plantajın təzələnməsi işi gübrələrin
verilməsi ilə birləşdirilir.
Layları çevirməklə torpağın dərindən yumşaldılması ПРВН-2,5А
(vinoqradar) maşınına ПРВН-53 markalı dərin yumşaldıcı quraşdırmaqla aparılır.
Cərgənin ortası 50-55 sm, kənarları 25-35 sm dərinliyində yumşaldılır. Katarovka
hər il aparılan üzümlüklərdə yan yumşaldıcılar 35 sm-ə qədər dərinlikdə
yumşaltma işi apara bilər. Plantajın təzələnməsi düzən yerlərdə hər 6-7 ildən bir,
yamaclarda isə 4-5 ildən bir aparılmalıdır, çünki yamacda torpaq tez yatır.
Plantajın birinci dəfə təzələnməsi cərgədən 50-60 sm, ikinci və sonrakı
təzələnmələr 70-80 sm aralıda aparılmalıdır. Cərgə arası 2,5 m-ə qədər olan
üzümlüklərdə plantaj cərgə aşırı, cərgə arası daha çox olduqda isə hər cərgədə
aparılmalıdır. . Cərgə arası 2,5 m-ə qədər olduqda və bu iş hər cərgədə
aparıldıqda köklər çox kəsildiyindən həmin il kol zəifləyə bilər.
Plantajın təzələnməsi ilə eyni vaxtda torpağa 120 kq azot, 120 kq fosfor və
100 kq kalium (təsiredici maddə hesabı ilə) verilməlidir. Son vaxtlar
yumşaldıcının dayağına xüsusi bıçaq bərkidilir ki, köklər dartılıb qoparılmnasın,
ancaq kəsilsin. Bu halda daha çox regenrasiya qabiliyyəti əmələ gəlir.
Plantajın təzələnməsində dərin yumşaldıcı PH-80 B, yaxud ПРВН-2,5
kotanından istifadə edilir. Bu maşınların məhsuldarlığı gündə 4 hektara qədərdir.
Belə yumşaldılmada torpağın havalanması, nəmliyin sızması yaxşılaşdığına görə
xeyirli mikroorqanizmlərin də fəaliyyəti yaxşılaşır. Beləliklə torpağın münbitliyi
artır. Yumşaldıcı tərəfindən kəsilən köklər çoxlu miqdarda yan köklər verir ki,
bunlarda bitkinin qidalanmasını yaxşılaşdırır.
Dərin yumşaltma üzrə təcrübələr bu aqrotexniki tədbirin tətbiqi nəticəsində
kolun böyüməsi güclənir və məhsuldarlıq artır. Cərgə aralarının dərin
yumşaldılması işi əsasən payızda aparılmalıdır, bu mümkün olmadıqda ilk yazda
307
da aparıla bilər.
K.V.Simirnov yazır ki, Krım Kənd Təsərrüfatı İnstitunda üzümçülük
kafedrasının təklifinə görə plantajın təzələnməsi əsasən kök sisteminin
formalaşdırılması məqsədilə aparılır. Kafedranın təklif etdiyi kimi üzümlüyün elə
birinci ilindən etibarən plantaj təzələnməlidir.
Torpağın yaz-yay becərmələri ilk yazda tumurcuğun açılmasından bir
qədər əvvəl başlanır və bu işlərin bir qismi lazım gəldikcə təkrar olunur.
Payız-qış becərmələrində əsas məqsəd torpaqda nəmliyi toplamaq, yaz-yay
becərmələrində isə toplanmış nəmliyi qoruyub saxlamaqdan ibarətdir. Bu iş
suvarılmayan üzümlükdə daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. Yaza yaxın torpaq
nəmliyinin maksimum ehtiyatı yaranmış olur. Havalar qızdıqca və gilələrin
yetişməsinə yaxın torpaqda nəmlik tükənməyə doğru gedir. Payızda dərin
yumşaldılan şum yaya doğru yapıxıb bərkiyir. Bu da torpaqdan su
buxarlanmasını sürətləndirir.
Torpağın yumşaldılmış üst qatı mulça-örtük rolunu oynayır və alt qatlarından
suyun buxarlanmasının qarşısını alır.
Yaz-yay aylarında aparılan becərmələr torpağı strukturlu vəziyyətdə
saxlamalı, bərkiməkdən və qaysaq bağlamaqdan qorunmalıdır. Torpağın üst
qatının yaz-yay dövründə yumşaq saxlanması kök yerləşən zonada hava
mübadiləsini
yaxşılaşdırmaqla
torpaq
bakteriyalarının
fəaliyyətinin
intensivləşməsinə də kömək edir. Bütün bu proseslər kultivasiya və ketmənləmə
ilə həyata keçirilir. Birinci kultivasiyanın aparılması vaxtından çox şey asılıdır.
Belə ki, birinci kultivasiya torpağın səthi tam quruyanda yox, təpiyində (ələ
alanda torpaq dağılmalıdır) aparılmalıdır. Torpağın səthi palçıq olarkən və çox
quruyarkən aparılan kultivasiya yaxşı nəticə vermir. Birinci kultivasiya
sonrakılardan dərin olmalıdır və tumurcuqlar şişənə qədər aparılmalıdır. Ağır
torpaqlarda kultivasiya bir qədər dərin (20 sm) aparılmalıdır. Bu kultivasiya
kultivatorla yox, laydırsız kotanla aparılsa daha yaxşıdır. Cərgələrdə isə həmin
dərinlikdə ketmənlə aparıla bilər. ketmənlə mümkün olmadıqda bellənməlidir.
Əgər birinci kultivasiyaya qədər torpağın səthi kəltənli olarsa, onda çizelin
işçi orqanlarından istifadə edilə bilər. Çizelləmədən sonra kəltənlər əzilir və
torpağın səthi hamarlanır. Bir qayda olaraq kultivasiya işi suvarmadan və
yağışdan sonra aparılmalıdır.
Quraq illərdə sudan və yağışdan sonra tezliklə torpağın səthində çatlar əmələ
gəlir, bu çatlar tezliklə kultivasiya ilə sındırılmalıdır.
Yaz-yay becərmələrində alaq otları ilə mübarizə təxirəsalınmaz tədbirlərdən
hesab edilir. Alaq otları torpağın hər hektarından 600-800 ton su buxarlandırır,
eyni zamanda çoxlu miqdarda da qida maddələri çıxarır. Alaq otları alçaq ştamblı
üzümlüklərdə salxımları kölgələndirir, torpağın isinməsini çətinləşdirir, göbələk