Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
503
konkret tələbə münasibətdə özünü göstərə bilir. Hər iki halda tərbiyəvi tədbirin metodlarından düzgün istifadə olunmaması faktı məna maneəsinin yaranmasına, nəticədə isə tərbiyəvi tədbirin təsirinin aradan çıxmasına səbəb olur. Konkret adama münasibətdə məna maneəsinin yaranması ən çox tərbiyəçi tərəfindən uĢağın davranıĢ motivinin nəzərə alınmaması, uĢaqda olmayan motivi bir növ ona bağlamaq nəticəsində baĢ verir. Məsələn, uĢaq xəstəliyinə görə dərsdən gedir. Müəllim onu da dərsdən qaçan baĢqa uĢaqlarla birlikdə cəzalandırır. Yaxud, onu təhqir edən yoldaĢlarına qarĢı cavab qaytaran uĢağı da o birisi kimi intizamsız, xuliqan adlandırır. Bu hal bir neçə dəfə təkrar olunduqda Ģagirddə müəllimə, tərbiyəçiyə qarĢı məna maneəsi yaranır. Nəticədə həmin müəllimin ən ədalətli tələbi belə Ģagird tərəfindən ədalətsiz tələb kimi qarĢılanır. Lakin konkret adama qarĢı məna maneəsi müəllim tamamilə obyektiv, düzgün hərəkət etdiyi halda, Ģagirdin öz davranıĢ motivini dərk edə bilməməsindən asılı olaraq da yara- na bilər. Məsələn, müəllim tapĢırığı yerinə yetirməyən Ģagirdi haqlı olaraq danladığı, cəzalandırdığı halda, Ģagird kitabı olmadığına görə cəzalandırmanın ədalətsiz olduğunu zənn etməsi sayəsində yaranan məna maneəsini buna misal göstərmək olar. Konkret tələbə münasibətində özünü göstərən məna maneəsi isə tamamilə baĢqa səbəblərdən irəli gələ bilir. Məsələn, tərbiyəçi müsbət nəticə vermədiyi halda eyni tələbi dəfələrlə təkrar edir. Nəticədə bu cür tələblərə uĢaq o qədər alıĢır ki, onu bir növ qavramamağa baĢlayır. Təcrübə göstərir ki, bu cür məna maneələrinin yaranması Ģagirdlərlə aparılan tərbiyə iĢinin çətinləĢməsinə, bir növ nəticəsiz qalmasına səbəb olur. Ona görə də müəllim birinci növbədə bu cür məna maneələrinin yaranmasının qarĢısını
504
almağa çalıĢmalıdır. Bu cəhətdən müəllim üçün əsas problem zəruri təsir vasitəsini seçmək deyil, həm də Ģagirdin rəftar və davranıĢının motivlərini, onun baxıĢlarını, münasibətlərini bilməkdir. Belə olduqda məna maneələrinin yaranmasının qarĢısı alınır, tərbiyəvi tədbirin gücü artır. Məktəbdə Ģagirdlərlə aparılan tərbiyəvi iĢlərin mühüm yollarından biri əxlaqi söhbətlərdən ibarətdir. ġagirdlərin əxlaq tərbiyəsində bu cür söhbətlərin səmərəli nəticə verməsi üçün istər fərdi, istərsə də kollektiv Ģəkildə aparılan əxlaqi söhbətlər zamanı aĢağıdakı prinsiplərə əməl olunmalıdır. 1.
Əxlaqi söhbətlərin məzmunu Ģagirdlərin yaĢ səviy- yəsinə uyğun olmalıdır. 2.
Söhbət aparılan kollektivi, onların istiqamətini, qarĢılıqlı münasibətini, təlimə, müəllimə münasibətlərini yaxĢı bilmək və nəzərə almaq lazımdır. 3.
həyatında baĢ verən bir hadisə ilə, yeni kitab və ya kinofilmlə əlaqələndirərək, onlarla bağlı Ģəkildə təĢkil eləmək zəruridir. 4.
münasibdir. Söhbət zamanı Ģagirdlər üçün yeni olan, inandırıcı faktlardan, misallardan istifadə edilməlidir. Bu zaman məharətlə çatdırılan, təhlil edilən mənfi nümunələr də böyük tərbiyəvi əhəmiyyətə malikdir. Məsələn, borc hissindən danıĢarkən eqoizimin nə qədər çirkin keyfiyyət olduğunu konkret misallarla açıb göstərmək faydalı olur. 5.
yaratmaq, onları canlı fikir mübadiləsinə cəlb etmək onlarda fikir oyatmaq, əxlaq məsələləri üzərində düĢünməyə məcbur etmək lazımdır. 6.
ġagirdlərin Ģüuruna çatdırılan məsələlərin yaxĢı əsaslandırılması da böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu cəhətə əməl olunması xüsusilə yeniyetmə və böyük məktəblilərlə iĢ zamanı daha çox zərurət təĢkil edir. 7.
Əxlaqi söhbət zamanı Ģagirdlərdə dərin və aydın
505
emosiyaların yaranmasına nail olmaq lazımdır. Bu isə o zaman mümkün ola bilər ki, müəllim söhbəti etinasız, həvəssiz deyil, emosional və canlı keçirsin. ġagirdlərin tərbiyəsində nəzərə alınması zəruri olan yol- lardan biri də müəllimin, tərbiyəçinin şəxsi nümunəsindən düzgün istifadə olunmasından ibarətdir. Adətən, kiçik məktəblilər çox vaxt müəllimi təqlid edir, ona oxĢamağa çalıĢırlar. Lakin bəzən bunu Ģüursuz, düĢünmədən edirlər. Bəzən də özlərindən asılı olmayaraq onun xarici davranıĢ tərzini bir növ yamsılayırlar. Yeniyetmələr və böyük məktəblilər isə çox vaxt nümunədən Ģüurlu olaraq istifadə edirlər. Özünü artıq böyük hesab etməyə baĢlayan yeniyetmə böyüklərin hərəkət və davranıĢlarını təqlid etməyə cəhd göstərir. Ona görə də yeniyetmələrdə onları əhatə edən adamların (xüsusilə onlara yaxın və əziz olan adamların) dav- ranıĢına qarĢı kəskin maraq və diqqət yaranır. Böyüklərin bu və ya digər keyfiyyətini Ģüurlu Ģəkildə təqlid edən yeniyetmə çox vaxt onların mənfi keyfiyyət və hərəkətlərini də təkrar edir. Məhz buna görə də müəllimin özünü müsbət bir nümunə kimi təqdim etməsi zəruridir. ġagirdlərin Ģəxsiyyətini tərbiyə edərkən, Ģübhəsiz onun birdən-birə, bütün hallarda düzgün davranıĢ forması seçəcəyini gözləmək olmaz. Bəs onda Ģagirdin davranıĢı necə təshih olunmalıdır? ġagirdlərin davranıĢını istiqamətləndirmənin, təshih etmənin ən təsirli yolları onun təriflənməsi və məzəmmət olunması, rəğbətləndirilməsi və cəzalandırılmasından ibarətdir. Təriflənmə, rəğbətləndirmə davranıĢın düzgün motiv və formalarını möhkəmləndirməyə xidmət edir. Məzəmmət və cəzalandırma isə, mənfi təhriklərin və düzgün olmayan davranıĢ formalarının qarĢısını alır, onları ləngidir. Lakin tərbiyə zamanı bunlardan düzgün istifadə olunmalıdır. Tərif- lənmə, rəğbətləndirilmə nə ĢiĢirdilməməli, nə də lazım olduğ- undan aĢağı səviyyədə olmamalıdır. Adətən, Ģagirdin bu və ya Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|