143
torpaqlar iri və xırda hissələrdən ibarətdir.
Üzüm bitkisinin torpaq şəraitinə uyğunlaşması onun quruluşu, mexaniki
tərkibi, istilik, su, hava rejimi, kimyəvi və fiziki-kimyəvi xüsusiyyətləri, eləcə də
mikroorqanizmlərin fəaliyyəti ilə əlaqədardır.
Torpağın mexaniki tərkibi. Mexaniki tərkib üzüm bitkisinin böyüməsinə və
məhsuldarlığına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən nəmlik və hava
xüsusiyyətlərini müəyyən edir. İri mexaniki elementlərlə xarakterizə olunan
torpaq az su saxlayandır. Daşlı torpaqlar (şiferli, dəniz, çınqıllı, qranitli və s.)
yüksək münbitliyi olmayan torpaqlar olub üzüm bitkisinin normal böyüməsinə və
yüksək keyfiyyətli şərab olmasına əlverişli şərait yaradır. Kaxetiyanın, Krasnodar
diyarının Qara dəniz sahillərinin,Krımın Cənub sahillərinin, Fransa və
Almaniyanın Burqund, Şato, Reyn, Azərbaycanda Kiçik Qafqazın ətəklərində
istehsal olunan yüksək keyfiyyətli süfrə, çərəz və bərk şərabları daşlı-çınqıllı
torpaqlarda becərilən üzümlərdən alınır.
Fransanın Bordo rayonunda üzümlüklərin torpağının 55-70 % daşlardan
ibarətdir, Şampanda 55-60% çaxmaq daşı və əhəng daşı, Burqundiyada 30-50%
dağ cinslərinin aşınmasının qalıqlarıdır. Ağır torpaqlarda skelet köklərinin
uzunluğu və çəkisi çox olur. Bu onunla izah olunur ki, ağır mexaniki tərkibli
torpaqlarda torpağın mexaniki müqavimətini qırmaq üçün üzüm bitkisi yoğun
köklər əmələ gətirir. Torpaqda iri daşların olması isinməsini, su hava keçirməsini
yaxşılaşdırır və alaqların artması məhdudlaşdırır. Bundan başqa daş, çınqıl və
torpağın başqa skelet hissələri aşınma nəticəsində (xüsusilə mədəni üzümlüklərdə
torpağın becərilməsi) daimi olaraq üzüm bitkisi nadir qida elementləri alır.
Daşlı və iriskeletli torpaqlarda üzüm tez yetişir, gilədə şəkər artır və şərabda
xoşa gələn dad və aromat yaranır. Sıx (bərk) gilli torpaqlar yüngül qumlu
fraksiyaların az olması ilə xarakterizə olunur və bu xüsusiyyət torpağın su
rejimini və qaz mübadiləsini pisləşdirir. Bu torpaqlarda üzümün kolu zəif olur və
alınan məhsul aşağı keyfiyyətli olur.
Üzüm bitkisi üçün orta və yüngül gillicəli torpaqlar çox yararlıdır və
seyrəkliyi və yaxşı su – hava rejimi ilə səciyyələnir. Qumlu torpaqlarda becərilən
üzüm tez yetişir, gilli və gillicəli torpaqlara müqayisədə gilədə şəkər çox toplanır.
Torpağın fiziki xüsusiyyətləri onun su, hava və istilik rejimləri ilə
səciyyələnir.
Torpağın rəngi. Üzüm bitkisinə təsirinə görə də torpağın rənginin
əhəmiyyəti vardır. Qəbul olunmuşdur ki, qırmızı torpaqlar üzümün qırmızı
sortları üçün, ağ rəngli torpaqlar üçün açıq rəngli sortlar yararlı hesab edilir.
Fransanın Burqundiya rayonunda ən yaxşı şərab verən üzümlüklər tünd- boz
fonda qırmızı torpaqlarda becərilir. Böyük miqdar dəmiri olan bu torpaqlar
yamacın yuxarı hissələrində yerləşir.
144
Respublikamızda mövcud olan az miqdar qırmızı torpaqlarda üzümlük
yoxdur. Kiçik Qafqazın Qazaxdan tutmuş Ağdama qədər dağətəyi hissələrində
olan ağ torpaqlar ( əsasən gəc ) üzüm bitkisi üçün əlverişli hesab edilir. Quba və
Xaçmaz boz – çəmən torpaqları, eləcə də Göyçayın boz torpaqları süfrə üzümləri
üçün yararlıdır. Quba – Xaçmaz rayonlarında şərablar lazımı keyfiyyətə çatmır.
Aqrotexniki tədbirlər. Yabanı üzüm seçilməklə və aqrotexniki tədbirlərlə
mədəniləşdirilmişdir. Zaman keçdikçə insan üzüm bitkisinin idarə olunmasını
təkmilləşdirərək gətirib bu günə çıxarmışdır. Ekoloji amillərin üzüm bitkisinin,
böyüməsinə, inkişafına, məhsuldarlığına və məhsulun keyfiyyətinə təsiri yolları
öyrənə bilərək onun potensial imkanları üzə çıxarılmışdır. Üzüm bitkisinə təsir
edilməsi vasitələrindən vacibi aqrotexniki tədbirlərdir ki , bununla üzüm
bitkisinin həyat tərzi öyrənilir. Üzümlük salınmazdan əvvəl dərin şumun
aparılması, üzvi və mineral kübrələrdən istifadə olunması, üzümlükdə torpağın
becərilməsi, üzüm bitkisinin suya olan tələbinin ödənilməsi və alaq otlarına qarşı
mübarizə, torpağın strukturunun yaxşılaşdırılması aqrotexnik tədbirlər silsiləsinə
daxil olan məsələlərdir.
Təbii şəraitinə təsirindən başqa üzüm bitkisinin bilavasitə özünə təsir
göstərilməklə onun təbiətinin dəyişdirilməsi mümkün olmuşdur. Aqrotexniki
tədbirlərlə üzüm bitkisinin təbiətinin dəyişdirilməsi müvəqqəti xarakter daşıyır,
belə ki, üzümlükdə ikən ona təsir göstərilir, hər hansı səbəbdən üzümlüyə qulluq
işləri dayandırıldıqda üzüm bitkisi əvvəlki idarə olunmaz vəziyyətinə qayıdır.
Üzüm bitkisinin bilavasitə özünə təsiri üsullarından biri onun kəsilməsi və
bağlanmasıdır. Kəsməklə üzüm bitkisinin təbiəti dəyişdirilir, onun gücündən
səmərəli istifadə edərək böyüməsi, məhsuldarlığı və məhsulun keyfiyyəti idarə
olunur. Üzüm bitkisinin idarə olunmasında təkcə quru kəsmə kifayət etmir, yaşıl
əməliyyata daxil olan sonrakı işlərin təsiri daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Yaşıl
əməliyyata daxil olan işlər təqribən 4 ay davam edir, yəni üzüm bitkisi
böyüdükcə onda yeni orqanlar əmələ gəlir və bu orqanların nizamlanması ilə
onun gücündən səmərəi istifadə, havalandırılması və günəş şüasından səmərəli
istifadə təmin edilir. Yaşıl əməliyyata daxil olan işlər vaxtında və düzgün
aparılmadıqda quru kəsmə müəyyən qədər öz əhəmiyyətini itirmiş olur.
Torpağa üzvi və mineral qida maddələri verməklə nəinki məhsuldarlığı
artırmaq, həm də məhsulun keyfiyyəti və yetişmənin tezləşdirilməsinə nail
olunur.
Üzüm bitkisinin xəstəlik və zərərvericilərinə qarşı mübarizə də insanın fəal
münasibətidir. Qeyd etmək lazımdır ki, üzüm bitkisinin bitdiyi təbii şəraitinə və
bilavasitə onun özünə göstərilən təsir yerli şəraitin və bitkinin özünün xarakteri
ilə uzlaşdırılmalıdır.
Ümumiyyətlə üzüm bitkisinin istismar müddətinin uzadılması, alınan