Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VI. 18. 2. YaĢ psixologiyasının əsas bölmələri və vəzifələri
- Эльконин Д.Б
- Körpəlik dövrü
- Erkən uĢaqlıq dövrü
- Bağça yaĢı dövrü
- Kiçik məktəb yaĢı dövrü
- Yeniyetməlik dövrü
422
rolunu, təlim motivlərinin psixoloji xüsusiyyətlərini, təlim fəaliyyətinin struktur komponentlərini, əqli fəaliyyətin priyom və vərdiĢlərinin mənimsənilməsi prosesinin idarə olunması problemlərini öyrənmək müasir pedaqoji psixologiyanın predmetinə daxil olan ən mühüm komponentlərdəndir. Bunlar- la yanaĢı olaraq, təlimdə müvəffəqiyyəti və müvəffəqiyyətsiz- liyi Ģərtləndirən psixoloji amilləri, müasir dərsə verilən psix- oloji tələbləri, təlim prosesində müasir texniki vasitələrdən istifadənin psixoloji xüsusiyyətləri, pedaqoji fəaliyyətin psix- oloji xüsusiyyətləri, müəllim və Ģagirdlərin qarĢılıqlı mü- nasibətlərinin, müəllimin pedaqoji bacarıq və vərdiĢlərinin, xüsusilə onun pedaqoji ünsiyyəti və pedaqoji mərifətinin psix- oloji mexanizmlərini və təlim və tərbiyənin digər mühüm psix- oloji məsələlərini öyrənmək, aĢkara çıxarmaq da pedaqoji psixologiyanın predmetini təĢkil edir.
423
YaĢ psixologiyası müasir psixologiya elminin əsas sahələrindən biri olmaqla yanaĢı onun da özünəməxsus və bir- birini tamamlayan bölmələri vardır. Bunlara aĢağıdakılar dax- ildir:
Müasir yaĢ psixologiyasının qarĢısında duran vəzifələr geniĢ və çoxsahəlidir. YaĢ psixologiyasının qarĢısında duran əsas vəzifə Ģəxsiyyətin inkiĢaf problemlərini, ayrı-ayrı yaĢ dövrlərində onun xüsusiyyətlərini, psixi inkiĢafın dinamikasını, ümumi
qanunauyğunluqlarını öyrənməkdən ibarətdir. ġəxsiyyətin yaĢ aspektində inkiĢafının hərəkətverici qüvvələri, mexanizm, Ģərait və amillərinin, təlim-tərbiyə prosesində psixi inkiĢafın yaĢ xüsusiyyətlərini nəzərə almağın səmərəli yollarının və s. öyrənilməsi də yaĢ psixologiyasının qarĢısında duran mühüm vəzifələrdən hesab edilir. VI. 18. 3. Psixi inkiĢafın yaĢ dövrləri
prinsipləri. Psixoloji ədəbiyyatda uĢağın inkiĢaf prosesi haqqında iki müxtəlif nöqteyi-nəzər mövcud olmuĢdur. Bun- lardan birinə görə bu inkiĢaf prosesi fasiləsiz, digərinə görə
inkiĢaf dayanmadan, sürətlənmədən, ləngimədən baĢ verir. Ona görə də bir mərhələni digərindən fərqləndirəcək hər hansı dəqiq sərhəddi müəyyənləĢdirmək mümkün deyildir. Ġkinci nöqteyi- nəzərə görə inkiĢaf qeyri-rəvan, qeyri-bərabər Ģəkildə gedir. Onun sürəti gah arta, gah da azala bilir. Bu isə inkiĢafın keyfiyyətcə bir-birindən fərqlənən mərhələlərini, yaĢ dövrlərini müəyyənləĢdirməyə imkan verir. Bu fikrin tərəfdarları hesab
424
edirlər ki, hər bir mərhələdə inkiĢaf səviyyəsini Ģərtləndirən əsas, aparıcı amillər mövcuddur. Bununla yanaĢı, fərdi xüsusiyyətlərindən asılı olmayaraq bütün uĢaqlar inkiĢafın hər bir mərhələsini, onlardan heç birini buraxmadan, qabağa qaçmadan keçirlər. Psixi inkiĢafın yaĢ dövrləri haqqında həmin konsepsiya psixoloji ədəbiyyatda özünə geniĢ yer tapmıĢ və uĢaqların təlim-tərbiyəsində geniĢ istifadə olunan konsepsiyadır. Adətən insan bütün həyatı boyu özünün tələbatlarını ödəmək üçün bir çox fəaliyyət növlərindən istifadə edir. Lakin müəyyən yaĢ dövründə həmin fəaliyyət növlərindən biri digərlərinə nisbətən “əsas”, “aparıcı” fəaliyyət növü hesab olu- nur. Əsas fəaliyyət növü uĢağın müəyyən inkiĢaf mərhələsində onun tələbatlarını ödəyən, onun psixi proseslərinin və Ģəxsiyyətinin fərdi psixi xassələrinin inkiĢafını Ģərtləndirən fəaliyyət növüdür. UĢağın əsas fəaliyyət növünün dəyiĢməsi onun yeni yaĢ mərhələsinə keçməsini göstərən əsas amildir. D.B.Elkoninə görə uĢaq anadan olandan 17 yaĢa qədər olan dövrdə ardıcıl olaraq aĢağıdakı əsas fəaliyyət növlərindən istifadə edir və buna müvafiq olaraq yaĢ dövrləri müəyyənləĢdirilir 1 :
bilavasitə-emosional ünsiyyət; 2)
3)
rollu oyunlar; 4)
təlim fəaliyyəti; 5)
intim-Ģəxsi ünsiyyət; 6)
təlim-peĢə fəaliyyəti. Həmin əsas fəaliyyət növlərindən hansından istifadəyə əsaslanaraq D.B.Elkonin müvafiq Ģəkildə uĢağın anadan olandan orta məktəbi qurtarana qədər aĢağıdakı altı yaĢ
1 Эльконин Д.Б. К проблеме периодизаüии психического развития в детском возрасте. Хрестоматия по возрастной и педагогической пси- хологии. -М., 1981. стр.26.
425
dövrünü keçdiyini qeyd etmiĢdir: 1. Körpəlik dövrü: anadan olandan bir yaĢa qədər. Bu dövrdə bilavasitə emosional ünsiyyət aparıcı fəaliyyət rolunu oynayır. Ġkinci ayda meydana gələn kompleks canlanma uĢağın böyüklərlə ünsiyyətinin mürəkkəb forması kimi özünü göstərir. Böyüklərlə bu cür emosional ünsiyyət uĢağın əĢyalarla müstəqil olaraq manipulyasiya aparmağa baĢladığı dövrə qədər davam edir. 2. Erkən uĢaqlıq dövrü: bir yaĢdan üç yaĢa qədər. Bu dövrdə əĢyavi-manipulyativ fəaliyyət aparıcı fəaliyyət olur. Bu zaman bir növ xüsusi əĢyavi fəaliyyətə keçid baĢ verir. Eyni zamanda uĢağın böyüklərlə verbal ünsiyyət forması inkiĢaf edir. AparılmıĢ tədqiqatlar göstərmiĢdir ki, bu dövrdə uĢaqlar nitqdən təfəkkür aləti kimi deyil, insanlarla birgə fəaliyyət zamanı əməkdaĢlığı təmin etmək üçün əlaqə vasitəsi kimi istifadə edirlər. 3. Bağça yaĢı dövrü: üç yaĢdan altı-yeddi yaĢa qədər. Bu dövrdə oyun aparıcı fəaliyyət rolunu oynayır, uĢağın psixika və davranıĢının bütün cəhətlərinin inkiĢafı üçün Ģərait yaradır. Xüsusi oyun tərzlərindən istifadə etməklə uĢaq bir növ böyüklərin rolunu öz oyunlarında təkrar edir, insanlar arasındakı qarĢılıqlı münasibətləri özünəməxsus Ģəkildə mənimsəyir. Bu zaman rollu oyunlar fəallığın növü kimi özünü göstərir. 4. Kiçik məktəb yaĢı dövrü: altı-yeddi yaĢdan on-on bir yaĢa qədər. Bu dövrdə uĢaqların psixi inkiĢafında təlim aparıcı fəaliyyət kimi özünü göstərir. Təlim prosesində əqli və idrak qabiliyyətləri formalaĢmaqla, təlimin köməyi ilə uĢağı əhatə edən adamlarla onun münasibətlər sistemi Ģərtlənir. 5. Yeniyetməlik dövrü: on-on bir yaĢdan on dörd-on beĢ yaĢa qədər. Bu dövrdə əmək fəaliyyəti, eləcə də xüsusi ünsiyyət
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|