Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- А.Н. Леонтьев.
- ĠnkiĢafetdirici və tərbiyəedici təlim.
549
lara düzgün cavab tapılması müəllimin həmin sahədə Ģagirdlərlə iĢ aparmasını, təlim fəaliyyətini idarə etməsini asanlaĢdıra bilər. Birinci növbədə, ümumiyyətlə, motivin və motivasiyanın nədən ibarət olduğunu nəzərdən keçirək. Motiv insanı hər hansı bir məqsədəyönəlmiĢ iĢə, fəaliyyətə təhrik edən səbəbdir. Ġnsan beynində əks olunaraq onu fəaliyyətə təhrik edən və həmin fəaliyyəti müvafiq tələbatların ödənilməsinə yönəldən Ģeyləri A.N.Leontyev həmin fəaliyyətin motivi adlandırmıĢdır 1 .
xarakterizə olunur. Onlar hər Ģeydən əvvəl bir-birlərindən tələbatların növlərinə görə fərqlənirlər. Ona görə də tələbatlarda olduğu kimi, motivlər təbii və ali (maddi və mənəvi) ola bilir. Bundan baĢqa, A.N.Leontyevə görə motiv obraz, anlayıĢ, fikir, ideal Ģəklində də çıxıĢ edə bilər. Motivasiyaya gəldikdə bu elə motivlər birliyidir ki, Ģəxsiyyətin yönəliĢliyini müəyyən etməklə onun fəaliyyətinin səmərəliliyini də Ģərtləndirir. Motivasiya təhriklə fəaliyyətin məqsədi arasındakı əlaqə və münasibətlərin açılmasında ifadə olunur. Məlum olduğu kimi, onun həyata keçirilməsi prose- sində motivlərin məqsədə keçməsi və məqsədin motivə çevrilməsi baĢ verə bilər. Psixoloqlar belə bir qənaətə gəlmiĢlər ki, təlim uğurları təkcə Ģagirdin təlimə, öyrənməyə qabilliyi, bütövlükdə qabiliyyətləri və s. ilə deyil, həm də təlim motivasiyası ilə Ģərtlənir. BaĢqa sözlə, onun “yaxĢı oxuması” üçün bütün digər Ģərtlərlə yanaĢı həm də təlim motivasiyasının formalaĢması zəruridir (Ə.Ə.Əlizadə). Ġnsan fəaliyyətinin baĢqa sahələrində olduğu kimi, təlim fəaliyyətində də özünün xarakteri və fəaliyyət prosesində oynadığı rola görə motivlərin, o cümlədən təlim motivlərinin aĢağıdakı növlərini qeyd etmək olar:
1 А.Н. Леонтьев. Проблемы развития психики. М., 1972, с.342.
550
1) sitüativ və geniĢ motivlər; 2) fəaliyyətin nəticəsinə yönələn və onun özünə doğru yönələn motivlər; 3) eqoistik və ictimai əhəmiyyətli motivlər. Motivləri təzahür xüsusiyyətlərinə görə psixoloji ədəbiyyatda geniĢ istifadə olunan iki qrupa ayırmaq müm- kündür: 1) geniĢ sosial motivlər və 2) idrak motivləri. Bununla yanaĢı olaraq, motivlərin xarici və daxili tipləri də qeyd olunur. Təlim fəaliyyətində bu cür motivlərin formalaĢması Ģagirdlərin tələbat sahəsinin formalaĢması ilə sıx bağlıdır. Müəyyən Ģeylər, hadisələr, Ģərait insanın müvafiq fəallığının mənbəyi kimi insan fəaliyyətinin motivinə çevrilir. Həmin mənbələri üç əsas kateqoriyaya ayırmaq mümkündür: daxili, xarici və Ģəxsi mənbələr. Birinci, daxili mənbələr insanın tələbat sahəsi ilə bağlı olur. Ġnsanda bu cür tələbatlar anadangəlmə və həyatda qazanılan xarakter daĢıya bilər. Birinci halda orqanizmin üzvü tələbatları, ikinci halda cəmiyyətdə formalaĢan sosial tələbatlar özünü göstərir. Təlimə, öyrənməyə stimul rolunu oynayan anadangəlmə tələbatlara uĢağın fəallığına və informasiyaya olan tələbatını aid etmək olar. Təlim fəaliyyətinin stimullaĢmasına təsir edən, həyatda formalaĢan tələbatlara qnostik və müsbət sosial tələbatları aid etmək olar. Bunlardan bilik əldə etməyə olan tələbatları, cəmiyyətə xeyir verməklə bağlı tələbatları və s. göstərə bilərik. Ġnsanın öyrənməyə, təlim fəaliyyətinə təhrik olunmasında xarici və Ģəxsi mənbələrin rolu da az deyildir. Xarici mənbələr insanın həyat və fəaliyyətinin sosial Ģəraiti ilə müəyyən edilir. Burada insanın hansı davranıĢ tərzini və fəaliyyət növünü seçməsi ilə bağlı onun qarĢısına qoyulan tələblər, ondan gözlənilən nəticələr və müvafiq fəaliyyət növünü yerinə yetirməsi üçün imkanların, obyektiv Ģəraitin olması əsas
551
götürülür. ġəxsi mənbələrə gəldikdə, bunlar insanın maraqları, cəhdləri, yönəliĢliyi, inamı və dünyagörüĢü ilə Ģərtlənir. Təcrübə göstərir ki, insan davranıĢının qeyd etdiyimiz daxili, xarici və Ģəxsi stimulları təlim fəaliyyətilə əlaqələndikdə onun müvəffəqiyyətinə əsaslı təsir edir. BaĢqa sözlə təlim fəaliyyətinin motivasiya sahəsi formalaĢmıĢ olur. ĠnkiĢafetdirici və tərbiyəedici təlim. Yuxarıda təlim və inkiĢaf probleminə toxunarkən onun pedaqoji psixologiyanın və yaĢ psixologiyasının ən aktual problemlərindən biri olduğunu, bu sahədə müxtəlif baxıĢların mövcudluğunu qeyd etdik. L.S.Vıqotskiyə görə təlim inkiĢafın baĢlıca Ģərtidir. Təlim inkiĢafetdirici və tərbiyəetdirici funksiyaları yerinə yeti- rir. Ona görə də təlimin məzmunu, forma və üsulları elə seçilməlidir ki, bu fünksiyaları həyata keçirməyə imkan versin. ĠnkiĢaf anlayıĢı çoxcəhətli anlayıĢdır. ġagirdlərin inkiĢafından söhbət gedərkən birinci növbədə onların psixi inkiĢafı diqqəti cəlb edir. Təlim - tərbiyə prosesində Ģagirdlərin psixi inki- Ģafının əsas istiqamətlərini təhlil edərkən psixoloqlar, ilk növbədə, biliklərin onların tətbiqi mexanizmlərinin və Ģəxsiyyətin umumi xassələrinin inkiĢafı Ģəraitini ayırd edirlər. Sözün geniĢ mənasında inkiĢafetdirici təlim Ģəxsiyyətin for- malaĢmasına yönəldilmiĢ təlimdir. Bu mənada təlim eyni za- manda tərbiyəedici funksiyanı həyata keçirir. Psixoloqlar Ģəxsiyyətin psixi inkiĢafını təlimin həm nəticəsi, həm də baĢlıca Ģəraiti kimi qeyd edirlər. Professor Ə.Əlizadə haqlı ola- raq qeyd edir ki, “inkiĢafetdirici təlim prinsipi Ģagirdlərin əqli inkiĢafına xüsusi əhəmiyyət verir və onu Ģəxsiyyətin forlaĢması ilə qarĢılıqlı əlaqədə araĢdırır”. Məhz buna görə də təlim elə təĢkil edilməlidir ki, o təkcə Ģagirdlərə bilik, bacarıq verməklə, onların əqli inkiĢafını təmin etməklə kifayətlənməsin, eyni za- manda onlarda Ģəxsiyyətin formalaĢmasına təkan versin. Bu zaman təlim özünün tərbiyəedici funksiyasını həyata keçirmiĢ olur.
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|