Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Deməli, öyrənməyə qabillik insanın təlim prosesində bi- lik, bacarıq və vərdişləri mənimsəməsinin sürət və
- Geridə qalan Ģagirdlərin psixoloji xüsusiyyətləri.
537
maz. Yüksək əqli inkiĢaf səviyyəsinə malik olan adamda bəzən öyrənməyə qabilliyin aĢağı səviyyədə olduğunu müĢahidə etmək mümkündür. YaĢ artdıqca əqli inkiĢaf yüksək səviyyəyə qalxa bildiyi halda, öyrənməyə qabillik uzun müddət az və ya çox dərəcədə öz sabitliyini saxlaya bilər. Deməli, öyrənməyə qabillik insanın təlim prosesində bi- lik, bacarıq və vərdişləri mənimsəməsinin sürət və keyfiyyətinin fərdi göstəricisindən ibarətdir. Öyrənməyə qabilliyin ümumi və xüsusi növləri vardır. Öyrənməyə ümumi qabillikdən danıĢarkən hər cür materialı, bütün tədris fənlərini mənimsəməyə qabillik, öyrənməyə xüsusi qabillikdən söhbət gedərkən isə ayrı-ayrı materialları (müxtəlif elmləri, incəsənəti, yalnız bir fənni, tək bir praktik fəaliyyət növünü) mənimsəməyə qabillik nəzərdə tutulur. Bunlardan bi- rincisi fərdin ümumi, ikincisi isə xüsusi istedadının göstəricisi hesab olunur. Öyrənməyə qabilliyin əsasında idrak proseslərinin, Ģəxsiyyətin iradi-emosional sahəsinin inkiĢaf səviyyəsi, eləcə də bunlardan doğan təlim komponentlərinin inkiĢafı dayanır. Lakin öyrənməyə qabillik təkcə fəal dərketmənin inkiĢaf səviyyəsilə, daha doğrusu, subyektin müstəqil olaraq dərk etmə və mənimsəmə bacarığı ilə deyil, onun artıq müvafiq bilik və bacarıqlara malik olan adamın köməyilə dərk edə və mənimsəyə bilmək bacarığı səviyyəsi ilə də Ģərtlənir. Ona görə də öyrənməyə qabillik təlim və mənimsəmə qabiliyyəti kimi müstəqil dərk etmə qabiliyyətlərindən fərqlənir və yalnız idrak qabiliyyətlərinin inkiĢafı kimi qiymətləndirilə bilməz. Geridə qalan Ģagirdlərin psixoloji xüsusiyyətləri. Psixoloqların geridə qalan Ģagirdlərlə apardıqları iĢlər zamanı müəyyən edilmiĢdir ki, bu cür uĢaqlar deduktiv əqli nəticə apa- ra bilmir, əsas əlamətləri, xüsusilə bir neçə belə əlamət olduq- da, ayırmaq və onların əsasında ümumiləĢdirmə aparmaqda çətinlik çəkirlər. Bununla yanaĢı olaraq, geridə qalan Ģagirdlər təhlil
538
aparmaqda da çətinlik çəkir, adətən onların mücərrədləĢdirmə və ümumiləĢdirmə səviyyələri problemin məhsuldar Ģəkildə həlli üçün lazım olan səviyyədən aĢağı olur. Təlimdə yetirməyən bu cür Ģagirdlərin sözlü-məntiqi təfəkkürünün inkiĢafı əyani-əməli təfəkkürlərindən geridə qalır. Ona görə də həmin Ģagirdlər ya qaydanın Ģərhini baĢa düĢmür, ya da qayda haqqında yalnız formal biliklər məsələnin düzgün həllinə gətirib çıxarmır. Psixoloji tədqiqatlar təlimdə geridə qalan Ģagirdlərin üç tipini müəyyənləĢdirməyə imkan vermiĢdir:
ilə, lakin təlimə qarĢı müsbət münasibətləri və məktəbli mövqelərini saxlamaları ilə xarakterizə olunurlar;
keyfiyyətləri və məktəbli mövqelərini qismən və ya tamamilə itirmələri ilə fərqlənirlər;
onlarda təlimə qarĢı mənfi münasibət və məktəbli mövqelərini qismən və ya tamamilə itirmə xüsusiyyətləri özünü göstərir. Psixoloji tədqiqatlar geridə qalan Ģagirdlərin bu cür tiplərinin özünəməxsus yarımtipləri olduğunu da aĢkara çıxarmıĢdır (N.Ġ.Muraçkovski). Hər bir tipi yarımtiplərə ayırmaq üçün aĢağıdakı iki göstəriciyə istinad olunmuĢdur: 1)
etmələrinə imkan verən vasitələr; 2)
Gələcəkdə müəyyən fəaliyyətə qarĢı yönəlmənin olması və ya da olmaması. Bu göstəricilərdən asılı olaraq birinci tip Ģagirdlər arasında iki yarımtip müĢahidə olunur. Bunlardan birincisinə təlim iĢlərindəki müvəffəqiy- yətsizliyi hər hansı bir praktik fəaliyyətin köməyi ilə əvəz etməyə çalıĢan Ģagirdləri aid etmək olar. Belə Ģagirdlər üçün ümumi olan cəhət onlarda mücərrəd təfəkkürün inkiĢaf
539
etməməsi və bununla əlaqədar olaraq məsələnin Ģərti və həlli yollarını konkretləĢdirmək cəhdindən ibarətdir. Onların bu cür hərəkətləri təlimdə bəzi müvəffəqiyyətlər qazanmaq imkanı ve- rir. Bu cür Ģagirdlərdə analitik təfəkkür inkiĢaf etmədiyinə görə təlim materialını çətinliklə mənimsəyirlər. Onlar təhlili məsələ həllinin bütün gediĢində tətbiq edə bilmədiklərinə görə, çox vaxt məsələni də axıra kimi həll edə bilmirlər. Geridə qalan Ģagirdlərin həmin yarımtipində gələcəkdə müəyyən fəaliyyət növünə qarĢı yönəliĢlik, arzu olunan peĢəyə dair az və ya çox dərəcədə aydın təsəvvür mövcud olur. Adətən, bu cür yönəliĢlik onların təlim fəaliyyətindəki müvəffəqiyyətsizliklərini əvəz edən praktik fəaliyyətinin məzmunundan asılı olur. Bununla əlaqədar olaraq həmin Ģagirdlərdə özünüqiymətləndirmə obyektiv xarakter daĢıyır. Geridə qalan birinci tip Ģagirdlərin ikinci yarımtipinə təlim iĢindəki hər cür çətinlikdən qaçmağa çalıĢan Ģagirdləri aid etmək olar. Təlimdə müvəffəqiyyət qazanmağa çalıĢan həmin Ģagirdlər çox vaxt qadağan olunmuĢ yollardan istifadə etməyə çalıĢırlar: yoldaĢlarından köçürür, onların gizlincə dediklərinə istinad edir və s. Bu cür Ģagirdlər baĢqa iĢlərin hamısına da təlimə yanaĢdıqları kimi yanaĢırlar. Ətraf aləm haqqında onların təsəvvürləri olduqca məhduddur. Birinci yarımtipdən fərqli olaraq onlar hətta təlim tapĢırıqlarının mahiyyətini anlamağa cəhd göstərmirlər. Bir qayda olaraq on- lar gələcək haqqında düĢünmürlər. Ġkinci tipə aid etdiyimiz geridə qalan Ģagirdlər, adətən məktəbə yaxĢı hazırlıq və oxumaq həvəsi ilə gəlirlər. Lakin həmin uĢaqlar evdə səbrlə oturub iĢləməyə alıĢdırılmamıĢ olur- lar. Onlarda yalnız xoĢlarına gələn iĢlə məĢğul olmaq adəti hökm sürür. Ona görə də diqqəti cəmləĢdirmək, hafizəni gərginləĢdirmək, fəal Ģəkildə fikirləĢmək onlarda narazılıq yaradır. Bunun əsasında təlimdə yaranan müvəffəqiyyətsizlik mənəvi konfliktin yaranmasına gətirib çıxarır. Bu da öz növ-
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|