Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birinci qrupa
- Dördüncü qrupa
- 1.Diktator modeli («Monblan»).
- 2.Təmassız model («Çin səddi»).
- 3.Fərqləndirici diqqət modeli («Lokator»).
- 4.Hiporefleks modeli («Tetra quĢu»).
- 5.Hiperrefleks modeli («Hamlet»).
587
Müəllimlə Ģagirdlərin qarĢılıqlı ünsiyyəti nə qədər səmərəli olarsa, kollektivin idarə olunması, onun üzvlərinin tərbiyə iĢinin təĢkili də bir o qədər səmərəli olacaqdır. ġagirdlərlə qarĢılıqlı ünsiyyətin səmərəliliyinə görə müəllimləri Ģərti olaraq 4 qrupa bölmək mümkündür. Birinci qrupa Ģagirdlərlə daima ünsiyyətdə olan müəllimləri aid etmək olar. Bu cür müəllimlər təkcə dərsdə, məktəbdə, təlimlə bağlı məsələləri həll edərkən Ģagirdlərlə ünsiyyətdə olmaqla kifayətlənmirlər. Onların Ģagirdlərlə ünsiyyəti Ģagird həyatının bütün sahələrini əhatə edir. Bu cür ünsiyyət öz səmərəliliyi, müəllimin Ģagirdlərə inamı ilə fərqlənir. Həmin müəllimlər demokratik rəhbərlik üslubuna malik olurlar. ġagirdlərlə qarĢılıqlı ünsiyyətin səmərəliliyinə görə ikinci
dərin inam və etimad mövcud olan müəllimlər təĢkil edir. La- kin onun Ģagirdlərlə qarĢılıqlı ünsiyyəti ən çox təlim prosesində mövcud olur, təlimdən kənar vaxtlarda isə müxtəlif səbəblərdən bü cür ünsiyyət müntəzəm xarakter daĢımır. Buna baxmayaraq bu və ya digər Ģagird çətinliyə düĢdükdə və bunu həll edə bilmədikdə həmin müəllimə müraciət edir, bu zaman onların arasındakı ünsiyyət açıq qəlbdən və inam səviyyəsindən gedir. Həmin qrupa daxil olan müəllimlərdə de- mokratik rəhbərlik üslubu üstünlük təĢkil edir. Bununla yanaĢı olaraq ikinci qrupa daxil olan müəllimlərdə bəzən avtoritar rəhbərlik üslubu da özünü göstərir. ġagirdlərlə qarĢılıqlı ünsiy- yətin xarakterinə görə üçüncü qrupa daxil olan müəllimlər əvvəlkilərdən bir sıra cəhətlərinə görə fərqlənirlər. Bu cür müəllimlər, adətən, Ģagirdlərlə yaxın ünsiyyət saxlamağa cəhd göstərir, bü cür ünsiyyətə can atırlar. Lakin bu cür ünsiyyətə nail ola bilmirlər. Bu cür ünsiyyətin baĢ tutmamasının səbəbinə gəldikdə, onlar vaxtın çatmaması üzündən öz cəhdlərini həyata keçirə bilmirlər. Ünsiyyətə cəhd göstərməsinə baxmayaraq, Ģagirdlər onlara inanmadıqlarına görə qarĢılıqlı ünsiyyət baĢ
588
tutmur. Belə müəllimlər ya həddindən artıq mentor (öyüdçü) pozası tutur, ya onlara verilən sirri saxlaya bilmir, ya da Ģagirdlərin hörmətini qazana bilmirlər. Ona görə də bu cür müəllimlərin Ģagird kollektivini idarəetmələri çətinləĢir. Bu cür müəllimlər arasında avtoritar rəhbərlik üslubuna malik olanlar tez-tez özünü göstərir. Bununla yanaĢı həmin qrupa daxil olan müəllimlər arasında müəyyən miqdarda demokratik və ardıcıl olmayan rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlərə də rast gəlmək mümkündür. Dördüncü qrupa gəldikdə, buraya daxil olan müəl-limlər Ģagirdlərlə çox məhdud iĢgüzar ünsiyyətlə kifayətlənirlər. Bu cür müəllimlər Ģagirdlərlə ünsiyyətə can atmadıqları kimi, dərs dedikləri Ģagirdlər də onlarla yaxın ünsiyyətə, ürək sözlərini deməyə, onlarla məsləhələĢməyə meyl göstərmirlər. Bu qrupa, əsasən avtokratik və etinasız rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlər daxil olurlar. Pedaqoji ünsiyyət zamanı müəllimin mövqeyi də mühüm vasitə rolunu oynayır. Adətən, müəllimin tutduğu mövqe onun ünsiyyətinə əsaslı təsir göstərir. Psixoloji ədəbiyyatda qeyd olunduğu kimi, müxtəlif üsluba malik olan kommunikativ qarĢılıqlı təsir müəllimin dərsdə Ģagirdlərlə ünsiyyətində bir sıra davranıĢ modelinin meydana gəlməsinə səbəb olur. Psix- oloqlar (L.D.Stolyarenko və b.) Ģərti olaraq bu modellərə aĢağıdakıları aid edirlər:
dedikləri Ģagirdlərdən (tələbələrdən) bir növ təcrid olunurlar. Onlar yalnız Ģagirdlərə (tələbələrə) bilik vermək, öz hazırlıq səviyyələrini nəzərə çarpdırmağa çalıĢırlar. ġagirdlər onun üçün yalnız adi dinləyici kütləsi olur. Onların arasında heç bir qarĢılıqlı təsir mövcud olmur. Müəllimin pedaqoji funksiyası yalnız məlumat verməklə məhdudlaĢır. Nəticədə – psixoloji təmas olmur, buradan isə Ģagirdin, tələbənin təĢəbbüskarsızlığı, passivliyi yaranır.
589
psixoloji məzmununa görə birinciyə yaxın olur. Fərq ondan ibarətdir ki, bu modeldə müəllim və Ģagirdlər arasında azacıq da olsa zəif əks əlaqə yaranır. Əks əlaqənin zəifliyi ixtiyari və ya qeyri-ixtiyari ünsiyyət maneəsi ilə bağlı olur. Bu cür maneə rolunu tərəflərdən birinin əməkdaĢlıq arzusunun olmaması, məĢğələnin dialoq xarakterində deyil, yalnız məlumatı çatdırmaqla məhdudlaĢması, müəllimin qeyri-ixtiyari olaraq öz statusunu qeyd etməsi və s. oynaya bilər. Bu cür müəllimlər öz mövqeləri ilə hər cür baĢqa mülahizələri rədd edirlər. Nəticədə – müəllimin Ģagirdlərlə (tələbələrlə) zəif qar- Ģılıqlı təsiri, Ģagirdlərin müəllimə qarĢı laqeyd münasibəti özünü göstərir.
müəllimlər Ģagirdlərə seçici münasibət bəsləyirlər. Onlar bütün sinfə deyil, məsələn, yalnız talantlı və yaxud zəif Ģagirdlərə diqqət yetirirlər. Bu cür ünsiyyət modelinin yaranmasının səbəblərindən biri dərs dediyi Ģagirdlərin təliminin fərdiləĢdirilməsi ilə frontal yanaĢmanı əlaqələndirə bilməməsi ola bilər. Nəticədə – müəllim-Ģagird kollektivi sistemində qarĢılıqlı təsir aktı pozulur.
limlər ünsiyyət zamanı sanki özlərinə qapılırlar. Özlərini dinləməyə meyllidirlər. Onların nitqi ən çox monoloji xarakter daĢıyır. DanıĢarkən o, yalnız özü-özünü eĢidir, dinləyicilərə heç cür reaksiya, fikir vermir. Birgə iĢ zamanı da özünə qapılmıĢ olur. Nəticədə – öyrədən və öyrənənlər arasında qarĢılıqlı təsir praktik olaraq mövcud olmur. Müəllim və Ģagirdlər (tələbələr) arasında psixoloji vakuum sahəsi yaranır. Ünsiyyət prosesinin tərəfləri bir-birindən təcrid olunurlar. 5.Hiperrefleks modeli («Hamlet»). Bu
model əvvəlkinin bir növ əksini təĢkil edir. Müəllim qarĢılıqlı təsirin məzmununa deyil, ətrafdakıların onu necə qavramasına fikir
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|