116
yüksək enerjili olmalıdır. Həmin ilin sentyabrında cari ildə əkilən üzümlükdə
zoğlar 2-3 metr böyüdü. Söz yox ki, birilllik zoğ yalnız istiqamətli becərmə
nəticəsində belə güclü böyüyə bilər.
Həmin ildə yaz şaxtaları digər kənd təsərrüfatı bitkilərinə xüsusilə kartofa və
faraş əkilmiş şitillərə xeyli ziyan vurmuşdur.
Oduncağın yetişmə dərəcəsindən ( nişastanın toplanması və su saxlaması ) və
üzüm sortunun qış istirahətinin mərhələsindən asılı olaraq üzüm bitkisi -10-20ºC
şaxtaya tab gətirə bilər, məsələn, avropa sortlarından Rislinq və Kerner şaxtaya
daha davamlı hesab edilir.
Oduncağın şaxtaya davamlılığı aşağıdakı səbəblərə görə mühit şəraitindən
asılıdır. Yayın axırında günlər qısaldığından və temperaturun aşağı düşməsindən
kolda böyümə dayanır və istirahət dövrü başlayır. Bu məqamda tənəkdə nişasta
yığılır. Nişastanın maksimal dərəcədə toplanması yarpağın tökülmə vaxtına
düşür.Müsbət 5ºC-dən aşağı düşən temperaturun təsiri altında tənəkdə toplanmış
nişastanın bir qismi şəkərə çevrilir. Maksimal dərəcədə toplanan nişasta dekabr,
yanvar aylarında maksimal dərəcədə şəkərə çevrilir. Bu proses tənəyin
möhkəmlənməsi və yaxud qısa uyğunlaşması kimi başa düşülməlidir. Qışın
başlanğıcında nişastanın şəkərə çevrilməsi nəticəsində hüceyrə şirəsinin qatılığı
artır və onun donma dərəcəsini aşağı salır. Bu qayda ilə üzüm bitkisinin şaxtaya
davamlılığı artır. Dekabr-yanvar aylarında üzüm bitkisinin şaxtaya davamlılığı
digər vaxtlara nisbətən daha üstün olur. Bu vaxt temperaturun aşağı düşməsi
nişastanın şəkərə çevrilməsi prosesini sürətləndirir. Ancaq temperatur qalxdıqda
şəkər yenidən nişastaya çevrilir.Şəkərin nişastaya çevrildiyi vaxtlarda, xüsusilə
fevralın axırları, martın əvvəllərində temperaturun aşağı düşməsinə üzüm
bitkisinin reaksiyası passivləşir. Bu nöqteyi nəzərdən fevral ayının axırlarından
sonra baş verən şaxtalar üzüm bitkisinə daha çox ziyan vurur.
Şaxtaya davamlı sortların oduncağı yaxşı yetişir. Qış şaxtalarından üzüm
bitkisi daha çox ziyan çəkir. Bu baxımdan onun ayrı-ayrı orqanlarının şaxtaya
davamlılığını əvvəlcədən bilməli və qabaqlayıcı tədbirlər görülməlidir.
Tənəyin şaxtaya ən davamsız, yeni əmələ gəlmiş yaşıl orqanları -2ºC-də, kök
sistemi isə -5-7ºC-də zədələnir. -10-15ºC şaxtalar uzun müddət davam etdikdə
avropa-asiya üzümlərinin əsas tumurcuqları zədələnir. Qərbi Avropa üzümlərinin
əsas tumurcuqları bir qədər aşağı temperaturda (-18º C-ə qədər ) məhv olur. 20
gün davam edən -14-15ºC şaxtada Qaraburnu, Muskatlar və Şasla üzüm
sortlarının əsas tumurcuqları tamamilə məhv olur. Professor A.M.Neqrulun
məlumatına görə Qərbi Avropa üzümlərinin əsas tumurcuqları yaxşı yetişmiş
olsalar -18ºC temperaturda qısa müddətli şaxtalara dözə bilir. Lakin həmin
şaxtalar uzun müddət davam etdikdə onlar da zədələnir. -18ºC temperaturda
tənəkdə birillik orqanlar tamamilə məhv olur. -20ºC –də çoxillik qollarla birlikdə
117
birillik zoğlar məhv olur. -24-26ºC-də yerüstü hissə tamamilə məhv olur.
Qış şaxtalarının tənəyə vurduğu zədə 4 qrupa bölünür:
1 qrupda ancaq əsas tumurcuqlar zədələnir və burada xüsusi kəsmə aparılmır.
2 qrup zədələnmədə birillik zoğlar zədələnir və burada xüsusi kəsmə
aparılaraq birillik zoğların hamısı kəsilir.
3 qrup zədələnmədə çoxillik qollar da daxil olmaqla yuxarıdakı hissələrin
hamısı məhv olur.
4 qrup zədələnmədə ştamb da daxil olmaqla bütün yerüstü hissə məhv olur.
Bütün qrup zədələnmələrdə tənəyə dəymiş zədə dəqiqləşdirilməli və onların
bərpası barədə qərar qəbul edilməlidir. Yuxarıda qeyd etdik ki, 1 qrup
zədələnmədə yalnız əsas tumurcuq məhv olur, ancaq əvəzedici tumurcuqlar
salamat qalmış olur. Bu halda kolda xüsusi kəsmə tədbiq olunur. Əsas
tumurcuqların şaxtadan zədələnməsi quru budamadan əvvəl və yaxud sonra
olmasından asılı olmayaraq tənək ümumi prinsip əsasında kəsilməlidir.
Burada bir cəhətə xüsusi fikir verilməlidir. Bəzi sortlarda əvəzedici
tumurcuqlar az barlı olur. Şərq ekoloji-coğrafi qrupa mənsub olan sortlarda
əvəzedici tumurcuqlar az məhsuldar olur. Məsələn, Tayfilər, Parkent, Nimrəng,
Təbrizi, Qara keçiəmcəyi və s. çox az hallarda əlavə zoğlarda salxım olur. Əgər
şaxtadan zədələnmə bu sortlarda baş verirsə onda 2-ci veqetasiya fazasının
əvvəlində, yəni yaşıl zoğlar əmələ gəldikdə onların bir qismi
qoparilmalıdir.Ancaq Qərbi Avropa və Qara dəniz hövzəsi ətrafı üzüm sortlarının
çox qismində, şərq ekoloji-coğrafi qruplu sortların az qismində əvəzedici
tumurcuqlar barlı olur.Qərbi Avropa sortlarından Pinolar, Şardone, Alikant, Petit
verdo, Qara dəniz hövzəsi ətrafı sortlardan Rkasiteli, Mtsvane, Aleksandronli,
Şərq ekoloji-coğrafi qruplu üzümlərdən Bayanşirəni göstərmək olar.
Şimali Amerika – Labruska mənşəli üzümlərdən İzabella, Lidiya, Noa,
Zeybellər bu qəbildəndir.
İkinci qrup zədələnmədə kolun hansı hissəsində yerləşməsindən asılı
olmayaraq birillik zoğların hamısı kəsilir. Çoxillik və qısa qollardan çıxan haramı
zoğlar diqqətdə saxlanılır, belə ki, xüsusi ilə cavan tənəklərdə ( 3-4 yaşından
yuxarı) çoxlu miqdarda haramı zoğlar əmələ gəlir, onların miqdarı kola verilmiş
formaya müvafiq olaraq nizamlanır və cəhd göstərilir ki, saxlanmış zoğlar həm
formanın tələbini ödəsin, həm də veqetasiyanin sonuna yaxşı yetişmiş olsun.
Üçüncü qrup zədələnmədə ştambdan yuxarı nə varsa hamısı kəsilib atılır və
ştambdan çıxan haramı zoğlara diqqət yetirilir. Burada diqqət kolda itmiş
formanın bərpasına yönəldilir. Haramı zoğlar nizamlanır və veqetasiya boyu
onlara qulluq edilir. Burada itmiş forma adi üsulla gec bərpa oluna bilər.
Təsərrüfatda ən çox bu üsuldan istifadə edilir. Ancaq haramı zoğların güclü
enerjisindən istifadə edərək bic zoğları hesabına itmiş forma sürətli üsulla bərpa