Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
29
baĢladı, adət-ənənələr dəyiĢdi. Hacı həsən ağalar, Ģeyx nəsrul- lahlar, xudayar bəylər, məĢədi ibadlar sırasından fəxrəddinlər, kefli isgəndərlər, Ģamxallar ayrılmağa baĢladılar. Ġsmayıl ġıxlının «Dəli Kür» əsərində bu dövrün bütün çalarları, ziddiyyətləri əks olunub. Məhz bu dövrdən baĢlayaraq özündə qədim türklərin qanını, mərdliyini, kiĢiliyini daĢıyan cahandar ağaların da məhvi baĢladı. Böyük Oktyabrın qələbəsindən sonra SSRĠ adlanan mə- kanda bir sistem yarandı. «Öyünərsə, ər öyünsün, aslandı, öyünmək qadınlara böhtandı» deyən qədim türk qadınlarını sevillər, almazlar, həyatlar əvəz etdi. Bu, Azərbaycanda psix- oloji fikrin dördüncü mərhələsi idi. Doğrudur, beyrəklər, qara- ca çobanlar da balaĢlarla, məmmədəlilərlə əvəz olunmuĢdu. Elə buradaca qeyd etmək istərdik ki, görkəmli dramaturq Cəfər Cabbarlı bu dəyiĢikliyi dahiyanə bir Ģəkildə təsvir et- miĢdi. BaĢ verən dəyiĢiklikdə nəyin yaxĢı, nəyin pis olduğunu söyləmək də çətindir. Banıçiçək də, Burla xatun da, Selcan xa- tun da azaddır, sərbəstdir. Almaz da, Həyat da, ġərəbanı da azaddır, sərbəstdir. Lakin bu, tamamilə bir-birinə yad, fərqli azadlıqlardır. Beləliklə, yeni insanlar, yeni həyat, yeni düĢüncə tərzi yarandı. YeniləĢə bilməyənlər məhv oldu, həbs edildi. Elə bu səbəbdən də 50-ci illərdən sonra həyatın bütün sahələrində öz sözü olmayan, laqeyd insanların sayı artdı. Hətta elçi gedəndə də, qız istəyəndə də, iĢə götürəndə də belə dedilər: «Üzüyola, sakit, quzu kimidir». Əlbəttə, sovet sistemi yalnız mənfiliklərdən ibarət deyil. Ölkədə savadsızlıq kütləvi Ģəkildə ləğv edildi, savadsız insan qalmadı. Məktəblər, xəstəxanalar, klublar, kitabxanalar açıldı. Elm və təhsil sürətlə inkiĢaf etməyə baĢladı. Milli Konservatoriya fəaliyyətə baĢladı. Q.Qarayev, C.Hacıyev, F.Əmirov, S.Hacıbəyov, A.Məlikov, T.Quliyev və digər dünya Ģöhrətli bəstəkarlarımız yetiĢdi. Niyazi kimi dünyanın ən tanınmıĢ dirijorlarından biri yaĢadı, yaratdı.
30
M.Abdullayev, S.Bəhlulzadə, T.Nərimanbəyov və digər rəssamlarımız fəaliyyət göstərdi. Kino sənəti yarandı və inkiĢaf etdi. Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Moqamayev dünya Ģöhrətli əsərləri yaratmaqda davam etdilər. Yeni Ģair və yazaçılar, dra- maturqlar: S.Vurğun, S.Rüstəm, M.Ġbrahimov, S.Rəhimov, Ġ.Əfəndiyev, S.Rəhman, R.Rza, M.Hüseyn və onlarla digərləri yazıb yaratdılar. Onlarla teatr fəaliyyət göstərdi. Elmlər Akademiyası yaradıldı. Ölkə baĢdanbaĢa elektrikləĢdirildi və s. Bütün bunlar məhz sovet hakimiyyəti illərində Azərbay- canın, Azərbaycan xalqının böyük, tarixi uğurları idi. XX əsrin sonlarında – 1991-ci ildə SSRĠ dağıldı. Yeni müstəqil dövlətlər yarandı. Azərbaycan xalqı da əsrlər boyu arzuladığı, uğrunda mübarizə apardığı müstəqilliyi 1991-ci il
zın həyatında yeni bir mərhələ – müstəqillik, suverenlik mərhə- ləsi baĢladı. Azərbaycanda psixoloji fikrin beşinci mərhələsi də bu illərdən baĢlanır. Müstəqillik sevinc və arzuların reallaĢmasıdır. Lakin bu sevinc digər tərəfdən də qəm-kədər, ümidsizlik, çaĢ- qınlıqla birlikdə gəldi. Torpaqlarımızın bir hissəsini müvəqqəti də olsa itirdik. Bir milyona yaxın qaçqın və köçkünümüz var. Qaçqın və köçkün düĢdüyümüz torpaqlarla yanaĢı o yerlərin mədəniyyət abidələrini də itirdik. O yerlərdə yaĢayan insanların özünəməxsus adət-ənənələri, həyata baxıĢları, həyat tərzi də de- formasiyaya uğradı. Ġdeoloji, iqtisadi sistem dəyiĢdi. Ġnsanlar həyat və düĢün- cə tərzini dəyiĢməli oldu. Ümumi mülkiyyəti xüsusi mülkiyyət, ümumi bərabərliyi, sosial bərabərsizlik əvəz etdi. Varlılar və kasıblar təbəqəsi yarandı. Bir tərəfdən keçmiĢimizə, soykökü- müzə qayıdıĢ, digər tərəfdən müasirləĢmə, Qərbə inteqrasiya etməyin zəruriliyi səsləndi. Yeni dövrün psixologiyası yaranmağa, inkiĢaf etməyə baĢlayıb. Onun necəliyinin qiymətləndirilməsinə isə zaman,
31
vaxt lazımdır. Keçid dövrü öz insanlarını, düĢüncə və həyat tərzini yaradır. Yəqin ki, vaxtilə Amerika Prezidentlərindən bi- rinin – A.Linkolnun dediyi sözlər bizə də aiddir. O demiĢdir: «SoruĢma ki, Amerika sənin üçün nə edib, soruĢ ki, sən Ame- rika üçün nə etmisən?». Bir də yeni dövrdə hər birimizin iĢ və əməlində, sözündə türk Ģairi Tofiq Fikrətin dediyi bu sözlər olmalıdır: Millət yoludur, haqq yoludur tutduğumuz yol, Ey haqq! Yaşa ey sevgili millət, yaşa, var ol!
1920-ci il aprel ayının 28-də XI Qızıl Ordu Bakıya daxil oldu. Azərbaycan Demokratik Respublikasının hakimiyyətinə son qoyuldu, hakimiyyət bolĢeviklərin əlinə keçdi. «1920-ci ilin mayın 12-də «Köhnə orta və ibtidai məktəb tiplərini politexnik məktəblərlə əvəz etmək haqqında» hökümət dekreti elan oldundu. May ayının 26-da isə «Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası vahid
əmək məktəblilərinin Əsasnaməsi» qəbul olundu. Bu əsasnamə və dekretdə məktəblərdə təlimin ana dilində və pulsuz aparılması, zəhmətkeĢ balalarının üzünə açıq olması elan edildi» (F.A.Rüstəmov, Ən yeni dövrün pedaqogika tarixi, B., «Nur- lan», 2005, s.62). Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra təhsil müəssisələrinin Ģəbəkəsi geniĢləndirildi. Ali məktəblər açıldı. Kadr hazırlığı vacib tələb kimi qarĢıya qoyuldu. Lakin ali məktəblərdə çalıĢan yüksək ixtisaslı kadrlar çatıĢmırdı. 1921-ci ildə orta məktəblərdə müxtəlif fənlər üzrə dərs deyəcək müəllim kadrları hazırlamaq üçün yeni bir ali təhsil müəssisəsi – APĠ yaradıldı. 1931-ci ildə Azərbaycan Dövlət Elmi Tədqiqat Pedaqogika Ġnstitutu, 1936-cı ildə Kirovabad (Gəncə) Dövlət Pedaqoji Ġnstitutu təsis edildi. Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|