407
Tozlama üsulları müxtəlif olur. Bu məqsədlə incə tükləri olan rəsm
fırçasından istifadə etmək olar.Tozlamaya başladıqda izolyatorun ağzı
açılır,oradan pambıq çıxarılır, fırça ilə tozcuqlar götürülür və izolyatorun yuxarı
hissəsində yerləşdirilir, şəhadət barmağı ilə fırçaya zərbə endirilir və tozcuqlar
axtalanmış çiçəklərin üstünə tökülür. Sonra izolyatora borucuq şəklində
perqament kağızından bir yarlıq qoyulur. Yazlıqda adi karandaşla ana və ata
sortların adı və axtalama tarixi göstərilir. Sonra izolyator yenidən pambıqla
əvvəlki kimi bağlanır. Tozlama 1-2 gündən bir ağızcıqda məhlul zərrəciyi
göründükdə iki –üç dəfə təkrar olunur.
Əvvəlcədən hazırlanmış erkəkcik tozcuqları olmadıqda ata bitkidən
götürülmüş və çiçəkləri açılmış çiçək qrupları bütövlükdə izolyatorun içinə
yerləşdirilə bilər. Təzə yığılmış tozcuqlarla aparılan tozlama bir neçə sutka
saxlanmış tozcuqlara nisbətən həmişə yaxşı nəticə vermişdir.
S.A.Melnikə görə funksional dişi tipli çiçəyi olan sortlarda əlavə süni tozlama
həmişə yaxşı nəticə vermişdir.
Çiçəkləmənin tezləşdirilməsi və ləngidilməsi. Seleksiya tapçırığına əsasən
tozlanmaya bəzən müxtəlif vaxtlarda yetişən sortlar cəlb edilir. Əgər ana sort ata
sortlar cəlb edilir. Əgər ana sort ata sortdan tez çiçəkləyirsə onda seleksioner ana
sortun çiçəkləməsini ləngitməlidir, əksinə ata sort ana sortdan tez çiçək ləyirsə
onda ata sortun çiçəkləməsi ləngidilməlidir.
Qışda üzümlükləri basdırılan rayonlarda tənəyin torpaqdan çıxarılması
ləhgidilməlidir. Qışda üzümlükləri basdırılmayan rayonlarda kolların gec
kəsilməsi,bic zoğlardan kötük saxlanması və fevralda və martın əvvəllərində quru
budama aparılmlş tənəklərin bütün yerüstü hissələri əhənglə ağardıldıqda bitki
gec oyanır və çiçəkləmə də buna görə ləngiyir.Zoğun yuxarı hissələrində, bic
zoğlarında və qışlayan tumurcuqlar oyandıqda müəyyən müddətə çiçəkləmə
ləngiyir.
Istixanalarda becərilən kollarda xeyli tez başlayır. Izabella və fillokseraya
davamlı calaqaltılarda, eləcə də yabanı üzümlərdə çiçəkləmə tez başlayır.
Ata bitkilərin çiçəkləməsinin tezəşdirilməsi mümkün olmadıqda bu çiçəkləri
daha isti rayonlardan gətirmək olar.
Tozlamanın baĢ tutması və onun aradan qaldırılması. Fillokseraya,
mildiuma və şaxtaya qarşı davamlı keyfiyyətli texniki və calaqaltı sortların
yaradılmasında uzaq cinslərarası hibridləşmədən istifadə edilə bilər. Avropa-
Asiya növləri ilə hobridləşmədə fillokseraya və mildiuma davamlı cinslərdən
Vitis rotundifoliya, Vitis ampelopsis və Vitis partenosissus kimi cinslərin
nümayəndələrindən və digər davamlı, ancaq hələ hibridləşmədə istifadə
edilməmiş formalardan istifadə edilməsi müvəffəqiyyətli ola bilər.
Üzümçü- seleksionerlərdə ən çox maraq yaradan fillokseraya tam davamlı və
408
nisbətən keyfiyyəttli meyvəsi olan Vitis rotundifoliyadır.
Əvvəllər bu növün nümayəndələri ilə, eləcə də Ampelopsis və Partenosisus
cinslərinin Vitis vivifera ilə cinsi hibridləşməsi üzrə edilən cəhdlər
müvəffəqiyyətli olmamışdır.
Xaricdə göstərilən növlərlə ana bitki qismində götürülən vitis vinifera
arasında ilk hibridlər olunmuşdur. Ancaq o hibridlər barsız olduğuna görə
praktiki əhəmiyyət daşımamışdır.
Ukrayna elmi- tədqiqat üzümçülük və şərabçılıq institutunda
Vitis,Ampelopsis və Partenopsissus cinsləri arasında aparılan cinsi və vegetativ
hibridləşmələrdə də müsbət nəticə olunmamışdır.Bunlar arasında aparılan
calaqdan alınan bitkilər 3-5 il yaşadıqdan sonra calaq yerində hər iki komponent
qurumağa başlamışdır.
Bu vaxta qədər aparılan təcrübələrin müvəffəqiyyətsizliklərinə baxmayaraq
bu sahədə uğur qazanılması üçüçn imkanlar hələ tükənməmişdir. Üzüm bitkisinin
uzaq qohumları arasında hibridləşmənin uyarsızlığını aradan qaldırmaq məqsədi
ilə J.V Miçurin və digər seleksionerlərin işləyib hazırladığı üsullardan istifadə
edilməlidir. Əslində bu üsullar meyvə bitkiləri üçün işlənmişdir, ancaq
üzümçülükdə bu istifadə edilə bilər.
Hibridləşmədə uyarsızlığın aradan qaldırılması məqsədi ilə aşağıda göstərilən
mübarizə üsullarından istifadə etmək olar:
1)
cavan hibrid bitkilərin birinci çiçəkləməsində hibridləşmənin
aparılması;
2)
vegetativ yaxınlaşdırma;
3)
aralıq üsulu;
4)
toz qarışığı ilə tozlandırma;
5)
ata formanın dişiciyinin ağızcığının
ana formada dişiciyiyi
sütunducuğuna calanması;
6)
ata formanın tozcuqlarının ana forma çiçəklərinin ağızcığında
cücərdilməsi;
7)
yaşlı çiçəklərin tozlandırılması;
8)
hibrid toxumlarının çıxarılıb növbəti səpinə qədər saxlanması.
Üzüm sortlarının introduksiya edilməsi
Introduksiya- əvvəllər heç vaxt üzüm bitkisi və yaxud onun ayrı-ayrı sortları
bitməyən və becərilməyən ölkə və vilayətlərə həmin bitkinin növ və sortlarının
gətirilməsi deməkdir. Introduksiya ilə bu və ya digər ölkə və rayonun sort fondu
artırılır. Çox qiymətli mövcud və yeni yaradılmış üzüm sortlarının sürətlə
yayılmasında introduksiyanın böyük əhəmiyyəti vardır.