Prof. ġərifov Famil Həsən

 

69 

Güclü kollarda ən yaxşı halda qışlayan gözcüyün əsas tumurcuğunda 10-12 və daha 

çox buğum və yarpaq başlanğıcı olur. Çiçək qrupu başlanğıcı olan tumurcuq məhsulu, 

çiçək qrupu yox, ancaq bığcıq olan tumurcuq məhsulsuz hesab edilir. 

Üzüm  tumurcuğunda  üç  cür  məhsuldarlığı  fərqləndirmək  lazımdır:  potensial, 

embrional  və  faktiki.  Tingdən  çıxan  hər  bir  tumurcuq  təbiəti  etibarı  ilə  generativ  ola 

bilər.  Çiçək  başlanğıcı  olan  tumurcuqlar  birlikdə  embrional  məhsuldarlıq  adlanır. 

Faktiki məhsuldar zoğlar faktiki məhsuldarlıq deməkdir. 

Potensial  məhsuldarlıq  tumurcuğun  formalaşdığı  şəraitdən  aslıdır.  Hər  bir 

tumurcuğun məhsuldar zoğa çevrilməsi üçün aşağıdakılar lazımdır: 

1)  tumurcuq  yuxarı  meristemin  stadiyaca  məhsul  verməyə  hazır  hüceyrələrindən 

əmələ gəlmiş olsun; 

2)  yaşıl  zoğda  tumurcuqların  formalaşdığı  vaxtda  və  onların  şişdiyi  vaxtda  qida 

maddələrinin axını və mühit şəraiti yaxşı olsun; 

3) tumurcuqda embrional zoğun böyüməsi ləngimiş olsun; 

Üçüncü  bəndlə  bağlı  bizim  dildə  belə  bir  məsələ  vardır:  tumurcuqların  şişməsi  və 

açılması mərhələsində yaz gecikdikdə üzüm məhsuldar olur. 

A.M.Neqrula  görə  tumurcuğun  formalaşmasında  bəzi  kritik  dövrlər  olur,  bitkidə 

dəyişkənlik baş verdikdə tumurcuq məhsuldar və yaxud qeyri məhsuldar olur. Daxili və 

xarici  şəraitdən  asılı  olaraq  yeri  dəyişmiş  boy  nöqtəsi  çiçək  qrupu  və  yaxud  bığcıq 

əmələ  gətirə  bilər.  Üzüm  bitkisində  bu  birinci  kritik  dövrdür.  Sonrakı  dövrləri  çiçək 

qruplarının oxluğu, onlardakı qönçələrin miqdarı, ikinci və üçüncü çiçək qupunun əmələ 

gəlməsi təyin edir. 

Tumurcuqda  çiçək  qruplarının  formalaşması  mərhələləri  müxtəlif  sortlarda  və 

müxtəlif  rayonlarda  eyni  vaxta  düşmür.  Tumurcuqda  embrional  çiçək  qrupunun 

başlanğıcı  mayın  axırlarına  düşürsə  uzun  vegetasiya  müddətli  Orta  Asiya  sortlarında 

iyul  ayının  axırlarına  təsadüf  edir.  Orta  Asiya  üzümlərinin  tumurcuğunda  ilk  çiçək 

qrupunun əmələ əlməsinin ləngiməsi ikinci və üçüncü çiçək qruplarının əmələ gəlməsini 

ləngidir. Avropa sortlarında əksinə, ilk çiçək qrupunun əmələ gəlməsinin tezliyi sonrakı 

çiçək qruplarınında əmələ gəlməsini tezləşdirir və bu sortların bar əmsalının artmasını 

təmin edir. 

Qışlayan  gözcüklərin  və  tumurcuqda  çiçək  qruplarının  formalaşması  və 

diferensasiyası  xarici  şəraitdən  asılıdır.  Belə  ki,  yazda  torpağın  kifayət  qədər  nəmliyi 

kolun  yaxşı  qidalanmasını  təmin  edir  və  qışlayan  gözcükdə  çiçək  qrupunun 

diferensasiyasını  surətləndirir.  Bir  çox  müəlliflərin  məlumatına  görə  may  ayında  orta 

aylıq  temperatur  16,5  və  17°  C,  iyunda  20-24°C  temperatur  çiçək  qruplarının 

formalaşması üçün kifayət edir. 

Ədəbiyyatda  (L.V.Kolesnik)  belə  bir  fikir  vardır  ki,  tez  yetişən  sortlarda  ilk  çiçək 

qrupu  tez  görünür.  Belə  nəticə  çıxarmaq  olur  ki,  onlarda  tumurcuqlarda  tez  açır. 

Müəlliflərin fikrində reallıq vardır, ancaq sortların hamısına aid etmək düzgün olmazdı. 

Məsələn,  Respublikamızın  şəraitində  gec  yetişən  Bayanşirə  və  İzabella  sortlarında 

tumurcuqlar tez açır. Əgər tumurcuqlar tez açırsa, deməli ilk çiçək qrupu da tez görünür. 

70-ə  qədər  sortdan  ibarət  genefondda  quru  bağlamanı  qabağa  salmağa  həmişə  cəhd 

göstərmişik. Gec yetişən sortlarda çiçək qruplar gec diferensiallaşır. 

L.Kolesnikin fikrinə görə payıza qədər çiçək qrupları əmələ gəlməyibsə qış - payız 

mövsümündə əmələ gələ bilər və diferensiallaşa bilər. 

---

 

70 

Barlı  tumurcuğun  diferensiallaşması  yarpaq  töküləndən  sonra  da  davam  edir,  bu 

proses  əlverişli  şəraitdə  qışda  və  ilk  yazda  da  davam  edə  bilər.  Qışlayan  gözcükdə 

embrional  çiçək  qrupu  başlanğıcı  bütün  vegetasiya  boyu  bitkinin  qida  maddələri  ilə 

təmin  olunmasından  çox  asılıdır.  Embrional  çiçək  qrupu  zoğ  boyu  20-25–ci  və  daha 

artıq  buğumda  qoyula  bilər  (L.  Kolesnik).  Bizim  təcrübələrdə  53-cü  buğumda  çiçək 

qrupu  müşahidə  edilmişdir.  Bundan  başqa  sulu  zoğların  məhsuldarlığının  öyrənilməsi 

üzrə  apardığımız  təcrübələrdə  Şamaxı  Mərəndisi,  Mədrəsə,  Təbrizi,  Bayanşirə  və  s. 

sortlarında 35–40–cı gözcüklərdə çiçək qrupu görünmüşdür. Zoğun uzunu boyu meyvə 

tumurcuqlarında çiçək qrupunun ölçüsü, miqdarı sortdan, ilin şəraitindən, tədbiq olunan 

aqrotexnikadan,  eləcə  də  bizim  əlavə  etdiyimiz  kimi  kolun  yaşından  və  enerjisindən 

asılıdır. 

Zoğun uzunu boyu tumurcuqların diferensasiyası və barlılıq dərəcəsi eyni deyildir. 

Zoğun əsasında ilk tumurcuqlar az diferensasiya etmiş olur. Diferensasiya etmişlərdə isə 

zoğ  başlanğıcı  zəif  olur.  Ən  yaxşı  diferensasiya  etmiş  tumurcuqlar  salxıma  yaxın 

buğumlarda və bir qədər yuxarılarda baş verir. Bu tumurcuqlardan əmələ gəlmiş zoğlar 

daha barlı və məhsuldar olur. 

K.Stoyevin məlumatına görə tumurcuqda çiçək qruplarının formalaşması Avstraliya 

və Cənubi Afrikada oktyabrın ortasında başlayır dekabrın axırında başa çatır. Bu proses 

Fransada  iyunun  ortalarında  başlayır  avqustun  ortalarında  başa  çatır.  İtaliayada  mayın 

16 -18-də başlayır. 

Orta Asiya şəraitində çiçək başlanğıclarının əsası mayın ikinci yarısında başlayır və 

çiçəklənmə  vaxtına  düşür.  Zoğların  böyüməsi  erkən  başa  çatan  sortlarda:  Qara  Pino, 

Rkasiteli və Saperavidə birinci çiçək qrupunun formalaşması təqribən bir ay çəkir. 

Gürcüstandan  A.  Menaqaraşvili  bildirir  ki,  maksimal  çiçək  qrupları  çiçəkləmə 

vaxtında əmələ gəlir. 

Bir  çox  sortlarda  əvəzedici  tumurcuqlarda  da  çiçək  qrupu  başlanğıcları  olur.  Bu 

məsələ  üzrə  tədqiqatlar  azdır.  Plakidanın  tədqiqatlarına  görə  mərkəzi  tumurcuğun 

qoparılması  ümumilikdə  gözcüyün  məhsuldarlığına  təsir  göstərməmişdir.  Əvəzedici 

tumurcuqlar  ən  çox  Orta  Asiya  sortlarında  məhsulsuz  olur.  Bayanşirə,  Rkasiteli,  Pino 

qrupunda  və  çoxsaylı  avropa  sortlarında  (cavan  kollarda)  əksərən  barlı  olur.  Bizim 

təcrübələrdə  (Bayanşirə  sortu)  elə  gözcük  olmuşdur  ki,  oradan  çıxan  üç  zoğda  yeddi 

salxım olmuşdur. 

Yazda  gözcüklərin  şişən  və  açılan  vaxtında  keçən  il  əsası  qoyulmuş  çiçək  qrupu 

böyüməkdə  davam  edir  və  yenilərinin  əsası  qoyulur.  Bu  məqamda  kolun  qida  rejimi 

pozulduqda  çiçək  qrupunun  inkişafı  zəifləyir  və  yaxud  qruyub  düşür.  Ting  və  yaşlı 

tənək torpağa əkildikdə bu vəziyyət baş verir. 

 Zoğda  çiçək  qrupları  bir  qayda  olaraq  7-8  -ci  buğumlara  qədər  olur.  Bu 

buğumlardan yuxarıda vegetativ orqan kimi bığcıqlar əmələ gəlir. 

Məlumdur  ki,  zoğda  salxımın  miqdarı  çoxaldıqca  birinci  salxımın  çəkisi  artır.  Bir 

çox səbəblər kimi zoğda çiçək qrupunun artmasında əsas olaraq bitkinin qida maddələri 

ilə təmin olunması qəbul edilir. 

Üzüm  bitkisində  tumurcuqdan  kənar  olaraq  çiçək  qrupları  əmələ  gəlir.  Bu  fakta  n 

çox  müəllifi  olduğumuz  Nail  sortunda  rast  gəlinir.  Əgər  başqa  sortlarda  (çox  az 

hallarda)  zoğun  təpə  tumurcuğunda  bir  salxım  olursa  Nail  sortunda  iki  salxım  olur. 

Fikrimizcə  bu  ən  yaxşı  seleksiya  materialıdır,  ancaq  nöqsan  cəhəti  odur  ki,  bu  zoğlar 

---