Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Скороходова О.И.
- Alfred Bine
403
Adətən hər hansı bir fəaliyyətin icrası zamanı eyni və ya oxĢar nəaliyyətin əldə edilməsinin əsasında tamamilə müxtəlif qabiliyyətlərin kompleksi dayana bilər. Bu isə insan qabiliyyətlərinin belə bir mühüm cəhətini açmağa imkan verir ki, onun bir xassəsini digəri ilə əvəz etmək mümkündür. Bunun üçün insanın həmin keyfiyyəti ciddi və təkidlə özündə inkiĢaf etdirməsi zəruridir. Qabiliyyətlərin kompensasiya imkanları haqqında çoxlu həyati faktlar mövcuddur. Bunu O.Ġ.Skoroxodovanın həyat və fəaliyyəti bir daha təsdiq edir. O.Ġ.Skoroxodova xəstəlik nəticəsində erkən uĢaqlıq yaĢında görmə və eĢitmə qabiliyyətini itirmiĢdir. Onunla pedaqoq və psixoloq Ġ.A.Sokolyanski xüsusi təlim keçmiĢ. Nəticədə O.Ġ.Skoro- xodovada həm
elmi yaradıcılıq, həm də
ədiblik qabiliyyətlərinin olduğunu müəyyənləĢdirmiĢ və inkiĢaf etdirmiĢdir. Düzgün təlim sistemi və böyük, təkidli zəhmət sayəsində O.Ġ.Skoroxodova özündə iybilmə, ehtizaz, lamisə duyğularının yüksək səviyyəsini təmin edən həssaslığı inkiĢaf etdirmiĢ və nəticədə özündə çatıĢmayan qabiliyyətləri əvəz etmək imkanı əldə etmiĢdir. O.Ġ.Skoroxodova iyindən adamları tanıya, əlini toxundurmaqla əĢyaları fərqləndirə, otaqdakı əĢyaların arasında sərbəst hərəkət edə bilmiĢdir. Bununla yanaĢı olaraq ciddi elmi-tədqiqat iĢi ilə məĢğul olmuĢ, yazdığı Ģeirləri ilə ətrafdakıları təəccübləndirmiĢdir. 1
B.M.Teplovun qeyd etdiyi kimi, «mövcud olmayan qabiliyyət çox geniĢ səviyyədə həmin insanda mövcud olan yüksək inkiĢaf etmiĢ digər qabiliyyətlə əvəz oluna bilər» 2 . Təcrübə göstərir ki, bir qabiliyyətin inkiĢaf etdirilmiĢ baĢqa bir qabiliyyətlə əvəz edilməsi xassəsi hər bir adamın
1
ружающей мир. – М., 1972. 2 Теплов Б.М. Способности и одаренность // Хрестоматия по возрас- тной и педагогической психологии. – М., 1981, с. 33.
404
qarĢısında peĢə seçmək və təkmilləĢmək sahəsində son dərəcə geniĢ imkanlar açır. Bütövlükdə qabiliyyətlərin keyfiyyət xarakteristikası insanın hansı əmək fəaliyyəti sahəsində daha tez öz yerini tapması, müvəffəqiyyət və nailiyyət əldə edə bilməsi sualına cavab verməyə imkan yaradır. Bununla da qabiliyyətlərin keyfiyyət xarakteristikası onların kəmiyyət xarakteristikası ilə sıx Ģəkildə bağlıdır. Fəaliyyətin tələblərinə cavab verən konkret psixoloji keyfiyyətləri müəyyən etdikdən sonra bu keyfiyyətin hər bir adamda öz iĢ və dərs yoldaĢlarına nisbətən nə dərəcədə az və ya çox inkiĢaf etməsi sualına cavab vermək olar. Qabiliyyətlərin kəmiyyət baxımından xarakteristikası və ölçülməsi. Psixologiya tarixində qabiliyyətlərin kəmiyyət baxımından ölçülməsi XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Həmin dövrdə bir sıra psixoloqlar (Kettel, Termen, Spirmen və baĢqaları) kütləvi ixtisaslar üçün daha münasib namizədlər seçmək iĢini sahmana salmaq məqsədilə insanların qabiliyyət səviyyələrini aĢkara çıxarmaq təklifini irəli sürmüĢlər. Bunun üçün məqsəd qabiliyyətinə görə Ģəxsiyyətinə yerini və onun bu və ya digər əmək fəaliyyətinə, məsələn, ali məktəblərdə təhsil almağa, istehsalatda, orduda və ictimai həyatda yüksək vəzifələri tutmağa nə dərəcədə yararlı olduğunu müəyyən etmək olmuĢdur. Qabiliyyətlərin ölçülməsi vasitəsi kimi əqli istedad
köməyi ilə bir sıra ölkələrdə əhali arasında qabiliyyətlərin müəyyənləĢdirilməsi və
məktəblərdə Ģagirdlərin qruplaĢdırılması, orduda zabit vəzifələrinin, sənayedə rəhbər vəzifələrinin tutulması və s. həyata keçirildi. Məzmun etibarilə əqli istedad testləri bir sıra sual və məsələlərdən ibarətdir. Testlərin həllinin müvəffəqiyyətlilik dərəcəsi (sərf olunan vaxtın miqdarı nəzərə alınmaq Ģərtilə) bal və xalların cəmi ilə hesablanır.
405
Adətən, testlər getdikcə mürəkkəbləĢən testlər batareyasında birləĢdirilir. Testlər batareyası həll edilib qurtardıqdan sonra alınmıĢ nəticələr standart yolla hesablanır, hər bir yoxlananın topladığı xalın miqdarı yekunlaĢdırılır. Bu əqli istedad əmsalı (ĠQ) adlanan ölçünün müəyyən edilməsinə imkan verir. Bəs intellektin səviyyəsini necə müəyyən etmək, onu necə ölçmək olar? Bu sahədə ilk təĢəbbüs və fəaliyyəti görkəmli fransız psixoloqu Alfred Bine (1857-1911) həyata keçirmiĢdir. Əqli cəhətdən geri qalan uĢaqlar problemini öyrənən A.Bine bu problemi həll etmək üçün olduqca maraqlı yol iĢləyib hazırladı. Bunun üçün uĢaqlar tərəfindən müvəffəqiyyətlə həll edilməsi mümkün olan xüsusi tapĢırıqlar hazırlayıb ondan istifadə etməyi təklif etdi. A.Bine digər fransız psixoloqu T.Simonla birlikdə müxtəlif yaĢlı uĢaqların diqqətini, hafizəsini, təfəkkürünü və s. öyrənməyə baĢladı. Nəticədə yeni - Bine-Simon testləri yarandı. Bu testalogiyada yeni istiqamət oldu. Bu testlə yoxlanan uĢaq öz həmyaĢıdları tərəfindən yerinə yetirilən tapĢırıqları həll edə bilirdisə, o, nor- mal uĢaq hesab edilirdi. Lakin bir sıra hallarda həmin tapĢırıqlar uĢaq üçün ya həddindən artıq asan, ya da çətin olur- du. Bu sahədə aparılan tədqiqatlar testalogiyada xronoloji yaş - CA (Chroniloqical Aqe) anlayıĢı ilə yanaĢı ağıl yaşı - MA (Mental Aqe) anlayıĢından istifadə olunmağa baĢlandı. Onların bir-birinə üyğun gəlməməsi ya əqli geriliyin (MA CA-dan aĢağı olanda), ya da istedadın (MA CA-dan yüksək olanda) göstəricisi hesab olunurdu. 1912-si ildə V.ġtern onların nisbətini intellekt əmsalı (ĠQ) (ingiliscə - intelliqence quotient) adlandırdı. Əmsalı müəyyən edərkən, məsələn, nəzərə alınır ki, 11,5 yaĢ uĢaqlar üçün xalların orta yekunu 120-yə yaxınlaĢmalıdır. Buradanda belə bir sadə nəticə çıxarılar ki, 120 xal toplamıĢ hər bir uĢağın ağıl yaĢı 11 il yarıma bərabərdir. Onun əsasında əqli istedad əmsalı aĢağıdakı düstur- la hesablanır:
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|