426
forması olan intim-Ģəxsi ünsiyyət meydana gəlir və inkiĢaf
edərək aparıcı fəaliyyət rolunu oynayır. Ünsiyyətin baĢlıca
məqsədi yoldaĢlıq və dostluğun elementar normalarının aĢkara
çıxarılması və mənimsənilməsindən ibarət olur. Ünsiyyətin
bütün formalarında yoldaĢlığın özünəməxsus kodeksinə tabe
olmaq münasibəti müĢahidə olunur.
6. Ġlk gənclik dövrü: on dörd-on beĢ yaĢdan on yeddi
yaĢa qədər.
Bu dövrdə təlim-peĢə fəaliyyəti aparıcı rol oynayır.
Yeniyetməlik dövründə meydana gələn intim-Ģəxsi ünsiyyət
inkiĢafda mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ġlk gənclik dövründə
həyata baxıĢlar, peĢə və Ģəxsi özünütəsdiq inkiĢaf edir.
Psixoloji ədəbiyyatda insanın bütün həyat silsiləsini əha-
tə edən aĢağıdakı yaĢ dövrlərinin təsnifi verilmiĢdir:
427
YaĢ dövrləri
KiĢi cinsi
Qadın cinsi
Yeni doğulan
1-10 gün
Südəmər uĢaq
10 gün - bir il
Erkən uĢaqlıq
1-2 il
UĢaqlığın ilk dövrü
3-7 il
UĢaqlığın ikinci dövrü
8-12 il
8-11 il
Yeniyetməlik dövrü
13-16 il
12-15 il
Gənclik dövrü
17-21 il
16-20 il
Orta yaĢ:
Birinci mərhələ
22-35 il
21-35 il
Ġkinci mərhələ
36-60 il
36-55 il
YaĢlı adamlar
61-75 il
56-75 il
Qocalıq yaĢı
76-90 il
Uzunömürlülük
90 ildən yuxarı
VI.18.4. Müasir pedaqoji psixologiyanın əsas problemləri,
vəzifələri və bölmələri
Müasir dövrdə gənc nəslin təlim və tərbiyəsi pedaqoji
psixologiyanın qarĢısında mühüm nəzəri və praktik əhəmiyyətə
malik olan problemlərin həlli vəzifəsini qoyur. Həmin
problemləri həll etmədən və onlardan irəli gələn vəzifələri
həyata keçirmədən pedaqoji psixologiya lazım olan səviyyəyə
qalxa bilməz.
Elm və texnikanın durmadan inkiĢaf etdiyi və
mənimsənilməsi zəruri olan məlumatların artdığı müasir
dövrdə pedaqoji psixologiyanın qarĢısında duran ən mühüm
problemlərdən biri uşaqların həyatının hər bir senzitiv
dövrünü aşkara çıxarmaq və həmin dövrdə onların inkişafı
üçün lazım olan bütün imkanları müəyyənləşdirmədən
ibarətdir. Psixoloqlar bu məsələnin pedaqoji psixologiya üçün
428
problem məsələ olduğunu onda görürlər ki, hər Ģeydən əvvəl,
uĢaqlarda Ģəxsiyyətin və əqli inkiĢafın bütün senzitiv
mərhələləri, onların baĢlanğıcı, davamlılığı və sonu hələ də
məlum deyildir. Digər tərəfdən, hər bir uĢağın həyatında bu
mərhələlərin təzahürü fərdi xarakter daĢımaqla, müxtəlif
vaxtlarda özünü göstərir və müxtəlif Ģəkildə cərəyan edir.
Pedaqoji psixologiyanın həll etməli olduğu problem-
lərdən biri də təlim və inkişafın qarşılıqlı əlaqəsini aşkara
çıxarmaqdan ibarətdir. Uzun müddətdən bəri dünya
psixoloqlarının diqqətini cəlb edən bu problem hələ də
pedaqoji psixologiyanın əsas problemlərindən biri kimi qalır.
Pedaqoji psixologiyanın həll etməli olduğu baĢqa bir
problem təlim və tərbiyənin ümumi və yaşla bağlı olan
cəhətlərinin əlaqəsinin aĢkara çıxarılmasından ibarətdir.
Məlum olduğu kimi, uĢağın hər bir yaĢ dövrü əqli və Ģəxsi
inkiĢaf üçün özünəməxsus imkan yaradır. Lakin bu sahədə
müəyyən tədqiqatların aparılmasına baxmayaraq hələ də uĢaq
həyatının hər bir konkret mərhələsində təlim və tərbiyədən
hansına üstünlük vermək, vahid pedaqoji prosesdə tərbiyəedici
və öyrədici təsirlərin bir-birini tamamlaması üçün hansı
yollardan istifadə etmək özünün əsaslı həllini tapmamıĢdır.
Pedaqoji psixologiyanın həll etməli olduğu problem-
lərdən biri də uĢaqların psixoloji və davranıĢ nöqteyi nəzərdən
inkiĢafında onların anadangəlmə, genotipik imkanlarının və
mühitin ayrılıqda və ya birgə təsirinin xüsusiyyətlərini aĢkara
çıxarmaqdan ibarətdir.
Pedaqoji fəaliyyətin və müəllim Ģəxsiyyətinin psixoloji
xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi də pedaqoji psixologiyanın həll
etməli olduğu əsas problemlərdəndir. Pedaqoji fəaliyyətin
psixoloji strukturunu, müəllim Ģəxsiyyətinin, xüsusilə onun
pedaqoji bacarıq və qabiliyyətlərinin, pedaqoji ünsiyyət və
pedaqoji mərifətin psixoloji xüsusiyyətlərini aĢkara çıxarmaqla
pedaqoji psixologiya pedaqoji fəaliyyətin idarə olunmasına
düzgün istiqamət vermiĢ olur.
429
Müasir dövrdə pedaqoji psixologiyanın qarĢısında duran
və həll edilməsi zəruri olan problemlərdən biri də pedaqoji
cəhətdən baxımsız uşaqlar problemidir. Bu problemlə sıx bağlı
“çətin” uĢaqlar problemi ən ümdə problem kimi diqqəti cəlb
edir.
Son illərdə respublikamızda yaĢlı nəsillə birlikdə qaç-
qınlıq həyatı keçirən uĢaqların həyatı hamını düĢündürür. Bu
baxımdan pedaqoji psixologiya da kənarda qala bilməz. Bu cür
uĢaqların sosial-psixoloji adaptasiyası və psixoloji reabi-
litasiyası probleminin öyrənilməsi ən ciddi problemlərdən
biridir.
Yuxarıda qeyd olunan problemlərin həll edilməsi gənc
nəslin təlim və tərbiyəsi iĢinə öz önəmli təsirini göstərə bilər.
Bütün qeyd edilənlərdən aydın olur ki, müasir pedaqoji
psixologiyanın qarĢısında mühüm nəzəri və praktik vəzifələr
durur.
Həmin vəzifələri həyata keçirmədən pedaqoji
psixologiya tələb olunan səviyyəyə qalxa bilməz.
Müasir pedaqoji psixologiyanın nəzəri vəzifələrinə, hər
Ģeydən əvvəl, təlim-tərbiyə prosesində psixi inkiĢafın
imkanlarını, təlim və tərbiyənin ümumi psixoloji qanuna-
uyğunluqlarını öyrənməyi aid etmək olar. Bununla yanaĢı
olaraq, pedaqoji psixologiyanın qarĢısında duran mühüm nəzəri
vəzifələrindən biri kimi gənc nəslin yüksək elmi dünya-
görüĢünə, Ģüuruna xas olan keyfiyyətlərlə formalaĢdırılmasının
ən səmərəli elmi yollarını müəyyənləĢdirməyi göstərmək olar.
Müasir pedaqoji psixologiyanın praktik vəzifələrinə
gəldikdə buraya təlimin idarə olunmasının psixoloji
məsələlərini, təlim və əqli inkiĢafın qarĢılıqlı əlaqəsini,
Ģagirdlərin bilik, bacarıq və vərdiĢlərə yiyələnmə xüsu-
siyyətlərini və s. öyrənməyi aid etmək olar. Bununla yanaĢı
olaraq, pedaqoji psixologiya təlim və tərbiyənin motivlərini
aĢkara çıxarmaq və müəllimləri bu sahədə zəruri biliklərlə
silahlandırmaq kimi mühüm praktik vəzifəni həyata keçirir.
Pedaqoji psixologiyanın bir-biri ilə sıx bağlı olan
Dostları ilə paylaş: |