433
edilir. Məsələn, pedaqoji müĢahidədən uĢaqların müxtəlif
sosial Ģəraitdə özlərini necə aparmalarını, eləcə də müxtəlif
həyati məsələləri həll edərkən əldə etmiĢ olduqları bilik və
vərdiĢləri tətbiq edə bilmək bacarığını aĢkara çıxarmaq üçün
istifadə etmək olar. Daha yaĢlı uĢaqları - yeniyetmə və gəncləri
öyrənərkən bu məqsədlə yazılı sorğu və testlərdən,
məktəbəqədər və kiçik məktəb yaĢlı uĢaqlarla Ģifahi sorğudan
istifadə etmək mümkündür.
Bu cür ümumi metodlarla yanaĢı pedaqoji psixologiyanın
özünəməxsus xüsusi metodları da vardır. Bu cür metodlara
psixoloji-pedaqoji eksperimenti və uĢaqların öyrənməyə
qabillik, biliklilik və tərbiyəlilik səviyyəsini aĢkara çıxarmaq
üçün xüsusi psixoloji-pedaqoji testləĢdirməni aid etmək olar.
Pedaqoji psixologiyada istifadə olunan metodları
aĢağıdakı Ģəkildə qruplaĢdırmaq olar: təşkiledici, prosedur,
qiymətləndirici, eləcə də faktların toplanması və işlənməsi ilə
bağlı metodlar. Təşkiledici metodlara məqsəd, məzmun, aparı-
lan tədqiqatın strukturu və təĢkili, onların tərkibi və hazırlıq
aiddir. Prosedur metodlara bütövlükdə aparılacaq tədqiqatın,
eləcə də onun hissələrinin həyata keçirilmə forması aiddir.
Qiymətləndirici metodlara tədqiqatın nəticələrinin psixoloji-
pedaqoji
qiymətləndirilməsi yolları daxildir. Faktların
toplanması və iĢlənməsi üçün tətbiq olunan metodların köməyi
ilə yoxlanılanlar haqqında zəruri məlumatlar əldə edilir. Əldə
edilmiĢ faktların iĢlənməsi üçün tətbiq olunan metodların kö-
məyi ilə müvafiq nəzəri və praktik psixoloji-pedaqoji nəticələr
və tövsiyyələr irəli sürmək mümkün olur.
Qeyd etdiyimiz tədqiqat xarakteri daĢıyan metodlarla
yanaĢı elə metodlar da vardır ki, onların köməyi ilə uĢaqlara
birbaĢa praktik psixoloji-pedaqoji təsir göstərmək olur. Bu cür
metodlara psixoloji məsləhət və korreksiyanı aid etmək olar.
Psixoloji məsləhət adi söhbət Ģəklində Ģagirdlə, onun
valideynləri və ya onun təlim-tərbiyəsi ilə məĢğul olan
adamlarla aparıla bilər. Psixoloji məsləhətdən fərqli olaraq
434
psixokorreksiyanın köməyi ilə psixoloq maraqlandığı Ģəxsə
bilavasitə psixoloji-pedaqoji təsir göstərir.
Pedaqoji psixologiyada eksperiment metoduna xüsusi yer
verilir. Əldə edilmiĢ nəticələrin taleyi və səmərəliliyi psixolo-
ji-pedaqoji eksperimentin düzgün təĢkili və aparılmasından
asılıdır. Psixoloji-pedaqoji eksperimentin nəticəsinin etibarlı-
lığı üçün bir sıra Ģərtlərə əməl olunmalıdır. Hər Ģeydən əvvəl,
nəticələrdə səhvlərə yol verməmək üçün eksperimentin təĢkili
məntiqi əvvəlcədən düĢünülməlidir.
Psixoloji-pedaqoji tədqiqatın aparılmasına verilən ikinci
xüsusi tələb testlər və digər psixodiaqnostik metodlarla
bağlıdır. Onlar kifayət qədər yoxlanmalı və uĢaqların yaĢına
uyğunlaĢdırılmalıdır.
Özünü yoxlamaq üçün sual və tapĢırıqlar
1.
YaĢ psixologiyası nəyi öyrənir?
2.
Pedaqoji psixologiyanın predmetini nə təĢkil edir?
3.
YaĢ psixologiyasının əsas bölmələri və vəzifələri
hansılardır?
4.
Psixi inkiĢafın hansı yaĢ dövrləri vardır? Bunları hansı
prinsipə əsasən müəyyənləĢdirmiĢlər?
5.
Pedaqoji psixologiyanın əsas bölmələri hansılardır?
6.
Pedaqoji psixologiyanın vəzifələri hansılardır?
7.
YaĢ
və
pedaqoji
psixologiyanın
tədqiqat
metodlarından danıĢın.
Referat, məruzə və müstəqil tədqiqiat üçün mövzular
1.
Psixologiyada psixi inkiĢaf problemi.
2.
YaĢ psixologiyasının inkiĢaf tarixindən.
3.
Pedaqoji psixologiyanın inkiĢaf tarixindən.
4.
Müasir pedaqoji psixologiyanın əsas problemləri.
435
Ədəbiyyat
Qədirov Ə.Ə. YaĢ psixologiyası. – Bakı, 2002, səh. 21-
38.
Həmzəyev M.Ə. Pedaqoji psixologiya. – Bakı, 1991,
səh.5-24
Abramova Q.S. Vozrastnaə psixoloqiə. – M., 1999
Aseev V.Q. Vozrastnaə psixoloqiə. Ġrkutsk, 1989, s.32-
50
Vozrastnaə psixoloqiə. Xrestomatiə. – M., 2001, s.11-61
Vozrastnaə i pedaqoqiçeskaə psixoloqiə./ Pod red M.V.
Qamezo i dr. s.10-13;27-46
Leontğev A.N. Problemı razvitiə psixiki. – M., 1981, s.
538-557
436
19-cu FƏSĠL
MƏKTƏBƏ DAXĠL OLANADƏK UġAĞIN
PSĠXĠ ĠNKĠġAFI
Qısa xülasə
Körpəlik və erkən uĢaqlıq dövrünün xüsusiyyətəri. Yeni
doğulmuĢ uĢaq. ġərtsiz reflekslər. Ġlk Ģərti reflekslərin yaranması. Körpənin
böyüklərlə bilavasitə - emosional ünsiyyəti. Hərəki fəallığın formalaĢmağa
baĢlaması. Körpəlik dövründə psixi inkiĢafın xüsusiyyətləri. Erkən uĢaqlıq
yaĢının xarakteristikası. Ġdrak prosesləri və nitqin inkiĢaf xüsusiyyətləri.
Müstəqillik meylinin formalaĢması, 3 yaĢın böhranı.
Bağça yaĢı dövrünün psixoloji xüsusiyyətləri. Bağça yaĢı döv-
ründə uĢaqların ümumi inkiĢafı. UĢağın psixi inkiĢafında oyunun rolu.
Bağça yaĢı dövründə oyun uĢağın əsas fəaliyyət növü kimi. Ġdrak prosesləri
və nitqin inkiĢafı: qavrayıĢ, diqqət, hafizənin, təxəyyül və təfəkkürün inkiĢaf
xüsusiyyətləri.
UĢağın məktəbə psixoloji hazırlığı Ģərtləri. UĢağın məktəbə psix-
oloji hazırlığında idrak proseslərinin: qavrayıĢ, diqqət, hafizənin, təxəyyül
və nitqin inkiĢaf səviyyəsinin rolu. UĢaqda idrak maraqlarının, təlim motiv-
lərinin, qabiliyyət və xarakter əlamətlərinin inkiĢafı.
VI. 19.1. Körpəlik və erkən uĢaqlıq dövrünün
xüsusiyyətləri
Yeni doğulmuĢ uĢaq. UĢaq anadan olarkən yalnız bir
neçə: qida, müdafiə, tutmaq, robinzon, babin və s. kimi Ģərtsiz
refleksə malik olur. Bunlar ətraf aləmlə ilkin əlaqə yaratmaq
imkanı verir. Ġkinci həftənin axırlarında uĢaqda ilk Ģərti refleks
yaranmağa baĢlayır. Üçüncü ayın sonunda bütün analizatorlar
üzrə Ģərti refleksin yaranması uĢağın ətraf mühitlə əlaqəsini bir
növ asanlaĢdırır.
Dostları ilə paylaş: |