164
sürətlə yayılması və Fransa üzümlüklərinin kütləvi məhvi karantin tədbirlərinin
tətbiq edilməsi zəruriyyətini doğurmuşdur. Karantin tədbirlərinin mahiyyəti fillok
seranın bir ölkədən başqa ölkəyə (xarici karantin), bir rayondan başqa rayona
(daxili karantin) keçməsinin qarşısını almaqdır.
1926-cı ildə SSRİ-də Xalq Komissarları Sovetinin «filloksera ilə mübarizə
tədbirləri haqqında» qərarına əsasən 1931-ci ildə ölkədə fillokseraya qarşı
karantin tədbirlərinin əsası qoyulmuşdur.
Sənaye üzümçülüyü ilə məşğul olan müttəfiq respublikaların hamısında
karantin müfəttişlikləri təşkil edilmiş və uzun müddət ərzində fəaliyyətdə
olmuşdur.
Bütün bunlara baxmayaraq daxili və xarici karantin tədbirləri ciddiliyinə
baxmayaraq lazımi səmərəni verməmiş, filloksera rayondan-rayona, ölkədən-
ölkəyə keçmiş və üzümlüklərə böyük miqdarda ziyan vurmuşdur. Bu məsələ
Azərbaycan respublikasında böyük məsuliyyətsizliklə həll edilmiş və artıq XX
əsrin 60-cı illərində filloksera rayonların hamısına yayılmışdır.
Radikal üsula görə filloksera olan üzümlüklərin sərhəddi müəyyən edilir,
həmin sahədə olan üzümlüklər köklənir. Sonra həmin sahənin hər kvadrat metrinə
2-2,5 kq karbon- sulfid, dixloretan və yaxud dixloretanın kub qalıqları verilir.
Köklənmiş və dərmanlanmış sahədə yeni üzüm zoğları əmələ gələrsə onlar məhv
edilməlidir.
Üzümlüklərin su ilə doldurulması. 1870-ci ildə doktor Seygl müşahidə
etmişdir ki, uzun müddət üzümlükdə su təbəqəsi olduqda fillokseranın orada
məskən salmasının qarşısı alınır. Fokon və Barral bu faktın doğruluğunu təsdiq
etmişlər, yəni torpağın səthində müəyyən müddət su təbəqəsi olduqda kökə hava
çatmır və filloksera havasızlıq şəraitində məhv olur. Bu üsulla fillokseraya qarşı
mübarizə məqsədilə müəyyən müddətdə torpağın səthi 5-20 sm qalınlığında su
qatı ilə örtülü olmalıdır.
Ancaq bu üsulun müəyyən nöqsanları vardır. Belə ki, torpaqda yüksək nəmlik
göbələk xəstəliklərinin inkişafını təmin edir, kök çürüməsi baş verir torpaqda
bataqlaşma əmələ gəlir.
Üzümlüklərin qumlu torpaqlarda becərilməsi. Xırda qumlardan ibarət
torpaqlarda üzüm bitkisi filloksera ilə zədələnmir. Müəyyən edilmişdir ki,
torpaqda qum elementləri 60-80 % təşkil etdikdə filloksera mənənəsi hərəkət edə
bilmir. Bu baxımdan qumlu torpaqlarda öz kökü üstündə tənək becərmək
mümkündür.
Kimyəvi üsul (müalicə üsulu).Torpaq şəraiti və digər şəraitlər imkan
verdikdə, eləcə də bu üsul iqtisadi cəhətdən faydalı olduqda üzümlüklərdə
kimyəvi üsulla müalicədən istifadə etmək mümkündür.
1874-cü ildən etibarən üzüm bitkisini sağlam saxlamaqla fillokseranı məhv
165
etmək üzrə səylər göstərilmişdir. Hələ XX əsrin əvvəllərində müəyyən edilmişdir
ki, dövrü olaraq torpaqda kiçik dozalarla karbon-sulfid verildikdə (hər kvadrat
metrə 25-30 kq olmaqla) üzüm bitkisinin normal məhsul verməsini təmin etmək
mümkündür. Bu halda filloksera 90-95 % məhv olur, ancaq yenidən çoxalmağa
başlayır.
1938-ci ildən Y.İ.Printsin məsləhəti ilə karbon sulfid dixloretanla ( 1 m²
torpaq üçün 100 q) əvəz edildi. Sonralar bu preparat paradixlor benzolla birlikdə
verildi.
Hazırda fumiqant kimi heksaxlorbutadiendən ( 1 hektara 100-150-200 kq)
istifadə edilir.Ancaq dərman preparatlarının heç biri filloksera ilə mübarizəni
tamamilə həll etmir, çünki, dərmanın iyindən fillokseranın tək-tək fərdləri
torpağın daha dərin qatlarına baş vurub orada gizlənir, dərmanın iyi çəkildikdə
onlar üst qatlara qalxır. Deməli, kimyəvi mübarizə də filloksera problemini həll
etmir.
Amerikan calaqaltılarına calamaq. Fillokseraya qarşı yuxarıda göstərilən
mübarizə üsulları tam səmərə vermədiyindən amerikan mənşəli calaqaltılardan
istifadə məsələsi daha geniş miqyaslıdır. Filloksera böhranı zamanı amerikan mən
şəli fillokseraya davamlı calaqaltılar Fransanın, Macarıstanın və İtaliyanın
üzümlüklərini xilas etmişdir. Bu nəticələri görən Rusiya da fillokseraya qarşı
birbaşa mübarizə üsullarından əl çəkib amerikan mənşəli calaqaltılardan
istifadəyə keçmişdir.
Bu məsələdə çətinlik törədən başlıca bir problem-amerikan calaqaltılarının
yerli sortlarla affinitentliyidir. Affinitentlik məsələsinin həlli uzun vaxt tələb edir.
Bu sahədə Fransa, İtaliya, Macarıstan, Rusiya, Moldova, Ukrayna və Gürcüstan
alimlərinin sanballı işlərinə baxmayaraq yerli sortlarla amerikan calaqaltılarının
qarşılıqlı münasibəti tam həll edilməmişdir. Bu baxımdan calaqaltıların seçilməsi
müəyyən mənada çətinlik törədir. Calaqaltı ilə calaqüstünün affinitetliyi
öyrənilərkən bəzən uğursuzluğa rast gəlinir. Uğursuzluğun səbəbi təkcə calanan
komponentlərin uyğunsuzluğu deyil, həm də ekoloji şəraitin alınmamasıdır.
Xarici ölkələrdə aparılan işlər və Rusiyadakı müşahidələr göstərirdi ki,
üzümçülüyün inkişafında filloksera probleminə calaq işi mühüm rol oynaya bilər.
1895-ci ildə Rusiyanın Əkinçilik Nazirliyinin fillokseraya həsr olunmuş
müşavirəsində üzümçülüyün gələcək inkişafında calaq işinə hazırlığın
passivliyini qeyd etmişdir. Göstərilmişdir ki, filloksera problemi üzrə aparılan
təcrübə işlərinin nəticələrinin mənfi və müsbətliyindən asılı olmayaraq indidən
calaqaltı anaclıqların salanmasına başlanmalıdır. Əgər 4 ildən sonra bu işə
başlansa onda gecikmiş olarıq.
Buna oxşar məsələ hazırda Azərbaycanda qalxmaq üzrədir. Fermer və
sahibkarların bir qismi filloksera təhlükəsini nəzərə alaraq üzümlüklərin