Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dərsdə yaddasaxlama tərzlərindən səmərəli istifadə etmənin Ģərtləri.
- VI.24.7. Təlimin fərdiləĢməsi və diferensiasiyası
- 1. Təlimin diferensiasiyası.
- 2. Tədris iĢinin sinifdaxili (qrupdaxili) fərdiləĢdi- rilməsi.
556
arasında ziddiyyət olduqda meydana gəlir. Dördüncü tip problem situasiya daha geniĢ yayılmıĢ tip- dir. Bu tip problem situasiya o zaman yaranır ki, Ģagird qarĢıda qoyulmuĢ məsələni həll etmək yollarını bilmir, tədris və ya həyat situasiyasında yeni faktları izah etməkdə çətinlik çəkir, daha doğrusu, əvvəlki biliklər yeni faktı izah etmək üçün kifayət etmir. Təlim psixologiyası sahəsində aparılmıĢ tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmiĢdir ki, problem situasiyanın ayrı-ayrı tipləri təfəkkür üçün müxtəlif Ģərait yaradır. Problem situasiyanın əsas tipləri barədə müəllimin biliyi, Ģübhəsiz, bu cür situasiyaların yaradılması yollarını müəyyənləĢdirməsinə, bununla da Ģagirdlərin idrak fəaliyyətini idarə etməsinə Ģərait yaradır. Məhz buna görə də müəllim dərsi müasir tələblər səviyyəsinə qaldırmaq üçün həmin cəhətə xüsusi diqqət yetirməlidir.
yaddasaxlamanın səmərəli yollarından istifadə olunmasından da çox asılıdır. Öyrənmənin, yaddasaxlamanın səmərəliliyini artıran bu cür tərzlər çox və müxtəlifdir. Onlardan bəzilərinə nəzər salaq. Dərsdə öyrənmənin, yaddasaxlamanın bilavasitə müəllimlə bağlı olan səmərəli yollarından biri kimi Ģagirdlərdə öyrənilən materiala qarĢı idrak maraqlarının aĢılanmasını, baĢqa sözlə, təlimin daxili motivlərinin inkiĢaf etdirilməsini göstərmək olar. Müəllim Ģagirdlərdə öyrəndiklərinə qarĢı idrak marağı yaratdıqda Ģagirdlərin öyrəndiklərini yaddasaxlamaları da səmərəli olur. YaxĢı
öyrənmək və
yaddasaxlamanın səmərəli Ģərtlərindən bir də müəllimin dərs zamanı Ģagirdlərin diqqətini səfərbər edə bilməsidir. Bu baxımdan dərsdə Ģagirdlərin diqqətini öyrənilən obyek (material) üzərinə yönəltmək, onun ətrafında mərkəzləĢdirmək ən zəruri Ģərtlərdəndir. Öyrənilən materialın daha yaxĢı yadda saxlanılması
557
qarĢıya qoyulmuĢ yaddasaxlama məqsədi, yaddasaxlama müddətindən də asılıdır. Müəllim dərsdə Ģagirdlərin qarĢısında (eləcə də Ģagirdlər öz qarĢılarında) yaddasaxlama, həm də uzun müddət üçün yaddasaxlama məqsədi qoyduqda öyrənilən ma- terial uzun müddət yaddan çıxmır. Əksinə, Ģagird materialı sa- bah müəllimə cavab vermək məqsədini qarĢısına qoyursa, ca- vab verəndən az sonra həmin material asanlıqla unudulur. Yaddasaxlamanın səmərəli yollarından biri
də öyrəndiklərini anlamadır. Əgər müəllim verdiyi materialın Ģagirdlər tərəfindən anlaĢılmasına nail olarsa yaddasaxlama da bir o qədər davamlı və səmərəli olur. Müəllimin öyrətdiyi materialları həyatla əlaqələndirməsi də yadda saxlamanın səmərəliliyinə müsbət təsir edən Ģərtlərdəndir. Müəllim dərsdə Ģagirdlərin öyrəndiklərini yaxĢı yadda saxlaya bilmələri üçün onları həmin materialı təxəyyüllərində canlandırmağa alıĢdırmalıdır. Öyrənmənin, yaddasaxlamanın səmərəliliyini təmin edən yolların sayını artırmaq olardı. ġübhəsiz müəllimin burada qeyd olunan və digər səmərəli yollardan istifadə etmək bacarığı aĢılaması Ģagirdlərin zəruri bilik, bacarıq və vərdiĢlərə yiyələnməsi iĢini asanlaĢdırır, təlim fəaliyyətinin səmərəliliyini yüksəldir.
Məktəb təcrübəsindən məlum olduğu kimi, Ģagirdlər özlərinin öyrənməyə qabillikləri, əqli inkiĢaf səviyyələri, idrak imkanları, fərdi psixi xassələri və s. görə bir-birlərindən fərqlənirlər. Ona görə də həmin Ģagirdlərin hamısı ilə eyni yol- la iĢləmək istənilən nəticəni vermir. Bu cəhət təlimin fərdiləĢməsi və diferensiasiyasının vacibliyini irəli sürür. Bu- nunla bağlı olaraq psixologiyada fərdi fərqlərin öyrənilməsi
558
sahəsində əldə edilən uğurlar məktəb təcrübəsində fərdi yanaĢma prinsipinin özünə yer etməsində xüsusi rol oynamıĢdır. Fərdi yanaĢma mühüm psixoloji-pedaqoji prinsip kimi diqqəti cəlb edir. Təlimin fərdiləĢməsi və diferensiasiyası anlamının yaranması fərdi yanaĢma nəzəriyyəsi və təcrübəsinin inkiĢafında yeni mərhələ kimi özünü göstərmiĢdir. Təlimin fərdiləĢməsi dedikdə forma və üsullarından asılı olmayaraq Ģagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərinin təlim prosesində nəzərə alınması baĢa düĢülür. Əgər Ģagirdlərin qruplaĢdırılması formasında nəzərə alınarsa, təlimin fərdiləĢdirilməsindən fərqli olaraq buna təlimin diferensiasiyası deyilir. (Ə. Əlizadə). Hər bir Ģagird özünəməxsus fərdi xüsusiyyətlərlə seçilir. Bir tərəfdən bu xüsusiyyətləri qorumaq, digər tərəfdən onları daha da inkiĢaf etdirmək məktəbin əsas vəzifəsi sayılır. Təlimin fərdiləĢməsi və diferensiasiyası, hər Ģeydən əvvəl, bu vəzifənin həyata keçirilməsinə xidmət edir. Təlimin fərdiləĢdirilməsi və diferensiasiyası müxtəlif formalarda həyata keçirilir: 1. Təlimin diferensiasiyası. ġagirdlər özlərinin müəyyən xüsusiyyətlərinə görə qruplaĢdırılır, müxtəlif tədris planları və proqramları ilə təhsil alırlar. Bu yolla nisbətən qomogen olan siniflər, məktəblər yaradılır. Mütəxəssislərin qeyd etdiyi kimi, dünya miqyasında diferensiasiyanın əsasən iki formasından istifadə olunur: birinci, müəyyən bir mərhələdə məktəb ayrı- ayrı bilik sahələri, məsələn, humanitar, fizika, riyaziyyat, kimya-biologiya və s, üzrə Ģaxələnir; ikinci, icbari fənləri seçmə yolu ilə öyrənilən fənlər əlavə olunur. Bu forma və üsulların qovĢağında Ģagirdlərin xüsusi qabiliyyətləri, maraqları və peĢə niyyətlərinə görə müxtəlif tipli məktəb və siniflər yaradılır. Təlim bir qayda olaraq müxtəlif tədris planları və proqramları əsasında həyata keçirilir.
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|