Prof. ġərifov Famil Həsən
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Havanın karbon qazı
- Torpaq və qida maddələri
127
Dünyada belə yerlər çoxdur. Ancaq ultra-bənövşəyi şüaların ən çox olduğu məkan Krımın cənub hissəsidir. Burada dörd tərəfdən üzümlüklərə ultra- bənövşəyi şüalar daxil olur (üç tərəfdən Krımın amfiteatrı, bir tərəfdən isə Qara dəniz).
Respublikamızda Böyük Qafqaz və Kiçik Qafqazın yamacları və ətəkləri keyfiyyətli şərabçılıq üçün çox əlverişlidir. 200 ilə yaxındır ki, bu yerlərdə sənaye üzümçülüyü müvəffəqiyyətlə inkişaf etdirilir. Bir problem qalır ki, bu yerlərin təbii şəraitinə uyğun sortların seçilməsində müəyyən tamamlama işləri aparılmalıdır. Kiçik Qafqazın ətəklərinin şampan şərab materialı və süfrə şərabları üçün yararlı olması bəllidir. Ancaq muskat üzümlərinin bu yerlər üçün yararlığı barədə tədqiqat işlərinin aparılmasına böyük ehtiyac vardır. Vegetasiya fazalarına günəş şüası çox güclü təsir göstərir (günəş şüası istilik yaratdığına görə). Aydın, buludsuz və isti hava gilənin yetişməsini tezləşdirdiyi kimi oduncağın da yetişməsini yaxşılaşdırır. İnterkalyar mərhələdə işıq zoğun böyüməsini ləngidir. Şüanın təsiri altında hüceyrənin diferensləşməsi hesabına zoğda eninə böyümə baş verir. İşığın təsiri altında zoğ antosianla daha intensiv rəng alır. Yarpaq ayasının böyüməsi işıqdan asılıdır. İşıq olmadıqda yarpaq ayası kiçik qalır, saplaq isə xeyli uzanmış olur. İşığın olmaması gilənin böyüməsinə təsir etmir, ancaq xlorofili itirir və muma çalan ağ rəng alır, havadan CO 2 assimilyasiya etməsi dayanır. Mülayim temperaturda məhsulun keyfiyyətinə işıq müsbət təsir göstərir. Yaxşı işıqlanan salxımlar daha yaxşı görkəm alır və keyfiyyətinə görə daha yaxşı məhsul verir. Buna görədir ki, mədəni becərilən üzümlüklərdə bir çox tədbirlər kola yaxşı işıq düşməsinə yönəldilir. Dağ və dağətəyi rayonlarda üzüm bitkisinə işığın yaxşı düşməsi üçün yamaclar seçilməlidir. Cənub, cənub-şərq və cənub-qərb yamaclarda düzən yerlərə nisbətən işıq yaxşı düşür. Prof. P. T. Bolqarev belə hesab edir ki, düzən yerlərə nisbətən mailliyi 20-25° olan yamaclarda şüa 20-25 % artıq düşür.
Üzüm bitkisinin üzvü maddələri əsasən karbohidratları və zülalı maddələri birləşdirən karbonlu birləşmələrdir. Bitkilər karbon qazından fotosintez prosesində istifadə edir. Ona görə də karbon qazı da ekoloji amil kimi qiymətləndirilir. Havada 0, 03% olan karbon qazının üzümlükdə həmişə bu səviyyədə olması üzümçüləri düşündürən məsələdir. Günəş şüasının təsirindən xlorofildəki karbon qazı oksigenə və karbona
128
parçalanır. Karbon qazı su ilə birləşərək şəkərə və yaxud nişastaya çevrilir. Yayda günorta vaxtı küləksiz havada üzümlükdə karbon qazının miqdarı 0, 03%-dən, 0, 02% -ə enir. Üzümlükdə karbon qazının mənbəyini artırmaq üçün mikrobioloji proseslərin gücləndirilməsi lazım gəlir. Torpaqdan ayrılan karbon qazı yarpaqların ətrafına toplanır və assimilyasiyaya şərait yaradır. İri su hövzələrinin, dənizlərin,çayların, göllərin sahillərində yerləşən üzümlüklər karbon qazı ilə yaxşı təmin edilir (külək karbon qazını sahilə qovur) Havada karbon qazının çox olmasının fotosintez prosesinə təsiri təcrübələrlə öyrənilmişdir və məlum olmuşdur ki, havada karbon qazının miqdarı 3 %-ə qədər olduqda onun fotosintezə təsiri çoxalır, lakin 3%-dən çox olduqda onun mənfi təsiri müşahidə edilir. Məşhur tərəvəzçi alim Edelşteynə görə torpaq 15 sm dərinlikdə yumşaldıqda karbon qazı 6 sm dərin yumşaldığından 1,3-2 dəfə çox əmələ gəlir. Üzümlükdə CO 2 ehtiyatını artırmaq üçün torpağa kifayət qədər çürümüş peyin və kompost verilməlidir. Torpaq tez-tez yumşaldılmalıdır. Havanın oksigeni bitkinin tənəffüsü üçün lazımdır. Bitkinin oksigenə ən çox tələbatı intensiv böyümə vaxtı, məsələn boy konusunda hüceyrələrin bölünməsi, kambinin fəaliyyətində və kallyusun əmələ gəlməsində müşahidə edilir. Havada oksigenin miqdarı bitkinin tam tələbatı qədərdir. Bundan başqa fotosintez prosesində ayrılan oksigen tənəffüsə sərf olunandan çoxdur. Üzüm bitkisinin qaz mübadiləsi asanlıqla gedir, oksigen çatışmazlığı az hallarda, məs: calağın stratifikasiyasında müşahidə edilə bilər. Kök sistemi üçün oksigenin əhəmiyyəti böyükdür, torpaq mühitində onun miqdarı azdır. Torpaq səthindən aşağıya endikcə onun miqdarı azalır. Üzvi maddələrlə zəngin torpaqlarda oksigen çatışmazlığı köklərin budaqlanmasına və qələmlərin kök verməsinə mənfi təsir göstərir. Bu anaerob prosesinin oksidləşməmiş məhsullarının yığılıb qalması ilə izah olunur. Üzümlükdə havada karbon qazının artırılması üçün dövri olaraq torpağa üzvi gübrələr verilməli və üzümlük torpağı siderat altında saxlanmalıdır. Torpağa verilmiş üzvi gübrələr və torpağın altına çevrilmiş siderat otları mikroorqanizmlər vasitəsi ilə tədricən parçalanaraq karbon qazı, su və mineral maddələrə çevrilir. Su, mineral maddələr və karbon qazının bir qismi yenidən bitki tərəfindən istifadə olunur və torpaq becərilərkən karbon qazının bir qismi ayrılıb havaya uçaraq havanın aşağı təbəqəsini karbon qazı ilə zənginləşdirir.
Ekoloji ami kimi torpaq üzüm bitkisi üçün çox əhəmiyyətlidir. Üzüm bitkisi torpaq şəraitinə yüksək tələbkarlıq göstərmir, ancaq bununla belə müvafiq torpaq- iqlim şəraiti torpağın fiziki-kimyəvi xüsusiyyətləri ilə birlikdə üzüm bitkisinin Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|