524
gəlir. Bu sahədə məktəb psixoloqlarının üzərinə xüsusi iĢ
düĢür. Burada birinci növbədə əsas diqqət Ģəxsiyyəti sosial
cəhətdən deformasiyaya uğrayan, asosial uĢaqların vaxtında
diaqnostikasını verməyə yönəldilməlidir. Bu zaman uĢaqda
“çətinliyin” yaranması səbəblərinin aĢkara çıxarılmasına da
xüsusi diqqət yetirilməlidir. Bütün bunların əsasında və uĢağın
fərdi xüsusiyyətini nəzərə almaqla onunla aparılacaq tərbiyəvi
iĢ sistemi müəyyənləĢdirilməlidir.
Təcrübə göstərir ki, çox zaman məktəbdə bu cür
uĢaqlarla aparılan profilaktik iĢ sistemsiz, az məqsədəyönlü xa-
rakter daĢıyır, baĢ vermiĢ fövqəladə hadisənin formal
müzakirəsi ilə məhdudlaĢır. Tərbiyəvi təsir tədbirləri tərbiyəni
deyil, bu və ya digər hərəkətinə görə uĢaqdan əvəz çıxmağı, qi-
sas almağı xatırladır. Ona görə də müəllimlər belə uĢaqlardan
sadəcə olaraq yaxalarını qurtarmağa çalıĢırlar.
Bu cür vəziyyətdən çıxmaq üçün psixoloq və müəllimlər
müasir psixologiyanın nailiyyətlərinin məktəb həyatına tədbiqi
nəticələrinə istinad etməlidir.
ġagirdlərin davranıĢında və Ģəxsiyyətinin inkĢafında
özünü göstərə bilən qüsurların qarĢısını almaq və onları aradan
qaldırmaq
sahəsindəki
iĢin
aĢağıdakı
istiqamətlərini
müəyyənləĢdirmək mümkündür:
1. Məktəbə yeni daxil olan Ģagirdlə, onun valideyinləri
ilə, uĢağa aid bütün sənədlərlə tanıĢ olmaq və bu zaman həmin
Ģagirdin tərbiyəsindəki çətin cəhətləri aĢkara çıxarmağa
çalıĢmaq.
2. “Çətin” Ģagirdin kollektivə alıĢmasına köməklik
göstərmək; sinif rəhbəri ilə birlikdə Ģagirdin davranıĢında
mövcud olan qüsurları aradan qaldırmağın planını hazırlamaq.
3. DavranıĢında və Ģəxsiyyətinin inkiĢafında qüsurlar
olan Ģagirdləri dərindən öyrənmək, bu zaman peĢə etikası
normalarına əməl etmək, imkan daxilində Ģagirdə yoxla-
nmasının həqiqi məqsədini bildirməmək. Lazım gələrsə psix-
oloq həmin Ģagirdin əqli inkĢaf səviyyəsini müəyyənləĢdirmək
525
üçün müvafiq mütəxəssislərlə (məsələn, psixiator, həkim və b.)
əlaqə saxlamalıdır. Əgər uĢağın inkiĢafında qüsurlar, psixi
normalara uyğun gəlməmək halları müəyyənləĢdirilərsə,
məktəb psixoloqu ona fərdi yanaĢmaqla əlaqədar müəllimlərə
və valideyinlərə məsləhət verə bilər.
Çətin tərbiyə olunan uĢaqlarla, xüsusilə yeniyetmələrlə
psixoloqun iĢi onun əsas vəzifələrindən birini təĢkil edir. Ona
görə də burada psixoloqun və baĢqa müəllimlərin aparacaqları
iĢlərin xarakteri qabaqcadan müəyyənləĢdirilməli və buna
müvafiq iĢ aparılmalıdır.
Özünü yoxlamaq üçün sual və tapĢırıqlar
1.
Tərbiyə psixologiyasının baĢlıca vəzifəsi nədir?
2.
Məktəb yaĢı dövründə Ģəxsiyyətin formalaĢmasının
psixoloji Ģərtləri nədən ibarətdir?
3.
Tərbiyə iĢinin metodları və formalarının psixoloji
əsasları barədə danıĢın.
4.
YaĢlılarla uĢaqlar arasında «məna maneələri» necə
yaranır?
5.
Məktəblilərin tərbiyəlilik göstəriciləri və kriteriyaları
barədə danıĢın.
6.
Özünütərbiyə nədir və onun hansı motivləri vardır?
7.
Əxlaqi Ģüur və əxlaqi davranıĢın formalaĢması necə
gedir?
8.
«Çətin» uĢaqlar kimlərdir və onlarla nə kimi iĢ apar-
maq tələb olunur?
Referat, məruzə və müstəqil tədqiqat üçün mövzular.
1.
«Çətin» yeniyetmələr və onlarla aparılan iĢin psixoloji
xüsusiyyətləri.
2.
Özünütərbiyə və onun təĢkili yolları.
3.
Fəaliyyət və Ģəxsiyyətin formalaĢması.
526
4.
Əxlaq tərbiyəsinin psixoloji əsasları.
Ədəbiyyat
Bayramov Ə.Ə. Gənclik və özünütərbiyə haqqında
söhbət. – Bakı,1969.
Qaralov Z.Ġ. Tərbiyə 3 cilddə, 2-ci cild. – Bakı, 2003,
12-31; s.197-203
Həmzəyev M.Ə. Pedaqoji psixologiya. – Bakı, 1991.
səh.25-30; 50-69
Əliyev R.Ġ. Tərbiyə psixologiyası. – Bakı, Nurlan, 2006.
Əmiraslanova S.F. «Çətin» uĢanlar və onlarla aparılan
iĢin psixoloji xüsusiyyətləri. – Bakı, 2000.
Boqoslovskiy V.V. Psixoloqiə vospitaniə Ģkolğnika. –
LQU, 1974.
Stolərenko L.D. Pedaqoqiçeskaə psixoloqiə. –
«Feniks»,2000, s. 362-368.
Koçetov A.Ġ. Verüinskaə N.N. Rabota s trudnımi
detğmi. – M., 1986
Ratter M. Pomohğ trudnım detəm. – M., 1987.
Məsihev V.N. Trudnıe deti v massovoy Ģkole. – M. – L.,
1993.
527
2 4 - c ü F Ə S Ġ L
TƏLĠM PSĠXOLOGĠYASI
Qısa xülasə
Təlim prosesi pedaqoji psixologiyanın nəzəri və tətbiqi problemi
kimi. Təlim psixologiyası pedaqoji psixologiyanın əsas sahələrindən biridir.
Təlimin nəzəri və tətbiqi problemləri. Təlimin mahiyyəti və
qanunauyğunluqları. Təlim prosesində bilik, vərdiĢ və bacarıqların ya-
ranması.
Təlimin
müvəffəqiyyətinin
nəyi
öyrətməkdən,
kimin
öyrətməsindən və kimi öyrətməkdən asılılığı. Təlim fəaliyyətinin strukturu.
Təlim və psixi inkiĢaf. Təlim və psixi inkiĢafın qarĢılıqlı əlaqəsi
barədə J.Piaje, C.Bruner və L.S.Vıqotskinin fikirləri. ĠnkiĢafın aktual və
yaxın səviyyyəsi. Təlimin müvəffəqiyyətində “inkiĢafın yaxın zonası”- nın
rolu.
Öyrənməyə qabillik problemi və mənimsəmə. “Öyrənməyə qabil-
lik” anlayıĢının meydana gəlməsi. Öyrənməyə qabillik insanın təlim
prosesində bilik, bacarıq və vərdiĢləri mənimsəməsinin sürət və
keyfiyyətinin fərdi göstəricisi kimi. Öyrənməyə qabilliyin ümumi və xüsusi
növləri. Geridə qalan Ģagirdlərin psixoloji xüsusiyyətləri. Geridə qalan
Ģagirdlərin tipləri.
Öyrənmənin müvəffəqiyyətini təmin edən amillər. Diqqət və us-
tanovka öyrənmənin müvəffəqiyyətini təmin edən daxili amil kimi. Təlim
materiallarının xüsusiyyətləri öyrənmənin müvəffəqiyyətini təmin edən xa-
rici amil kimi.
Təlim prosesində motivasiya - tələbat sahəsinin formalaĢması.
Təlim motivləri və onların növləri. Təlim motivləri və Ģagirdlərin tələbat
sahəsinin formalaĢması. Ġnsan fəallığının daxili, xarici və Ģəxsi mənbələri.
ĠnkiĢafetdirici və tərbiyələndirici təlim.
Dərsin təĢkilinin psixoloji Ģərtləri. Müasir dərsə verilən psixoloji
tələblər. Dərsdə problemli situasiya yaradılması yolları. Dərsdə yaradılan
problemli situasiyanın tipləri. Dərsdə yaddasaxlama tərzlərindən səmərəli
istifadə etmənin Ģərtləri.
Təlimin fərdiləĢdirilməsi və diferensesiyası. ġagirdlərin özlərinin
öyrənməyə qabillikləri, əqli inkiĢaf səviyyələri, idrak imkanları və fərdi-
psixi xassələrinə və s. görə fərqlənmələri. Bununla əlaqədar təlimin fər-
diləĢdirilməsinin zəruriliyi. Təlimin diferensesiyası.
Təlimin diferensesiyası
Dostları ilə paylaş: |