Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müəllimin izah edə bilmək qabiliyyəti.
- Ekspressiv-nitq (natiqlik) qabiliyyətləri.
- 3. TəĢkilati kommunikativ qabiliyyətlər.
- TəĢkilatçılıq qabiliyyətləri.
- Avtoritar qabiliyyətlər.
578
Pedaqoji fəaliyyətin müvəffəqiyyətini təmin etmək üçün lazım olan müəllimin Ģəxsi pedaqoji qabiliyyətlərindən biri də dözümlülük və özünəsahib olmaq qabiliyyətidir. Müəllim həmiĢə, hər cür, hətta gözlənilməyən Ģəraitdə özünü ələ almağı, özünə sahib olmağı, öz hisslərini, temperamentini cilovlamağı bacarmalı, öz davranıĢına nəzarəti itirməməlidir. Lakin bu heç də o demək deyildir ki, müəllim öz hisslərini daima süni Ģəkildə boğmalıdır. O, Ģagirdlərlə birlikdə Ģadlana, sevinə də bilər. Lazım gəldikdə tərbiyəvi məqsədlə qəzəb və narazılığını da nümayiĢ etdirə bilər. Lakin bu zaman o heç vaxt özündən çıxmamalı, qıĢqıra-qıĢqıra, kobud və təhqiramiz tonla danıĢmamalıdır. Bununla belə müəllimin dözümlülüyü özünə sahib olması etinasızlıq səviyyəsinə qalxmamalıdır. Müəllimin digər mühüm Ģəxsi qabiliyyəti dərsdə şagirdlərlə iş aparmaq üçün optimal psixi vəziyyət yarada bilməsidir. Bu cür qabiliyyətə malik olan müəllimlər özlərinin gümrahlığı, həyatsevərliyi, kifayət qədər canlılığı ilə fərqlənirlər. Nə olursa olsun, müəllim həmiĢə nikbin, arzuolu- nan əhval-ruhiyyə ilə sinfə daxil olmalıdır. Məhz buna görə də müəllim özünün əhvalını idarə etməyi, tənzimləməyi bacarmalıdır. 2. Didaktik qabiliyyətlər-müəllimin zəruri məlumatları Ģagirdlərə çatdıra bilmək, öyrədə bilmək, materialı uĢaqların səviyyələrinə uyğunlaĢdırmaqla onlara çatdırmaq, material və ya problemi aydın və ya anlaĢıqlı Ģəkildə Ģagirdlərə təqdim etmək, fənnə qarĢı maraq oyatmaq, Ģagirdlərdə fəal müstəqil fikir yarada bilmək qabiliyyətlərindən ibarətdir. Buraya konk- ret olaraq müəllimin izah edə bilmək qabiliyyətini, ekspressiv- nitq (natiqlik) qabiliyyətini, nəzəri qabiliyyətləri (akademik qabiliyyət) aid etmək olar.
yətə malik olan müəllimin fikri Ģagirdlər üçün aydın olur. On- lar çətin, anlaĢılmaz materialı Ģagirdlər üçün anlaĢıqlı edə bilərlər. Təlim materialının məzmununu Ģagirdlərin səviyyəsinə
579
uyğun, aydın və anlaĢıqlı, sadə Ģəkildə izah edə, çatdıra bilirlər. Nəticədə onlar Ģagirdlərdə tədris etdikləri fənnə qarĢı maraq oyadır, onların fikrinin fəal müstəqil iĢləməsinə Ģərait yaradır- lar. Belə müəllimlər zəruri hallarda çətini asan etməyi, mürəkkəbi sadələĢdirməyi, anlaĢıqsızı anlaĢıqlı etməyi bacarırlar. Bu cür qabiliyyətə malik olan müəllim Ģagirdlərin hazırlıq, inkiĢaf səviyyələrini, nəyi bildiklərini və nəyi bilmədiklərini, nəyi artıq unuda bildiklərini nəzərə alır, Ģagirdlərin qarĢılaĢa biləcəkləri çətinlikləri görür və onların qarĢısını almağa çalıĢır. Qeyd edilən qabiliyyətə malik olan müəllim özünü Ģagirdin yerinə hiss edə bilir, onun mövqeyində dayanır və özünə aydın olan fikirlərin Ģagird üçün aydın ola bilməməsi hallarının mümkünlüyünü baĢa düĢür. Ona görə də öz izahatının xarakter və formasını xüsusi Ģəkildə düĢünür.
fəaliyyətin müvəffəqiyyətli icrasında nitq qabiliyyətləri də həlledici rol oynayır. Nitq qabiliyyətləri lazımi səviyyədə inkiĢaf etməyən müəllim nəzərdə tutulan təlim materialını Ģagirdlərə çatdırmaqda çətinlik çəkir. Bu cür qabiliyyətlərə ma- lik olan müəllim öz fikir və hisslərini nitqin, eləcə də mimika və pantomimika vasitəsilə aydın və dəqiq ifadə edə, nitqin köməyilə Ģagirdlərin fikir və diqqətini maksimum dərəcədə fəallaĢdıra bilir. Müəllimin peĢəsi üçün bu ən zəruri qabiliyyətlərdən biri hesab olunur. Bu cür qabiliyyətə malik olan müəllimlər dolaĢıq, mürəkkəb danıĢıq tərzindən qaçır, öz fikirlərini Ģagirdlərin baĢa düĢəcəyi sadə, aydın dildə ifadə edirlər. Müəllimin nitqi canlı, obrazlı, ifadəli, emosional, aydın, stilistik, qrammatik və fonetik cəhətdən qüsursuz olmalıdır.
müvafiq fənn, daha doğrusu elm sahəsinə aid qabiliyyətləri nəzərdə tutulur. Müəllimin tədris etdiyi fənni dərindən bilməsində ifadə olunur. Bu cür qabiliyyətə malik olan müəllim öz fənnini təkcə tədris kursunun həcmində deyil, daha geniĢ,
580
dərindən bilir, tədris etdiyi elm sahəsində olan kəĢfləri daima izləyir, materiala tam sərbəst yiyələnir, ona böyük maraq göstərir, kiçicik də olsa öz ixtisası sahəsində tədqiqat iĢi aparır. 3. TəĢkilati kommunikativ qabiliyyətlər. Bu cür pe- daqoji qabiliyyətlər müəllimin təĢkilatçılıq funksiyası və ünsiyyəti ilə bağlıdır. Bu cür pedaqoji qabiliyyətlərə konkret olaraq aĢağıdakıları aid etmək olar: təşkilatçılıq qabiliyyəti, av- toritar qabiliyyət, kommunikativ qabiliyyət, perseptiv qabiliyyət, suqqestik qabiliyyət, pedaqoji mərifət, pedaqoji təxəyyül, diqqəti paylaya bilmək qabiliyyəti, ped631-6aqoji refleksiya. TəĢkilatçılıq qabiliyyətləri. Bu cür qabiliyyətlər də pe- daqoji fəaliyyət üçün az əhəmiyyətə malik deyildir. Təlim və tərbiyənin səmərəliliyi müəllimin təĢkilatçılıq qabiliyyətindən çox asılıdır. Müəllimin təĢkilatçılıq qabiliyyətləri təlim tərbiyə prosesində özünü dərhal büruzə verir. Bu cür qabiliyyətlər iki formada təzahür edir. Birincisi, Ģagird kollektivini təĢkil etmək, möhkəmləndirmək, mühüm vəzifələrin həyata keçirilməsinə ruhlandırmaq, ona düĢünülmüĢ səviyyədə təĢəb- büs və müstəqillik verə bilmək qabiliyyəti. İkincisi, öz fəaliyyətini düzgün təĢkil etmək qabiliyyətləri: səliqəlilik, iĢgüzarlılıq, dəqiqlik, öz iĢini düzgün planlaĢdırmaq və özünəzarəti təĢkil etmək bacarığı. Avtoritar qabiliyyətlər. Müəllim daima bu və ya digər cəhətdən bir-birindən fərqlənən Ģagirdlərlə, onların təlim tərbiyəsi ilə məĢğul olur. Bu iĢdə müvəffəqiyyət qazanmaq onun Ģagirdlər arasındakı hörmətindən (avtoritetindən) çox asılıdır. Belə qabiliyyətə malik olan müəllim Ģagirdlərə bilavasitə emosional-iradi təsir göstərə bilir və bunun əsasında onların hörmətini qazanmağı bacarır. Bu cür qabiliyyətlərin əsasını müəllimin öz fənnini mükəmməl bilməsi, onun incəliklərini Ģagirdlərə çatdıra bilməsi, müsbət iradi keyfiy- yətləri, öz yetiĢdirmələrini hədsiz sevməsi, gördüyü iĢin doğruluğuna inamı, öz əqidəsini Ģagirdlərinə aĢılaya bilməsi
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|