Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
534
onu öz arxasınca aparır. MəĢhur Ġsveçrə psixoloqu J.Piaje də bu məsələdə V.ġternə uyğun mövqe tutmuĢdur. O, belə hesab edir ki, uĢağın psixi inkiĢafı özünün daxili qanunlarına malikdir və bir sıra özünəməxsus mərhələlərdən keçir. Onun fikrincə təlim inkiĢafa heç bir əsaslı təsir göstərə bilməz. Ona görə də təlim inkiĢafa uyğunlaĢmalı və onun tənzim edilməsi üçün məhz inkiĢafın səviyyəsi əsas götürülməlidir. Bununla da J.Piaje təlimin inkiĢafetdirici təsirini kölgədə buraxır. MəĢhur Amerika psixoloqu C.Bruner isə bu məsələdə tamamilə baĢqa mövqe tutmuĢ, təlimin inkiĢafdakı rolunu həddindən artıq ĢiĢirtmiĢdir. Onun fikrincə hər bir uĢaq inkiĢafın istənilən mərhələsində, əgər həmin yaĢ üçün optimal olan təlim metodları tapılıbsa, əgər o yaxĢı təlim edilirsə, istənilən materialı tamamilə mənimsəyə bilər. Göründüyü kimi C.Bruner Ģagirdlərin əqli inkiĢafında təlim prosesinin həlledici rol oynadığını qəbul etsə də, uĢağın yaĢ hüdudlarını silib atır. Bütün bu fikirlər bir daha göstərir ki, təlim və psixi inkiĢafın qarĢılıqlı əlaqəsinin düzgün müəyyənləĢdirilməsi bi- rinci növbədə təlimin struktur komponentlərinin dəqiq müəyyənləĢdirilməsindən asılıdır. Bu cəhəti nəzərə alaraq L.S.Vıqotski təlimin strukturu konsepsiyasını iĢləməyə xüsusi fikir vermiĢ və bu sahədə əsaslı iĢlər görmüĢdür. Vıqotskinin həmin sahədəki ideyaları, gəldiyi nəticələr onun tələbələrinin və ardıcıllarının xüsusi təlim konsepsiyası yaratmalarına imkan vermiĢdir. L.S.Vıqotski bilik, bacarıq və vərdiĢlərə yiyələnmək və ümumi keyfiyyətlərə, qabiliyyətlərə (mücərrədləĢdirmə, ümumiləĢdirmə, ixtiyarilik) yiyələnməyin mümkün olduğunu aĢkara çıxarmıĢdır. O, birinci cəhəti (bilik, bacarıq və vərdiĢlərə yiyələnməni) təlim (öyrənmə), ikincini isə inkiĢaf adlandırmıĢdır. Onun fikrincə təlimdə mənimsəmənin əsas predmetini bilik və mədəniyyət haqqında tarixi təcrübə təĢkil
535
edir. L.S.Vıqotskiyə görə təlim inkiĢafın əsas amilidir. Təlimin həmiĢə inkiĢafdan qabaqda getməsi və onu da öz arxasınca aparması fikrini əsas götürən L.S.Vıqotski və onun əməkdaĢları təlimlə əlaqədar baĢ verən əqli inkiĢafın iki səviyyəsini və ya zonasını müəyyən etmiĢlər. Birinci səviyyəni inkiĢafın fəal, aktual zonası adlandırmıĢlar. Bu zonaya malik olan Ģagird gündəlik dərsləri, verilmiĢ təlim tapĢırıqlarını müstəqil surətdə yerinə yetirir, özü baĢqasının köməyi olmadan dərsdə müvafiq materiallardan istifadə edir. Müəllimin Ģərh et- diyi bəzi cəhətləri izah etməyə təĢəbbüs göstərir və nəhayət onda əqli inkiĢaf elə bir səviyyəyə çata bilir ki, sonralar hər hansı bir məsələni heç kimə ehtiyacı olmadan həll edə bilir. Bütün bunların nəticəsində Ģagird bilikləri müstəqil mənimsəyir, elmlərin əsaslarına özü yiyələnməyi bacarır. Əqli inkiĢafın ikinci səviyyəsində isə uĢaq bir növ yaĢlıların, müəllimin köməyilə daha yüksək nailiyyət əldə edə bilir. L.S.Vıqotski bu inkiĢaf səviyyəsini “inkişafın yaxın
“UĢaq nəyi ki, yaĢlının köməyilə etmək iqtidarındadır, bu onun yaxın inkiĢaf zonasını göstərir… Beləliklə, yaxın inkiĢaf zonası uĢağın sabahkı gününü, onun inkiĢafının dinamik vəziyyətini müəyyənləĢdirməkdə bizə kömək göstərir”. Təlim öz səmərəli nəticəsini vermək və Ģagirdlərin əqli inkiĢafına əsaslı təsir göstərmək üçün məhz “inkiĢafın yaxın zonası”na uyğun təĢkil olunmalıdır. Təlimin məzmununu, forma və vasitələrini seçərkən bu tələb birinci tələb kimi nəzərə alınmalıdır. Ona görə də L.S.Vıqotski haqlı olaraq göstərir ki, uĢağın öyrənməyə qabil olmadığı iĢləri ona öyrətməyə çalıĢmaq, onun müstəqil yerinə yetirə bildiyini ona öyrətmək qədər mənasızdır. Bununla yanaĢı təlim fəaliyyətinin səmərəliliyini təmin etmək üçün Ģagirdlərin mənimsəmə imkanlarının aĢkara çıxarılması da ən zəruri Ģərtlərindəndir. ġagirdlərin mənimsəmə imkanlarının aĢkara çıxarılmasında yaş həssaslığı
536
haqqında psixologiyada toplanmıĢ məlumatların əhəmiyyəti böyükdür. UĢağın inkiĢafının ayrı-ayrı mərhələlərində psixikanın bu və ya digər istiqamətdə inkiĢafı üçün daha əlveriĢli Ģərait yaranır. Bunlardan bəzisi müvəqqəti, keçici xa- rakter daĢıyır. Görünür psixi fəaliyyətin ayrı-ayrı dövrlərinin olması və güclənməsi üçün optimal vaxt mövcuddur. Bu cür yaĢ dövrləri bu və ya digər psixi xüsusiyyət və keyfiyyətin inkiĢafı üçün nisbətən optimal olarsa, həmin dövrləri senzitiv dövrlər adlandıra bilərik. Məsələn, nitqin inkiĢafı üçün bir yaĢdan beĢ yaĢa qədər olan dövr, riyazi qabiliyyətlərin forma- laĢması üçün 15-20 yaĢ senzitiv dövr hesab olunur. Psixi inkiĢafın senzitiv dövrlərinin əhəmiyyətini qeyd edərək L.S.Vaqotski yazırdı: “Bu dövrdə hissi həssaslıq inkiĢafda dərin dəyiĢikliklər əmələ gətirərək onun bütün gediĢinə müəyyən təsir göstərir. BaĢqa vaxtlarda həmin Ģərtlər özü tamamilə neytral olar, ya da inkiĢafın gediĢinə əks təsir göstərə bilər. Senzitiv dövrlər bizim təlimin optimal müddətləri adlandırdığımız anlarla tam uyğyn gəlir”. Ona görə də Ģagirdlərlə apardığımız təlim iĢini onların psixi inkiĢaflarının “senzitiv” dövrlərinə uyğunlaĢdırmaq təlim prosesini optimal- laĢdırmağın mühüm Ģərtlərindən biridir. VI. 24.3. Öyrənməyə qabillik problemi və mənimsəmə Öyrənməyə qabillik problemi. Bu problem Ģagirdlərin geridə qalma, mənimsəyə bilməmə səbəblərini aĢkara çıxarmaqla əlaqədar meydana çıxan problemdir. Təlim materiallarının mənimsənilməsində geridə qalan Ģagirdlərin psixoloji xarakteristikası əsasında psixoloqlar “öyrənməyə qa- billik” anlayıĢını irəli sürmüĢlər. Həmin anlayıĢ altında Ģagirdlərin bilikləri və təlim fəaliyyəti tərzlərini mənimsəməyə nə dərəcədə həssas, qabil olduqları nəzərdə tutulmuĢdur. Öyrənməyə qabilliyi Ģagirdin əqli inkiĢafı ilə qarıĢdırmaq ol-
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|