Prof. ġərifov Famil Həsən

393

 

 

adı 

əsasən 

ayrı-ayrı 

sortlarda

n olan 

üzümlük, 

ha 

n olan 

kolları

n 

miqdar

ı, min 

əd. 

Sa

hə, ha 

əsa

s 

sortda

n olan 

kolları

n 

miqdar

ı, min 

əd. 

S

ahə, 

ha 

əsa

s 

sortda

n olan 

kolları

n 

miqdar

ı, min 

əd. 

S

ahə, 

ha 

əsa

s 

sortda

n olan 

kolları

n 

miqdar

ı, min 

əd. 

Təbr

izi 

320 

97.

8 

12.

011.0 

42.

0 

1

8.0 

51.

0 

2

.0 

3.8 

Bay

anşirə 

17.0 

55.

8 

26.

0 

39.

0 

6

.0 

17.

8 

- 

- 

Rka

siteli 

28.0 

61.

0 

29.

0 

22.

0 

1

0.0 

21.

0 

1

2.0 

 

18.0 

Cəm

i 

77.6 

21

56 

 

10

3.0 

3

1.0 

89.

8 

1

4.0 

21.

8 

 Imzalar: 

 

kəsimliliyi,  tüklülüyü  və  ayanın  forması,  gilənin  rəngi,  iriliyi,  forması, 

noxudlanması və toxumsuzluğu (cədvəl) 

Məhsulvermə  göstəriciləri,  göbələk  və  virus  xəstəlikləri  ilə  sirayətlənmə 

dərəcəsi  və  s.  Aprobasiyanı  apararkən  yağlı  boyalardan,  yaxud  sortun  adı 

yazılmış  yarlıqlardan istifadə olunur. Aprobasiya aparıldıqdan sonra üzümlüyün 

dərəcəsi aşağdakı prinsiplə müəyyən edilir.  

Birinci  dərəcəli-  təmiz  sortluluq  azı  95%,  kolların  inkişafı  yaxşı, 

məhsuldarlığı yuxarı səviyyədə olur.  

Ikinci  dərəcəli-  təmiz  sortluluq  azı  85%,  kolların  vəziyyəti  yaxşı, 

məhsuldarlığı yüksəkdir (cədvəl). 

 Üçüncü  dərəcəli-  sort  qarışığı  15%-dən  çox,  kolların  vəziyyəti  kifayət 

dərəcədədir. 

Funksional  dişi  tipli  çiçəyə  malik  rayonlaşdırılmış  sortlar  tozlayıcı  sortlarda 

əkildikdə  bunu  sort  qarışığı  hesab  etmək  yox,  birinci,  yaxud  ikinci  dərəcəli 

üzümlüklərə daxil etmək lazımdır. 

 

 Kütləvi seleksiya iĢində qeydiyyat və uçot iĢləri 

 

 Üzümlüyün xarakterindən asılı olaraq (bir neçə standart sortun, az məhsullu 

və xəstə kolların olması və s.) kollarda qeydiyyat yarlıqla aparılır. Əgər seleksiya 

---

394

 

 

təmiz  sortlu  üzümlükdə  aparılırsa  və  xəstə,  eləcə  də  qeyri-məhsuldar  kollar 

azdırsa,  onda  həmin  kollardan  yarlıqlar  asılmalıdır.  Çubuq  tədarükü  zamanı 

həmin kollardan əkin materialı götürülmür. 

 Qeydiyyat və uçot işlərində göstərilməlidir ki, sahədə nişanlanmış neçə tənək 

vardır  və  hər  tənəkdən  təqribən  neçə  çubuq  hazırlamaq  olar.  Bu  işlər  gözəyarı 

aparılmalıdır. 

Kütləvi seleksiya üzrə qeydlər cədvəl formasında aparılır. 

Cədvəl  

____-ci ildə aparılacaq kütləvi seleksiyanın planı 

 

Seleksiya aparılana qədər doldurulur 

Seleksiya aparılandan 

sonra doldurulur 

Sahə

nin adı 

yaxud 

kvartalı

n 

nömrəsi 

və 

seleksiy

a 

aparılan 

tarix 

S

ahə 

Sah

ədə 

olan 

sortları

n adları 

Sort 

tərkibini

n təqribi 

faizi 

Ayrı-

ayrı 

sortlar 

üzrə 

qeydiyya

t necə 

aparılır 

Hə

r sort 

üzrə 

kolları

n 

miqdar

ı 

Təd

arük 

ediləcə

k 

çubuq, 

min əd. 

Çubuq 

tədarük 

ediləcək 

kolların 

nişanlanm

a qaydası 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kütləvi  seleksiya  üzrə  aparılan  işlərin  planı  ilkin  sənəd  kimi  təsərrüfatda 

saxlanmalıdır.  Belə  ki,  həmin  nişanlanmış  tənəklərdən  hazırlanan  çubuqlar 

seleksiya materialı hesab edilir. 

Üzümlüklərdə aparılan seleksiya işlərini yekunlaşdıraraq yekun cədvəli tərtib 

edilməlidir. Həmin cədvəl aşağıdakı kimi olmalıdır. (cədvəl 8) 

Seleksiyanın  yekun  cədvəli  iki  nüsxədən  ibarət  yazılmalıdır  və  təsərrüfatın 

rəhbəri, eləcə də baş aqronomu tərəfindən təsdiq edilməlidir. 

Rayon  təşkilatları  bu  qayda  üzrə  cədvəl  tərtib  edir,  lakin  birinci  qrafada 

sahənin adı və nömrəsi yazılır. 

 

Sortun ampeloqrafik təsvirinin planı. 

Mədəni  üzümün  20  minə  yaxın  sortu  vardır.  Onlar  bir-birindən  morfoloji 

əlamətləri  və  bioloyi  xüsusiyyətləri  ilə  fərqlənir.  Bu  və  ya  digər  üzüm  sortunu 

düzgün  xarakterizə  etmək  üçün  onları  təsvir  etmək  lazımdır.  Həm  də  təsvir  elə 

---

395

 

 

olmalıdır  ki,  o  elmi  və  təsərrüfat  əhəmiyyəti  kəsb  etmiş  olsun.  Sortların  təsvir 

olunması  bir  ardıcıllıq  təşkil  etməlidir.  Bu,  SSRİ  ampeloqrafiyasının  tələbləri 

əsasında  aparılmalıdır.  Sortların  təsvir  olunması  sxemi  sovet  ampeloqrafları 

tərəfindən  daha  ətraflı  işlənmişdir.  Sortların  təsvir  olunması  sxemi  ―SSRİ 

ampeloqrafiyası ― nın I-ci cildində verilmişdir. 

Cədvəl  

Üzümlükdə aparılan kütləvi seleksiya iĢlərinin yekun cədvəli 

TəĢkilatın 

adı_______________________________________________________________

___ 

Rayon________________________________Respublika_______________

_______________ 

 

Sa

hənin 

adı və 

nömrə

si 

S

ahə 

C

əmi 

O cümlədən sortlar üzrə 

 

 

Təbri

zi 

Baya

nşirə 

Rkasi

teli 

Mədr

əsə 

Ağ 

şanı 

k

ol 

ç

ubuq 

k

ol 

ç

ubuq 

k

ol 

ç

ubuq 

k

ol 

ç

ubuq 

k

ol 

ç

ubuq 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Üzümün uvologiyası 

Üzümün  uvologiyası  haqqında  prof.  N.N.Prostoserdovun  geniş  tədqiqatları 

vardır. Üzüm sortlarının xarici mühit şəraitinə reaksiyası müxtəlifdir. Bəzi sortlar 

çox  və  az  dərəcədə  konstantdır,  bəziləri  mühit  şəraitinin  və  aqrotexniknikanın 

təsirindən  tez  dəyişir.  Üzümün  bu  səbəblərdən  dəyişmə  qanunauyğunluqlarını 

bilərək onlardan alınan məhsulların keyfiyyətinə əsaslı təsir etmək mümkündür. 

Bu və  ya digər məhsul-məmulat istehsalında üzümdən xammal kimi istifadə 

edilməsi uvologiyanın predmetini təşkil edir. 

―Uva‖  latın  sözü  olub  üzüm  deməkdir.  Deməli,  əgər  ampeloqrafiya  üzüm 

bitkisi haqqında elm demək idisə, uvologiya üzümün özü –məhsulu haqqında elm 

deməkdir.  Üzümün  uvoloji  öyrənilməsi  aşağıdakı  tərəfləri  əhatə  edir:  mexaniki 

tərkib  və mexaniki xüsusiyyət,  kimyəvi  tərkib  və ayrı-ayrı maddələrin  salxımda 

və  gilədə  tutduğu  yer;  yetişmə  zamanı  üzümün  tərkibinin  dəyişməsi;  dietik  və 

orqanoleptiki  (dad  keyfiyyəti  )  xüsusiyyətlər,  alınan  məhsul  növləri  və  xarici 

amillərin onların keyfiyyətinə təsiri. 

Uvologiya  üzümün  keyfiyyəti  ilə  ondan  alınan  məmulatların  keyfiyyəti 

arasında bilavasitə əlaqə yaradır. Üzümün mexaniki tərkibi aşağıdakılardır: lət və 

---