Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
546
təsir edən əsas amillərdəndir. Psixoloqların apardıqları müĢahidə və eksperimentlər göstərmiĢdir ki, anlaĢıqlılıq dərəcəsi yüksək olan materiallar daha tez mənimsənilməklə yanaĢı bu prosesdə buraxılan səhvlərin miqdarı da az olur və həmin material uzun muddət yaddan çıxmır. Anlama öyrənmənin səmərəli yollarından hesab olunur. ġagird öyrəndiyini anlamalıdır. Materialın mənasını dürüst və dərindən anlayaraq öyrənmənin mexaniki öyrənmədən fərqli olduğu Ģübhəsizdir. ġagird dərindən anlayaraq, əsaslı Ģəkildə düĢünərək öyrəndikdə həmin materialı bir o qədər düzgün və möhkəm yadda saxlayır. Psixoloji tədqiqatlar göstərmiĢdir ki, mənanı anlamadan, baĢa düĢmədən materialı mexaniki öyrənmək üçün daha çox təkrar tələb olunur, bu cür öyrənilən material, mənası anlaĢılaraq öyrənilən materialdan tez unudu- lur.
Adətən, hər bir idrak məsələsi, fikri məsələ beyində sual və suallar sistemi kimi əks olunur. Ġnsanda yaranmıĢ sual nəyi isə anlamaq tələbatını ifadə edir. Belə sualın cavabı məlum ol- duqda anlama dərhal baĢ verir, məlum olmadıqda isə cavabın fəal Ģəkildə axtarılması və ya anlama prosesinin yaranması baĢlanır. Anlama yarandıqda öyrənmə də bir o qədər səmərəli olur. Ona görə də müəllim çalıĢmalıdır ki, Ģagird öyrəndiyini anlasın, həm də bu cür anlama təkcə müəllimin Ģərh etdiyi materialların öyrənilməsi zamanı deyil, Ģagirdin hər cür materialı öyrənməsi zamanı səmərəli yol olaraq qalsın. Bunun üçün isə materialın özünün anlaĢıqlı olmasının rolu böyükdür. Lakin bununla yanaĢı olaraq, nəzərə almaq lazımdır ki, materialın anlaĢıqlılığı mənimsəmə subyektindən asılı olmayan təcrid edilmiĢ keyfiyyət deyildir. Materialın anlaĢıqlı olması eyni zamanda Ģagirdin həmin materialı anlaması üçün zəruri anlayıĢ və iĢlərə nə dərəcədə yiyələnməsindən də asılıdır. Bu- nunla yanaĢı anlaĢıqlılığın səviyyəsi də müxtəlif ola bilər. Bütün bunlar müəllimin həmin prosesi idarə etməsini tələb edir.
547
Təcrübə göstərir ki, bəzən Ģagird müəllimin izahında müstəqil oxuyub öyrəndiyi materialda hər hansı bir cəhəti anlamadıqda, onu müəllimdən xəbər almayıb baĢa düĢmədən mexaniki olaraq öyrənir ki, bu da biliyin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Ona görə də müəllim öz Ģagirdlərinə baĢa salmalıdır ki, aydın olmayan, az anlaĢılan məsələlərin üstündən keçməmək, onları tamamilə anlayıb öyrənmək vacibdir. Ən düzgün və səmərəli yol fikirləĢə-fikirləĢə öyrənməkdir. Məhz buna görə də L.N.Tolstoy haqlı olaraq yazmıĢdır ki, bilik yalnız o zaman bilikdir ki, o, təkcə hafizə ilə deyil, həm də adamın öz fikirlərinin gücü ilə qazanılmıĢ olsun. Tədris materialının strukturu, quruluĢu da onun öyrənilməsinə, yaxĢı və ya pis mənimsənilməsinə öz təsirini göstərir. Materialın bu xüsusiyyəti onun anlaĢıqlılığı ilə sıx bağlıdır. Materialın anlaĢıqlılığı yeni ilə köhnə, məlum ol- mayanla məlum olan arasındakı əlaqəyə, materialın strukturu isə bu əlaqənin necə, hansı yollarla yarandığına əsasən müəyyən edilir. Materialın həcmi də onun mənimsənilməsinə təsir edən mühüm xüsusiyyətlərdəndir. Materialın həcmi dedikdə ona daxil olan ünsürlərin miqdarı nəzərdə tutulur. Mənasız mate- rialda yadda saxlanılacaq ünsürlərin miqdarını müəy- yənləĢdirmək o qədər də çətin deyildir. Burada verilmiĢ mənasız hecaların, rəqəmlərin və s. miqdarı materialın həcmini müəyyən edir. Mənalı yadda saxlanılacaq materialın həcmini müəyyənləĢdirmək isə çətindir. Burada fikri proseslərin iĢtirakı lazım gəlir. ġagirdin təcrübəsi və biliyindən asılı olaraq həmin material sistemləĢdirilir. Öyrənilən materialda ikinci dərəcəli məsələlər atılır, fikri dayaqlar– mətnin struktur vahidləri ayrılır, onun bütün bir hissəsi ümumiləĢdirilir. Ona görə də təlim materialının həcmini təkcə onun ünsürlərinin miqdarı ilə ölçmək olmaz. Çünki Ģagirdlər dərslikdə yazılanı olduğu kimi deyil, mətni fikrən iĢləmək əsasında onda alınan formada, öz təcrübəsinə uyğun Ģəkildə öyrənir, yadda saxlayırlar.
548
ġagirdlərin hər birində bu proses özünəməxsus Ģəkildə gedir. Mənalı təlim materialının həcmini yalnız mənimsənilməsi tələb olunan yeni anlayış və iĢlərin miqdarı ilə ölçmək mümkündür. Bu cür
materialın həcmini
eyni zamanda
onda müəyyənləĢdirilən əlaqələrin və mühakimələrin miqdarı ilə də ölçmək mümkündür. Təcrübə göstərir ki, məhz bu cəhətlər nəzərə alınmadıqda Ģagirdlərin öyrənməli olduqları mənalı materialların həcmi dərslik və dərs vəsaitlərində ya tələb olun- duğundan artıq, ya da aĢağı səviyyədə olur ki, bunların hər ikisi Ģagirdlərin öyrənməsinə mənfi təsir göstərir. Materialın həcminin həddindən artıq ĢiĢirdilməsi, Ģagirdlərdə yorğunluq, materiala qarĢı ikrah hissi yaradır. ġagirdlər belə materialdan birtəhər yaxa qurtarmağa çalıĢırlar. Materialın həcmi az olduq- da, daha doğrusu, buradakı yeni anlayıĢ və əlaqələrin miqdarı həddindən aĢağı olduqda material Ģagird üçün maraqsız olur. Nəhayət, təlim materialının emosionallıq dərəcəsi də Ģagirdlərin həmin materialı mənimsəmələrinə təsir edən xüsusiyyət kimi özünü göstərir. Buraya materialın cazibə- darlığı, Ģagirdlərdə müəyyən hiss və emosiya yarada bilmə xüsusiyyətlərini aid etmək olar. Adətən, Ģagirdlərdə qüvvətli müsbət hissi hal yaradan material cansıxıcı materiala nisbətən asan öyrənilir və yadda saxlanılır. Mənfi emosional təsirə ma- lik olan material isə bəzən pis, bəzən də cansıxıcı materiala nisbətən yaxĢı yadda saxlanılır.
Məktəb təcrübəsində, təlim fəaliyyətini həyata keçirərkən çox vaxt belə bir sual diqqəti cəlb edir: Ģagirdi yaxĢı oxumağa və ümumiyyətlə oxumağa yönəldən, təhrik edən nədir? BaĢqa sözlə, Ģagirdlərin təlim fəaliyyəti necə motivləĢir, onlar hansı motivlərin təhriki altında hərəkət edirlər? ġübhəsiz bu cür sual- Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|