158
məsafə 8, 10 və 12 sm götürülə bilər. Ancaq ənənəvi becərmə texnologiyasında
bütün sortlar üçün ucdantutma 10 sm götürülürdü.
Üzümçülükdə tətbiq etdiyimiz becərmə texnologiyası ilə yanaşı tinglikdə də
intensiv becərmə texnologiyasının mümkünlüyünü müəyyən etmişik.Tinglikdə
tətbiq etdiyimiz intensiv becərmə texnologiyası aqrotexniki tədbirlərlə
bağlılığından başqa əsasən iqtisadi fayda ilə bağlıdır. Cərgə arası məsafə elə
götürülməlidir ki, becərmə məqsədi ilə orada mexanizmlərdən istifadə etmək
mümkün olsun. Əgər cərgə arasını 50-60 sm qəbul etsək pambıq tarlası kimi
oranı mexaniki qüvvə ilə becərmək mümkündür.Cərgə arası 50-60 sm olduqda
bir hektarda 180-200 min bitki yerləşir. Bir daha irəli gedərək 2-3 cərgəli lent
üsulundan istifadə edərək bir hektarda 250-300 min bitki yerləşdirmək
mümkündür.
Bizim tətbiq etdiyimiz intensiv becərmə texnologiyasının iqtisadi tərəfləri
hansılardır: Əvvəlki (ənənəvi) becərmə texnologiyası ilə müqayisədə torpaq
fonduna iki dəfə qənaət olunur. Üzvi və mineral kübrələrə, becərməyə, suvarma
suyuna və suvarmaya, xəstəliklərə qarşı tələb olunan dərman preparatlarına və
onların çilənməsinə iki dəfə az vəsait tələb olunur. Əgər hektarda 250 min bitki
yerləşdirilərsə, onda həmin vəsaitlərə bir az da artıq qənaət olunur.
Əkinçi torpaqdan səmərəli istifadə etmək haqqında düşünməlidir.Yuxarıda
sadaladığımız qənaət növləri bizim tərəfimizdən dəfələrlə tətbiq edilmiş və özünü
doğrultmuşdur.
Əvvəllərdə qeyd etdiyimiz kimi öz kökü üstündə becərilən tinglikdən ting
çıxımı keçən əsrin 60-cı illərindən sonra 60% planlaşdırılırdı. Bu çox aşağı
göstəricidir. Əkinçilikdə maşın və mexanizmlərin müasir tətbiqi fonunda həmin
rəqəm artırılmalı idi.Ting çıxımının azaldılması onu göstərir ki, bu sahəyə
məsuliyyət xeyli azalmışdır.
Tinglik təsərrüfatlarında əkin vaxtı çubuqlar traktor açan şırıma qoyulmuş,
sonra dibi torpaqla doldurulmuşdur. Bu üsulda iki nöqsana yol verilirdi: 1)çubuq
əkilən anda suvarılmırdı, 2) cərgələr düz xətt təşkil etmədiyindən becərmə vaxtı
dirsəklərdə bitkilər kultivator tərəfindən korlanırdı.
Biz şırımı açdıqdan sonra onun yarısına qədər torpaq töküb sonra su
buraxırıq. Su kəsildikdən sonra xəndəkdə hörrə əmələ gəlir. Kəndiri və yaxud
məftili çəkib onun dibi ilə çubuqları hörrəyə sancırıq. Burada çubuq əkildiyi anda
su ilə təmin edilir, həm də cərgələr düz xətt boyunca gedir. Bunun özü yüksək
əkinçilik mədəniyyəti deməkdir.
Çubuqlar şırıma əkildikdən sonra onların dibi torpaqla doldurulur, sonra isə
narın torpaqda çubuqların üstü torpaqla örtülür. Çubuğun üstündə torpaq
təbəqəsinin qalınlığı 2-3 sm olmalıdır.Gözcüklər açılıb yeni zoğların başlanğıc
mərhələsin də çubuqların üstündəki torpaq qatı ( tərəcik ) dağıdılmalıdır. Bu işdə
159
iki məqsəd vardır: 1) tumurcuqların açılması və zoğ əmələ gəlməsini ləngitmək.
Bu müddətdə köklərin əmələ gəlməsi qabağa düşür; 2) çubuqdan su buxarlanması
azalır.
Yuxarıda göstərilən qayda ilə əkilən tinglik 6-7 gündən sonra suvarılır.
Çubuqlar tingliyə əkilən vaxtı əgər onlarda nəmlik lazımı dərəcədə toplanmamış
dırsa əkindən sonra birinci suyu 4-5 gündən sonra vermək lazımdır. Sonrakı
suvarmaların müddəti havanın nəmliyindən də asılıdır. Söz yox ki, yağışlı
günlərdə bu müddət uzadılır. Havalar isti və yağmursuzdursa suvarmalar arası
müddət bir həftədən artıq olmamalıdır.
Avqust ayında tinglər bir qədər bərkimiş olur və suvarmaları 7-8 gündən bir
aparmaq olar.
Hər dəfə sudan sonra tinglikdə becərmə aparılmalıdır. Becərmə iki dəfə
ketmənlə, bir dəfə bel və yaxud yaba ilə aparılmalıdır. Bel və yaba ilə tinglərin
dibi 15 sm dərinliyində yumşaldılır, 20 sm dərinliyində isə torpaq azca laxladılır
ki, həmin təbəqəyə hava daxil ola bilsin. Havalanma nə qədər tez-tez aparılarsa
köklər bir o qədər yaxşı böyüyər.
İyul ayının axırlarından etibarən tinglikdə yaşıl əməliyyata başlanmalıdır.
Birinci yaşıl əməliyyatda bir çubuqdan çıxan bir neçə zoğdan yalnız biri saxlanır,
qalanı qoparılır.İkinci əməliyyatda (avqust ayında) biclər qoparılır. Sentyabrın
birinci və ikinci dekadasında zoğların ucu kəsilir (çekanka). Bu əməliyyat
köklərin inkişafı üçün şəraiti bir az da yaxşılaşdırır və zoğların yaxşı yetişməsini
təmin edir. Fransa tingliyində bu əməliyyatların hamısı mexanikləşdirilmişdir.
Tinglikdə göstərdiyimiz yaşıl əməliyyat azərbaycan dilində üzümçülük üzrə
mövcud ədəbiyyatın heç birində və üzüm becərilməsinə dair aqronomiya
qaydalarında yoxdur. Tinglik işinin təşkilində və ting becərilməsində bizim aşkar
etdiyimiz məsələlərdir.
Tinglikdə yaşıl əməliyyat haqqında ən çox müraciət etdiyimiz rus ədəbiy
yatında və digər ölkələrin ədəbiyyatında yazılar yoxdur. Fransa və Bolqarıstan
mənbələrində yazılar olmasa da onların istehsal etdikləri tinglərdə bu işlər yüksək
səviyyədə yerinə yetirilmiş olur.
Bir-iki buğumdan ibarət qələmlərin kökləndirilməsindən əvvəlki bəhslərdə
söhbət açsaq da indi yaşıl qələmlərin kökləndirilməsindən bəhs edəcəyik.
Yaşıl qələmlərin kökləndirilməsindən çox qiymətli, ancaq az yayılan üzüm
sortlarının çoxaldılmasında istifadə edilir.
Yaşıl qələmlər yaşıl əsas və bic zoğlarından tədarük edilir. Bu işə may ayının
əvvəllərində başlamaq olar.Yaşıl qələmlərin kökləndirilməsində əsas şərtlərdən
biri və başlıcası havanın nisbi nəmliyi, temperaturu, işıq və havalanmadır.
Turqor vəziyyətini itirməmiş zoğlar əkin üçün yararlı hesab edilir. Soluxmuş
zoğlardan tədarük edilmiş qələmlər və yaxud soluxmuş qələmlər əkin üçün