196
ilə calaqüstü hazırlanan otaqla isladılma otağının arasında 1,8 metr enində iki
tərəfə açılan qapı olmalıdır. Çubuqlar isladılan otaqda çubuq dəstələri yuyulur,
isladılır və havalandırılır.
Hovuzun dibi döşəmədən 5-10 sm hündür olmalıdır ki, onun təmizlənməsi
asan olsun. Hovuzun həcmi calaq istehsalının həcmindən və isladılma
müddətindən asılıdır. Əgər bir gündə 100 min calaq aparılarsa, onda 350 minə
yaxın çubuq isladılmalıdır. Bundan başqa müxtəlif sortlardan olan çubuqların da
isladılması nəzərdə tutulmalıdır.
Calaq aparan fəhlənin iş yerinin uzunluğu 85 sm-dən az olmamalıdır. Calaq
stolunun eni 80-90 sm olmalıdır ki, orada hər iki tərəfdən fəhlə işləyə bilsin.
Stollararası məsafə 1-1,1 metr götürülür. Pəncərə tərəfdən 1,2-1,5 m enində keçid
saxlanır. Mütəxəssislərin apardıqları hesablamalara görə bir mövsümdə bir
sahədə stratifikasiya edilməklə 3 milyon calaq nəzərdə tutulursa, onda hər gün
100 min calaq aparılması, bunun üçün də 170 fəhlə lazım gəlir. Bu əsasda calaq
aparılan salonun sahəsi təqribən 500 m² olmalıdır. Calaq salonunda calaqçılardan
başqa 14 nəfər nəzarətçi və 4 nəfər hesablayıcının oturması tələb olunur.
Bunlardan başqa iki adam calaq materialını stollara daşıyır, 6 adam hazır
calaqları qutuların yanına gətirir, 6 adam da calaqları qutulara qablaşdırır və
stratifikasiya kamerasına daşıyır. Boş qutuların lazımi yerə daşınmasına 4 adam
tələb olunur.
Calaq salonu hər iki tərəfdən işıqlandırılmalıdır. Ağac kəpəyi olan ambar elə
olmalıdır ki, içərisi ilə avtomobil sərbəst hərəkət edə bilsin. 3 milyon calaq üçün
ağac kəpəyi ambarının sahəsi 60-80 m² olmalıdır.
Stratifikasiya kamerası tikintinin ən vacib sahəsidir. Salonların ümumi sahəsi
elə hesablanmalıdır ki, calaq qutuları bir mərtəbədə yerləşsin və bərabər
miqdarda işıqlandırılsın.
Kameranın döşəməsi betondan olmalıdır. İstixanaya su kəməri çəkilməli dir
ki, bununla stratifikasiyanın sonunda calaq qutularını alt tərəfdən soyutmaq
mümkün olsun.
Calaq emalatxanasında calaq stolları, stulları, şkaflar, calaq və çeşidləyici
maşınlar, elektrik stratifikasiya qutuları, ağac kəpəyini islatmaq və dezinfeksiya
etmək üçün qurğular, arabacıqlar, qaldırıcılar, çubuqların isladılması üçün
qurğular olmalıdır.
Alət məqsədi ilə emalatxanada aşağıdakılardan istifadə edilməlidir: calaq
bıçağı, bağ qayçısı, bıçaqları itiləmək üçün qayış, bülöv, calaqüstünü daşımaq
üçün məcməyi. Bunlardan başqa emalatxanada calaqçılar üçün döşlük və yaxud
xalat, təmiz əski (bıçaq və stolları silmək üçün), dəsmal, əl-üz yuyan, süpürgə,
döşəmə təmizləyicisi, termometr, psixrometr və s. olmalıdır. İnventar və istilik
mənbəyi calağa azı bir ay qalmış tədarük edilməlidir.
197
Calağın aparılması və stratifikasiyası. Calağa 5-10 gün qalmış çubuqlar
saxlayıcıdan çıxarılır və onların ləkəli nekroz xəstəliyinə tutulmaları, eləcə də
calaqüstündə gözcüklərin salamat qalması diqqətlə yoxlanmalıdır. Bunun üçün
hər partiyanın müxtəlif yerindən 100 çubuq seçilir, hər çubuğun ayrı-ayrılıqda
qabığı soyulur və qara ləkənin olub-olmaması müəyyən edilir. Əgər 15 çubuqda
ləkə müşahidə edilərsə, onda həmin partiya çıxdaş edilir.
Calaqaltında aşağı kəsiklərdə yara təzələnir. Yara təzələnərkən çalışmaq
lazımdır ki, axırıncı buğumdan aşağıda ( zoğun əsasından ) 3-5 mm məsafə
(hissə) qalmış olsun. Calaqaltında olan gözcüklərin hamısı korlanır. Bundan
sonra onları yenidən dəstələrdə bağlayıb islatmaq üçün yenidən hovuza atmaq
lazımdır.
Respublikamızın calaq ting becərən təsərrüfatlarında calaqaltında gözcüklərin
korlanmasına əhəmiyyət verilmədiyindən calaqaltı hissədən zoğlar çıxmış və
onların qoparılmasına əlavə vaxt və vəsait xərclənmişdir. Başqa ölkələrin calaq
təsərrüfatlarında calaqaltının gözcükləri korlanır. Bundan başqa tinglik
becərilərkən calaqaltı ilə calaqüstünü tanımayan işçilər zoğları bir-birindən
fərqləndirmirlər. Buna görə də bəzən calaqaltından çıxan zoğ calaqüstü kimi
verilir.
Calaqaltıların isladılmasının keyfiyyətini tez-tez yoxlamaq lazımdır. Çubuğun
nəmlik faizindən asılı olaraq onlar 2-3 sutka müddətində isladılır. Onu qeyd
etmək yerində olardı ki, calaqüstünün su alma qabiliyyəti yüksək olduğundan
onlar 14-15 saat müddətində lazım olan suyu alır. İslanmanın keyfiyyətini
yoxlamaq üçün suya qoyulandan ikinci gün hər 5-6 saatdan bir hər partiyadan 10-
12 ədəd ən yoğun çubuqlar (yoğun çubuqlar gec islanır) seçilir və onlarda iti
bıçaqla çəpinə kəsik alınır.Qayçının küt tərəfi ilə sıxıldıqdan sonra kəsikdə kiçik
su zərrəcikləri görünürsə, deməli islanmanın keyfiyyəti yaxşıdır. Ancaq kəsik
qayçı ilə alındıqda su kəsiklərdən gec çıxır.
Hər dəfə hovuza çubuq töküldükdə suyu təmizləmək lazımdır. Ancaq calaq
çox erkən aparıldıqda su hələ soyuq olur (suyun temperaturu 8ºS olduqda) və bu
vaxt çubuğu az partiyalarla islatmaq lazımdır. Suyun temperaturu 15-16 ºS
olduqda çubuqlar tez və yaxşı islanır.
Çubuqları hovuzdan çıxarmazdan əvvəl hər bir dəstəni bir neçə dəfə hovuzun
dibinə basmaq lazımdır ki, onlar yaxşı yuyulsun. Çubuqlar palçıqlı olduqda bıçaq
tez kütləşir və onların itilənməsinə çox vaxt sərf edilir. Bundan başqa küt bıçaqla
aparılan kəsiklərdə toxumalardan maddələr az ifraz olundu ğundan kallyus zəif
olur.
Calaqüstü çubuqların da saxlayıcıda necə qalmasının keyfiyyəti yoxlanır.
Əgər əsas tumurcuqların 10-12%-dən çox olmayan hissəsi zədələnmişsə onda
həmin partiya çubuqlar calağa yararlı hesab edilir, sonra onlar bir gözdən ibarət