Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
497
VI.23.1. ġəxsiyyətin formalaĢması tərbiyə psixologiyasının əsas problemi kimi
Hər bir cəmiyyətdə tərbiyə həmin cəmiyyətin baĢlıca vəzifələrindən birini təĢkil edir. Müasir dövrdə gənc nəslin el- mi dünyagörüĢünə, yüksək əxlaqi keyfiyyətlərə malik olan, mənəvi zənginliyi, əxlaqi saflığı və fiziki kamilliyi özündə birləĢdirən Ģəxsiyyət kimi tərbiyə olunması, formalaĢdırılması ən vacib, təxirəsalınmaz bir vəzifə kimi qarĢıda durur. Bu mühüm vəzifənin həyata keçirilməsində məktəb və müəllimlərimiz həlledici mövqe tutur. Məktəblərimizin, müəllim və tərbiyəçilərimizin bu vəzifəni müvəffəqiyyətlə yerinə yetirmələri tərbiyə prosesinin psixologiyası, psixoloji əsasları, qanunauyğunluqları haqqında biliklərdən çox asılıdır. Təsadüfi deyildir ki, şəxsiyyətin forma-
ġəxsiyyətin əxlaqi-iradi sahəsinin, əxlaqi Ģüurunun, əxlaqi təsəvvür, anlayıĢ, prinsip və inamının, əxlaqi hisslərinin, adətlərinin, baĢqa adamlara, cəmiyyətə, əməyə münasibətdə ifadə olunan davranıĢ tərzlərinin formalaĢmasının psixoloji me- xanizmlərini açmaqla, tərbiyə psixologiyası böyüyən gənc nəslin Ģəxsiyyətinin fəal Ģəkildə istiqamətləndirilməsi üçün im- kan verir. ġagirdlərin tərbiyəvi təsir Ģəraitində psixi fəaliyyətlərinin qanunauyğunluqlarını, məktəblilərin özünütərbiyəsinin psix- oloji əsaslarını aĢkara çıxarmaqla, tərbiyə psixologiyası Ģəxsiyyətin keyfiyyətlərinin formalaĢmasına imkan yaradan həmin təsirlərin mexanizmlərini də öyrənir. Tərbiyə Ģəxsiyyətin formalaĢmasına yönəldilmiĢ xüsusi fəaliyyət sahəsidir. Bu prosesdə daha yaĢlı nəsl özünün təcrübəsini, ehtiraslarını, inamını kiçik nəslə verir. Tərbiyə
498
Ģəxsiyyətin daxili və xarici amillərin təsiri altında baĢ verən inkiĢafının idarə olunmasıdır. Ona görə də Ģəxsiyyətin necə formalaĢması, bu prosesə təsir edən amillər diqqəti birinci növbədə cəlb edən cəhətlərdəndir. Bu baxımdan ilk növbədə nəyi tərbiyə etmək məsələsi, baĢqa sözlə Ģəxsiyyətin strukturu, əlamət və keyfiyyətləri, xassələrini dəqiqləĢdirmək lazım gəlir. Məlum olduğu kimi, Ģəxsiyyət hər bir keyfiyyəti bir-biri ilə ayrılmaz Ģəkildə bağlı olan bir vahiddir. Ona görə də Ģəxsiyyətin hər bir əlaməti baĢqa əlamətləri ilə əlaqəsindən asılı olaraq çox vaxt tamamilə fərqli xarakter daĢıyır, özünəməxsus əhəmiyyət kəsb edir. Ona görə də tərbiyə prosesində Ģəxsiyyətin formalaĢmasının bu cür cəhətlərinin nəzərə alınması zəruridir. BaĢqa sözlə, insanı hissə-hissə deyil, bir Ģəxsiyyət kimi tam halında tərbiyə etmək lazımdır. ġəxsiyyətin əlamət və keyfiyyətlərinin əlaqəsini, qarĢılıqlı təsir imkanlarını nəzərə almadan onun düzgün, məqsədəuyğun formalaĢmasına nail olmaq mümkün deyildir. VI.23.2. Məktəb yaĢı dövründə Ģəxsiyyətin forma- laĢmasının psixoloji Ģərtləri Tərbiyədən söhbət açarkən biz birinci növbədə məktəbli Ģəxsiyyətinin formalaĢması haqqında düĢünürük. BaĢqa sözlə, məktəbin və müəllimin imkanları dairəsində, Ģəxsiyyətin formalaĢması pedaqoji psixologiyada ən zəruri məsələ kimi qarĢıda durur. Hələ məktəb yaĢının ilk günlərindən tərbiyə iĢin- in düzgün qurulmaması, pedaqoji baxımsızlığın hökm sürməsi Ģagird
Ģəxsiyyətində arzu
olunmayan keyfiyyətlərin formalaĢmasına gətirib çıxarır. Bu cür mənfi keyfiyyətləri ara- dan qaldırmaq isə yenidəntərbiyə iĢi tələb edir ki, bu da əvvəl- cədən yeni keyfiyyətləri formalaĢdırmaqdan qat-qat çətindir. Hər Ģeydən əvvəl nəzərə almaq lazımdır ki, tərbiyə böyüməkdə olan nəslin Ģəxsiyyətinin formalaĢması prosesinin idarə olunmasından ibarətdir. Ona görə də bu proses özünün
499
xüsusi psixoloji mexanizminə malikdir. Bu mexanizmi nəzərə almadan tərbiyə iĢində müvəffəqiyyət qazanılacağı barədə dü- Ģünmək olmaz. Burada birinci növbədə tərbiyə prosesinin mahiyyətini təĢkil edən və psixoloji nöqteyi-nəzərdən bir-birilə bağlı olan aĢağıdakı cəhətlərə diqqət yetirmək lazım gəlir: tərbiyə olunan və tərbiyə edənin xüsusiyyətləri, onların qarşılıqlı münasibətləri, tərbiyənin məqsədi, tərbiyə prose- sində istifadə olunan yollar. Məhz buna görə də tərbiyə prose- sini düzgün idarə edə bilmək üçün həmin cəhətlərin hər birinin xüsusiyyəti nəzərə alınmalıdır. Yalnız bu zaman tərbiyə prosesində Ģəxsiyyətin tələbatları, maraq və meylləri, dünyagörüĢü, əqidə və idealları, qabiliyyət və xarakteri lazımi Ģəkildə formalaĢdırıla bilər. Tərbiyə prosesində biz daima inkiĢaf edən, keyfiyyətcə dəyiĢən uĢaqlarla iĢləməli oluruq. Tərbiyə olunan həmin uĢaqlar özlərinin Ģəxsiyyətlərinin psixoloji xüsusiyyətlərinə, tələbat və motivlərinə görə bir-birlərindən fərqlənirlər. Ayrı- ayrı yaĢ dövrlərində bu fərqlər müxtəlifləĢir və özünəməxsus tərbiyəvi iĢ tələb edir. Ona görə də tərbiyə prosesində müvəffəqiyyət qazanmaq üçün birinci növbədə tərbiyə olunanların yaĢ və fərdi xüsusiyyətlərini öyrənmək və nəzərə almaq lazımdır. Psixoloji tədqiqatlar göstərmiĢdir ki, Ģagird Ģəxsiyyətinin təĢəkkülündə həlledici yeri təkcə onun fəaliyyətinin düzgün təĢkili, Ģagirdin əxlaqi davranıĢ təcrübələri toplaması tutmur, eyni zamanda burada düzgün əxlaqi davranıĢ motivlərinin tərbiyə edilməsi də mühüm rol oynayır. Bu baxımdan Ģagirdlərin tələbat sahəsinin öyrənilməsi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Çox vaxt Ģagirdin davranıĢındakı bu və ya digər cəhət onun tələbatı ilə bağlı olur. Bir motiv kimi tələbatlar Ģagirdin davranıĢını Ģərtləndirir. Buradan tərbiyə prosesində psixoloji cəhətdən diqqəti cəlb edən və nəzərə alınması zəruri olan bir tələb-Ģagirdin davranıĢına qiymət verərkən onun motivini müəyyənləĢdirmək tələbi meydana çıxır. Psixoloji tədqiqatlar
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|