Przeglad seks 40

Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2014, nr 40

14

jednak i tak, ˝e mimo i˝ drugorz´dowe ce-

chy p∏ciowe oraz struktura chromosomowa

jednoznacznie okreÊlajà danego osobnika

i jego przynale˝noÊç p∏ciowà to jego to˝sa-

moÊç – czyli to, kim si´ czuje, jakie jest jego

poczucie p∏ci nie jest równoznaczne z budowà

cia∏a. W takiej sytuacji mamy do czynienia

z zaburzeniami to˝samoÊci p∏ciowej, np.

pod postacià transseksualizmu, a poniewa˝

to˝samoÊç p∏ciowa to najni˝sza, a przez to

najtrwalsza warstwa, która pozostaje nie-

zmienna przez ca∏y rozwój ontologiczny

jednostki nie podlega ˝adnym dzia∏aniom te-

rapeutycznym. W takich przypadkach trzeba

zastosowaç inne metody, które b´dà zmie-

rza∏y do przystosowania tego, co zewn´trz-

ne, powierzchowne – czyli cia∏o do tego, co

g∏´boko zakorzenione w psychice – to˝sa-

moÊci p∏ciowej. Tu˝ nad tà warstwà znajduje

si´ kolejna – orientacja seksualna oznacza-

jàca trwa∏y pociàg p∏ciowy do osób okreÊlo-

nej p∏ci przejawiany w zainteresowaniach,

potrzebach seksualnych, fantazjach czy

snach erotycznych, a zadowolenie seksual-

ne uzyskiwane jest wy∏àcznie lub prawie wy-

∏àcznie poprzez podejmowanie kontaktów

seksualnych z osobami preferowanej p∏ci.

Jak s∏usznie zauwa˝y∏ Kinsey orientacja sek-

sualna to kontinuum, którego kraƒce stano-

wià wy∏àczny heteroseksualizm i wy∏àczny

homoseksualizm, pomi´dzy którymi znajdu-

je si´ trzeci rodzaj orientacji – biseksualizm.

Od stosunkowo niedawna nieÊmia∏o wymie-

nia si´ czwartà orientacj´ – aseksualizm,

czyli trwa∏y brak pociàgu seksualnego do in-

nych osób, niezale˝nie od ich p∏ci. Warstwa

ta, tak˝e g∏´boko zakorzeniona w sferze

psychicznej powoduje, ˝e tak samo, jak to˝-

samoÊç seksualna, orientacja nie ulega mo-

dyfikacjom i jest odporna na próby jej zmia-

ny poprzez ró˝norodne dzia∏ania terapeu-

tyczne [12]. Dotychczas brak jest jakichkol-

wiek prawdziwych doniesieƒ naukowych,

które dowodzi∏yby zmiany orientacji z homo-

seksualnej na heteroseksualnà w wyniku ja-

kiejkolwiek próby terapii. 

Na warstwie orientacji seksualnej oparta

jest kolejna – preferencji seksualnych ozna-

czajàca obiekty, które stajà si´ dla nas bodê-

cami wywo∏ujàcymi podniecenie seksualne.

Podniecaç mo˝e wszystko, jednak w wi´k-

szoÊci, m´˝czyzn stymulujà nagie kobiece

cia∏a, a w szczególnoÊci piersi, nogi, poÊlad-

ki, natomiast kobiety cz´Êciej reagujà pod-

nieceniem seksualnym w wyniku wyobra˝a-

nia sobie ró˝nych scen romantycznych bàdê

erotycznych z udzia∏em swoim i partnera.

Jak pisze Seligman gros ludzi wykszta∏ca

w swoim umyÊle mniej standardowe obiekty

podniecenia seksualnego, jak np. uszy part-

nera czy jego jakàÊ konkretnà cz´Êç garde-

roby. Jeszcze inni podniecenie uzyskujà po-

przez podglàdanie innych osób podczas

czynnoÊci fizjologicznych bàdê kontaktów

seksualnych; inni, w celu podniecenia obna-

˝ajà si´ w miejscach publicznych, jeszcze

inni pobudzajà si´ zadajàc ból lub samemu

go doÊwiadczajàc. Te odmienne, mniej stan-

dardowe cz´sto zagra˝ajàce ˝yciu bàdê

zdrowiu lub naruszajàce nietykalnoÊç ciele-

snà drugiego cz∏owieka albo przekraczajàce

granice jego prywatnoÊci i intymnoÊci, zali-

czane sà do zaburzeƒ preferencji seksual-

nych i wymagajà podj´cia dzia∏aƒ interwen-

cyjnych, profilaktycznych bàdê naprawczych.

Przedostatnia warstwa seksualnoÊci

cz∏owieka odnosi si´ do roli p∏ciowej pe∏nio-

nej w ciàgu ca∏ego ˝ycia. Brak jasno okre-

Êlonych granic, co nale˝y stricte do zacho-

waƒ kobiecych, a co do m´skich, jednak try-

wializujàc ten podzia∏ przyjmuje si´, ˝e wy-

chowywanie dzieci i dbanie o dom nale˝y

do kobiet, natomiast utrzymanie rodziny jest

zadaniem przypisanym m´˝czyznom. W tej

warstwie wyró˝nia si´ te˝ zachowania i ce-

chy, które przypisywane sà kobietom, np.:

delikatna, kokieteryjna, troskliwa, czu∏a etc,

a m´˝czyznom, np.: ∏atwo podejmujàcy de-

cyzje, arogancki, majàcy si∏´ przebicia, do-

minujàcy [13]. Rola p∏ciowa jakà pe∏nimy

w ˝yciu to jedna z ról, które do nas nale˝à

i tym ró˝ni si´ od innych, ˝e towarzyszy nam

od urodzenia a˝ do Êmierci oraz wynika i jest

ÊciÊle powiàzana z poprzedzajàcymi jà war-

stwami seksualnoÊci. Ju˝ od najm∏odszych

lat wszystko to, co robimy, jakie zabawki wy-

bieramy w okresie dzieciƒstwa, jak si´ za-

chowujemy, ubieramy, mówimy, czy jakie

sporty uprawiamy definiowane jest w kate-

goriach p∏ci i nale˝y do roli p∏ciowej, jak rów-

nie˝ jest reprezentacjà naszej to˝samoÊci

w Êwiecie spo∏ecznym. Poprzez rol´ p∏ciowà

wyra˝amy siebie, jako kobiety lub jako m´˝-

czyzn, i mimo ˝e coraz cz´Êciej we wspó∏-

czesnym i bardziej tolerancyjnym Êwiecie

dochodzi do wymieszania si´ ról i zaczy-

na si´ zacieraç granica mi´dzy tym, co nale-

˝y tylko do kobiet lub tylko do m´˝czyzn, to

---

Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2014, nr 40

15

wcià˝ pozostaje w nas pierwiastek kobieco-

Êci i m´skoÊci ró˝nicujàcy obie p∏cie w war-

stwie roli p∏ciowej.

Ostatnià piàtà, najbardziej podatnà

na wszelkie trudnoÊci i zak∏ócenia warstw´

stanowi realizacja seksualna. Jest to war-

stwa, która w porównaniu do tych g∏´biej

po∏o˝onych, bardziej trwa∏ych i mniej podat-

nych na zmiany, jest bardzo delikatna i ist-

nieje wiele czynników, zarówno tych we-

wn´trznych majàcych swe êród∏a w g∏´b-

szych warstwach, jak i zewn´trznych, które

mog∏yby zak∏óciç prawid∏owe funkcjonowa-

nie w sferze seksualnej. Najbardziej wierzch-

nia i delikatna warstwa funkcjonowania sek-

sualnego realizowana jest podczas podej-

mowanych czynnoÊci seksualnych i wp∏yw

na nià ma zarówno osoba partnera, jak rów-

nie˝ fizjologia reakcji seksualnych oraz

wszelkie dysfunkcje uniemo˝liwiajàce odby-

cie satysfakcjonujàcego stosunku p∏ciowe-

go. Z uwagi na to, ˝e warstwa ta znajduje si´

najwy˝ej, naj∏atwiej mo˝na nià manipulo-

waç, dzi´ki czemu wszelkie dysfunkcje poja-

wiajàce si´ w wyniki trudnoÊci w realizacji

seksualnej, najlepiej reagujà na jakiekolwiek

próby interwencji terapeutycznych. 

SeksualnoÊç cz∏owieka mo˝na równie˝

rozpatrywaç w uj´ciu ró˝nych teorii, np. teo-

rii strategii seksualnych Bussa i Schmitta

(1993), która g∏osi, i˝ odnoszàce si´ do sek-

sualnoÊci cz∏owieka adaptacyjne mechani-

zmy psychologiczne „nie nale˝à do puli tzw.

ogólnych reakcji psychologicznych, lecz

majà swoisty charakter” [14]. Ludzie ∏àczà

si´ w pary dzi´ki posiadanej wrodzonej stra-

tegii ∏àczenia si´, które ukszta∏towane zosta-

jà w wyniku dzia∏ania mechanizmu doboru

p∏ciowego. Wybór partnera nie jest przypad-

kowy i zdobycie partnera „sterowane jest

strategiami podporzàdkowanymi jednemu

celowi – skutecznemu pozyskaniu odpo-

wiedniej osoby” [15]. Strategie w teorii za-

proponowanej przez Bussa i Schmitta nale-

˝y rozumieç nie inaczej, jak „bezpoÊrednie

i naturalne Êrodki osiàgania celów, jako me-

tody rozwiàzywania okreÊlonych proble-

mów”. Jak t∏umaczy Buss i Schmitt ludzie

nie sà Êwiadomi do koƒca swoich preferen-

cji i kryteriów wobec potencjalnego ˝yciowe-

go i seksualnego partnera „jako sposobów

rozwiàzywania problemów adaptacyjnych.

Ich dzia∏anie przejawia si´ raczej w specy-

ficznych odczuciach, pozytywnych emo-

cjach, po˝àdaniu i pragnieniach, które sk∏a-

niajà ku jednej osobie, a odrzucajà od innej”

[14]. 

Inna teoria, zaproponowana przez Ga-

gnona i Simona (1973), to teoria skryptów

seksualnych zak∏adajàca istnienie scenariu-

sza (skryptu) poprzedzajàcego zachowanie

i opisujàcego ciàg zdarzeƒ seksualnych

odegranych przez aktora (jednostk´) zaan-

ga˝owanego w zachowania seksualne [16].

Zgodnie z tà teorià skrypty seksualne sà za-

chowaniami wyuczonymi i „definiowane sà

na trzech analitycznie odmiennych pozio-

mach: scenariuszy kulturowych – paradyg-

matycznych zbiorów norm spo∏ecznych,

które rzutujà na zachowania seksualne; sce-

nariuszy interpersonalnych – w których sty-

kajà si´ konwencja spo∏eczna i osobiste pra-

gnienia oraz scenariuszy intrapsychicznych

dotyczàcych sfery autoprocesu” [17]. Teoria

ta równie˝ wskazuje, ˝e pragnienia i znacze-

nia seksualne umiejscowione sà w kontek-

Êcie spo∏ecznym, co oznacza, i˝ „niemal

wszystkie sygna∏y inicjujàce zachowania sek-

sualne osadzone sà w rutynowych zachowa-

niach spo∏ecznych Êrodowiska zewn´trzne-

go, podobnie jak nieobecnoÊç zewn´trznych

sygna∏ów s∏u˝y t∏umieniu po˝àdania” [17].

Twórcy teorii skryptów seksualnych zak∏adajà

zatem, ˝e ludzie aby realizowaç zachowania

seksualne muszà odwo∏ywaç si´ do oczeki-

waƒ i znaczeƒ wspólnych wszystkim ludziom,

a p∏eç ka˝dego z nas jest podstawà do two-

rzenia tych, choç wzgl´dnie niekompletnych,

scenariuszy. 

Oprócz wspomnianych teorii seksualno-

Êci cz∏owieka mo˝na równie˝ rozpatrywaç

jà w oparciu o ró˝ne modele, jak np. model

ekologiczny zaproponowany przez Wha-

le’a (1996). Jest to model dwóch komponen-

tów: wrodzonych w∏aÊciwoÊci biofizjologicz-

nych podlegajàcych przemianom w ciàgu

ca∏ego ˝ycia cz∏owieka i w∏aÊciwoÊci naby-

tych powsta∏ych na drodze uczenia si´ i sta-

nowiàcych sum´ biograficznych doÊwiad-

czeƒ seksualnych; który by∏ najlepszym

odzwierciedleniem tego, co zbadane nau-

kowo, i który zosta∏ póêniej zmodyfikowany

przez Schmidta (1974). 

Inny model to model psychohydraulicz-

ny, któremu brak dowodów empirycznych

i „zgodnie z nim seksualnoÊç cz∏owieka,

uwzgl´dniajàc koncepcje energetyczne,

traktowana jest jak swego rodzaju kocio∏

---