Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gənc nəslin tərbiyəsində ailənin rolu.
518
də Ģagirdin Ģəxsi təcrübəsi böyüklərin ondan tələb etdiyi əxlaq normalarına zidd olarsa, Ģagird bu tələbləri formal olaraq mənimsəyər, ona yalnız müvafiq Ģəraitdə – böyüklərin nəzarəti zamanı əməl edər. Təcrübə göstərir ki, qarĢılıqlı təsir düzgün qurulmadıqda, qeyri-uyğun rəhbərlik stili tətbiq olunduqda bəzən uĢaqlar tərbiyəçinin tələblərinə formal Ģəkildə də tabe olmur, özünü ona qarĢı qoyur, öz Ģəxsi əqidəsində qalır. Belə olduqda,
adətən, uĢaq kollektivdən ayrılır, özünə məktəbdənkənar yoldaĢlıq mühiti – referent qrup seçir. Normal Ģəraitdə belə Ģagirdlərin tərbiyəçinin tələblərini mənimsəməsi, həmin tələblərin onun öz tələblərinə çevrilməsi birdən-birə baĢ vermir, bir sıra mərhələlər keçir. Ġlk dövrdə Ģagird həmin tələbi xarici, məcburi tələb kimi qəbul etməli olur. Sonra Ģagird həmin tələbi könüllü olaraq qəbul edir, öz vəzifəsini, borcunu dərk edir. Son mərhələdə kənardan verilən əxlaqi tələb Ģagirdin özünün Ģəxsi, daxili tələbinə çevrilir, özünə qarĢı həqiqi tələbkarlıq meydana gəlir.
olunmuĢ Ģəkildə deyil, qruplarda, kollektivdə yaĢayır və fəaliyyət göstərir. Ona görə də öz qrupunun hər bir üzvünün tərbiyəsində həmin qrupun, kollektivin rolu böyükdür. Məhz bu mənada uĢaq kollektivinin böyüməkdə olan Ģəxsiyyətin formalaĢmasında rolunu qeyd etməmək olmaz. Kollektiv bir növ uĢaq Ģəxsiyyətinin inkiĢafı üçün Ģərait və Ģərt rolunu oynayır. UĢaq kollektivi öz üzvlərinə qarĢı tərbiyələndirici funksiyanı yerinə yetirir. Kollektiv öz üzvlərinə təsir edir, on- lardan müvafiq davranıĢ tərzinə əməl etməyi tələb edir. Kollek- tivin təqdiri və məzəmməti, sağlam tənqidi, iĢgüzar və ciddi tələbi öz üzvlərində Ģəxsiyyətin inkiĢafına təsir edir, qüsurların aradan qaldırılmasına səbəb olur. Məhz buna görə də müəllim və tərbiyəçilər Ģagird Ģəxsiyyətinin formalaĢmasında, o cümlədən onların əxlaq tərbiyəsində kollektivin bu cür imkanlarından istifadə etməyə çalıĢmalıdırlar. Düzgün təĢkil olunmuĢ kollektiv yüksək tərbiyələndirici qüvvəyə malik olur.
519
Xüsusilə yeniyetməlik və ilk gənclik dövründə Ģagirdlərin tərbiyəsinə kollektivin həlledici təsiri belə bir psixoloji cəhətlə də bağlıdır. Adətən bu dövrdə yaranan uĢaq kollektivləri eyni tələbata malik olan, müstəqilliyə can atan həmyaĢıdlardan ibarət olur. Ona görə də uĢaqlar ən çox yoldaĢları ilə qarĢılıqlı əlaqədə olur, onları anlayır, onlarla asanlıqla razılığa gəlirlər. Nəticədə kollektivin tərbiyələndirici təsir gücü daha real və faydalı olur. Bu cəhəti nəzərə alaraq müəllim və tərbiyəçilər tərbiyəvi tədbirin təĢkili zamanı kollektivin həmin imkanlarından lazımi dərəcədə istifadə etməlidir. YaxĢı təĢkil edilmiĢ Ģagird kollektivində ictimai həmrəylik, ictimai rəyə hörmət, yoldaĢlıq və dostluq, yüksək ideya inamı, humanizm və s. kimi yüksək əxlaqi hisslərin formalaĢmasına geniĢ imkan yaranır. Yüksək ictimai həmrəylik hissinin formalaĢması Ģagirdi kollektivin ümumi iĢində daha fəal Ģəkildə iĢtirak etməyə, kol- lektiv qarĢısında öz məsuliyyətini dərk etməyə yönəldir. Həmin hisslərin olması Ģagirdləri öz sinfinin, öz məktəbinin Ģərəfi uğrunda mübarizəyə təhrik edir. UĢaq kollektivində xüsusilə yoldaĢlıq və dostluq hissinin formalaĢması üçün geniĢ imkan yaranır. Burada Ģagirdlərin bir- birinə qarĢı həssaslığı, qayğıkeĢliyi xüsusi yer tutur. Kollektivdə yaranan bu cür hisslər Ģagirdləri bir-birinə qarĢı qayğı göstərməyə, lazımi köməklik etməyə yönəldir. Yaxınlıq, yoldaĢlıq münasibətləri dostluq hissinin formalaĢmasına, hər bir gəncin yaxın dostunun meydana gəlməsinə səbəb olur. Kollektiv möhkəm olduqda onun bütün normaları öz üzvlərinin normalarına çevrilir. O cümlədən kollektiv üzvlərində yüksək ideya inamı yaranmıĢ olur. Nəhayət kollektiv özü Ģagirdlərdə kollektivçilik hissinin formalaĢmasına da gətirib çıxarır ki, nəhayət həmin Ģagirdlərdə onları əhatə edən yoldaĢlarına qarĢı əsl humanist münasibətlərin yaranmasına səbəb olur. Onlarda empatiya (baĢqa adamların psixi halətlərini baĢa düĢmək və onların
520
dərdinə Ģərik olmaq qabiliyyəti), identifikasiya, mehribanlıq və s. kimi keyfiyyətlər baĢ qaldırır. Gənc nəslin tərbiyəsində ailənin rolu. UĢağın münasibətlərdə olduğu ilk qrup ailədir. UĢaq ilk növbədə ailədə tərbiyə alır. Onun sonrakı taleyi, həyatda tutacağı mövqe həmin tərbiyədən çox asılıdır. Ailə tərbiyəsi məsələsi ta qədim zamanlardan Ģəxsiyyətin formalaĢmasında əsas vasitə olmuĢdur. Azərbaycanın görkəmli Ģairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvi ailəni uĢağın ilk tanıĢ olduğu ictimai mühit adlandırmıĢdır. Nizamiyə görə uĢaqların həyatda düzgün mövqe tutması üçün ailə tərbiyəsi əsas olmalıdır. UĢaqlara ictimai borcu Ģüurlu mənimsətmək, ictimai mənafeyin pozulmasına qarĢı mübariz, ədalətli, əməksevər ruhda həyata vermək valideynin vətəndaĢlıq borcuna sadiq qalması ilə Ģərtlənir, onun özünün cəmiyyətə münasibətini, cəmiyyətdə tutduğu mövqeyi müəyyənləĢdirir. Məhz ailə uĢaq Ģəxsiyyətinin formalaĢmasının ilk məktəbi olur. Böyüklərlə ünsiyyət prosesində uĢaq tam bir əxlaqi sərvət və ideallar sistemini mənimsəyir. Bütün bunların formalaĢmasında böyüklərin Ģəxsiyyətinin –xüsusiyyətləri, ailə üzvlərinin qarĢılıqlı münasibəti əsaslı rol oynayır. BaĢqa sözlə, uĢağın tərbiyəsi, onun Ģəxsiyyətinin inkiĢafı valideynlərinin Ģəxsiyyətinin necə formalaĢmasından çox asılıdır. Bir cəhəti də qeyd etmək lazımdır ki, sən valideynlərin üçün nə etmisənsə, övladlarından da onu gözləməlisən. Çünki onun Ģəxsiyyətinin formalaĢmasında sənin münasibətlərin öz əksini tapır. BaĢqa sözlə, uĢaq öz valideynini bir nümunə kimi qavrayır, onun bütün münasibətlər sistemini mənimsəyir və öz davranıĢına daxil edir. Burada görkəmli psixoloq L.S.Vıqotskinin bir fikrini xatırlamaq yerinə düĢərdi. L.S.Vıqotski göstərir ki, uĢağın gerçəkliyə münasibəti lap əvvəldən sosial münasibət xarakteri daĢıyır. UĢaq artıq körpəlik dövründən böyüklərdən özünün ətraf mühitlə əlaqəsi üçün vasitəçi kimi istifadə etməyə Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|