Prof. ġərifov Famil Həsən
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yarpağın botaniki təsviri
- Çiçəyin, salxımın, gilənin və toxumun botaniki təsviri
388
Zoğları sıx tükcüklə örtülü sortların yeni böyüməkdə olan yarpaqlarında özünəməxsus cəhrayı rəng mövcuddur. Birillik zoğlarda buğumaralarının müxtəlif rəngləri, eləcə də zoğların böyümə xüsusiyyətləri sortu xarakterizə edən əlamətlərdəndir. Yarpağın botaniki təsviri Üzüm bitkisi üçün yarpaq başlıca orqandır ki,əsasən onu morfoloji xüxusiyyətlərinə görə təyin etmək olar. Yarpaq aşağıdakı morfoloji nişanələrinə görə təhlil edilir:iriliyinə, formasına görə, yarpağın kənarlarının qatlanmasına və yarpaq səthinə,kəsimliliyinə,yan kəsiklərinə və saplaq oyuğuna, yarpağın tüklülüyünə və payız rənginə görə. Yarpağın iriliyi.Yarpağın uzunu mərkəzi pəncəsinin son dişiciyindən, aşağı pəncənin ən uzun dişiciyinə qədər olan məsafə ilə ölçülür. Yarpağın eni yarpaq səthinin ən enli hissəsindən götürülən ölçü ilə hesablanır.Yarpaqlar iriliyinə görə müxtəlif olur:xırda-uzunluğu 10 cm-ə,orta uzunluğu 17 cm-dən çox olan . Yarpağın forması. Yarpaq ayasının forması beş əsas damarla müəyyən edilir. Bunlardan orta damar elə bil ki, yarpaq saplağının davamıdır və yarpaq ayasını, adətən simmetrik olmayan iki yerə bölür, qalan dörd damar cüt-cüt sağa və sola ayrilir və yan damarlar adlanır. Yarpaq formasına görə dəyirmi, yumurtavari, ürəkşəkilli və pazşəkilli ola bilər.
Yarpaq səthinin qatlanması. Yarpaq səthi düz, kənarları yuxarı və aşağı qatlanmış, dalğalı, qıfşəkilli, novdan şəkilli və s. ola bilər. Yarpaq ayası. Yarpaq ayası sığallı, torvari, qırışlı, xırda və iri qabarcıqlı, qatlanmış səth, yarpaq səthinin kənarları yuxarı və aşağı qatlanmış ola bilər. Yarpaq ayası parlaq və tutqun olur.
beş pəncəli, nadir halda yeddi pəncəli ola bilər. Yan kəsiyin dərinliyi. Bu, yarpaq pəncəsinin yarpağın səthinə qatlanması ilə təyin edilir. Yarpağın pəncəsi kəsiyin dərinliyi qədər qatlanarsa və pəncə ancaq yarpağın səthində qalarsa, onda kəsik xırda olur. Əgər yarpağın qatlanan pəncəsi saplağın yarpağa birləşən yerinə çatıb və geri qatlanarsa, kəsik dərindir.
yarpaq pəncələri bir-birinin üzərinə düşmür. Formalarına görə onlar az görünən, künclü, yarıqlı, lirəşəkilli, ensiz, itikünclü, dəyirmi, düz, yumru bərabərtərəfli, təkdişli və s. olur. Qapalı
Burada
yarpaq pəncələri bir-birinin üzərinə
düşür.Formalarına görə ensiz, ellipsvari, iti və yumru künclü, üçbucaqşəkilli və s.olur.
389
Saplaq oyuğu quruluşuna görə bağlı və açıq olur. Bağlı saplaq oyuqları formalarına görə ellipsvarı, yumru, yumurtavarı, dəyirmi, və itikünclü və s. olur. Açıq saplaq oyuqları formalarına görə lirəşəkilli, taclı,ensiz, müxtəliftərəfli, bərabərtərəfli, enli itikünclü və s. formadadır. Yarpaq ayası. Onun pəncələrinin kənarları ensiz, üçbucaq şəkilli, pəncəsi yumru-günbəzşəkilli, enli-künbəzvarı və s. ola bilər. Yarpaq ayası çılpaq və tüklü ola bilər. Vegetasiyanın sonuna yaxın gilələrin rənginə uyğun olaraq yarpaqlar xararakterik payız rəngi alır. Gilənin rəngi ağ və çəhrayı olan sortlarda yarpaqlar sarı, yaxud qızılı-sarı, tünd rənglərdə isə qırmızı, yaxud tünd-qırmızı olur.
Çiçəyin botaniki təsvirində onları tiplərinə görə təsvir etmək lazımdır. Tənəyin çiçəkləri üç tipdə olur: birevli ikicinsli,(öz-özünü tozlayan) funksional dişi, funksional erkək. İkicinsli çiçəklər yaxşı inkişaf etmiş dişiciyə və fertıl tozcuğu olan erkəkciklərə malikdir. Əksər üzüm sortlarının çiçəyi ikicinsli tipə aiddir. Funksional dişi tipli çiçəklərdə dişicik normal inkişaf etdiyi halda, erkəkciklər dişicikdən qısa olub, aşağı əyilmiş haldadır. Bundan başqa,onlar sterildir. Buna görə də onlar mayalamaq qabiliyyətinə malik deyuldir.Bu tip çiçəklərə yabanı tənəklərdə və bəzi üzüm sortlarında rast gəlinir. Funksional erkək tipli çiçəklər, düzduran erkəkciklərdən və zəif inkişaf etmiş sütuncuqsuz və ağızcıqsız dişicikdən ibarətdir. Bu tip çiçəklərin tozcuqları (fertildir) mayalandırma qabiliyyətinə malikdir. Müxtəlif üzüm sortlarında erkəkciklərin uzunluğu müxtəlif olur. Bunu dişiciyin uzunluğuna görə gözlə daha dəqiq təyin etmək mümkündür. Erkəkciyin uzunluğunun dişiciyin uzunluğuna olan nisbəti vahid olduqda qısa, 1,5 olduqda orta, 2 olduqda uzun, 2-dən artıq isə çox uzun hesab edilir. Dişiciklər formalarına görə müxtəlif olur. Konusvari, silindirvarı, kürəvari və enli konusvarı və s. dişiciyin sütuncuğu müxtəlif sortlarda müxtəlifdir: qısa, orta və uzun. Salxım çiçək topasından əmələ gəlir. Sortun təsvirində salxım və gilənin morfoloji əlamətlərinin böyük əhəmiyyəti vardır. Salxımın iriliyi, onun aşağı hissəsindən yuxarı hissəsinə qədər olan məsafə ilə ölçülür. Əgər salxımın uzunluğu (saplaqsız) 10 sm olarsa xırda, 18 sm-ə qədər olduqda orta, 26 sm-də iri, 26 sm-dən artıq çox iri adlanır. Salxımın forması onun xarici görünüşü ilə müəyyən edilir. Formasına görə salxımlar silindrvarı, konusvarı, silindrik-konusvarı, qanadlı və budaqlı olur. Sıxlığına görə salxımlar sıx, çox sıx, seyrək, çox seyrək olur. Sıx salxımlarda gilələr bir-birinə çox yaxın yerləşir, ancaq gilə formasını dəyişmir. Məsələn, Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|