Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Psixi hallara
- Psixologiya obyektiv
- Müasir elmlər sistemi və psixologiya.
8
ləri ilə bağlı olan hisslər daxildir. Gerçək aləmdə baĢ verən hər hansı bir hadisə insanda müsbət və mənfi emosiya yarada bilir ki, bu da onun fəaliyyətinə müvafiq təsir göstərir. Ġnsanın həyat və fəaliyyətində iradi proseslərin də rolu az deyildir. Ġradi proses özünü insanın qərar qəbulu, çətinlikləri aradan qaldırmaq, öz davranıĢını idarə etmə Ģəraitində aydın Ģəkildə göstərir. Psixi hallara gəldikdə onlar bütövlükdə insanın psixi vəziyyətini xarakterizə edirlər. Onlar da psixi proseslər kimi özlərinin dinamikliyinə, istiqamətinə, nisbi davamlılığına, intensivliyinə görə fərqlənirlər. Bununla yanaĢı olaraq psixi hallar psixi proseslərin gediĢinə və nəticələrinə təsir göstərə, fəaliyyəti gücləndirə və ya ləngidə bilər. Psixi hallara dirçəliĢ, məyusluq, qorxu, ümidsizlik, ruhdan düĢmə, gümrahlıq və s. aid etmək olar. Psixi hadisələrin üçüncü qrupuna şəxsiyyətin psixi
yüksək davamlılığı və sabitliyi ilə fərqlənirlər. Psixi xassələrə şəxsiyyətin istiqamətini, temperament, xarakter və qabiliyyətləri aid edirlər. Psixoloqlar belə qənaətə gəlmiĢlər ki, bu xassələrin inkiĢaf səviyyəsi, eləcə də psixi proseslərin inkiĢaf səviyyəsi və psixi halların üstünlüyü insanın təkrarolunmazlığını, fərdiyyətini təmin edir. Bütün qeyd olunanları nəzərə alaraq psixologiyaya bir elm kimi belə tərif vermək olar: Psixologiya obyektiv gerçəkliyin beyində əks olunmasından ibarət psixi hadisələr, onların yaranma və inkişaf qanunları haqqında elmdir.
yeri və sahələri
psixologiya insan haqqında ən mühüm elmlərdən biri kimi diqqəti cəlb edir. Təsadüfü deyildir ki, hazırda insan həyatı və
9
fəaliyyətinin elə bir sahəsi yoxdur ki, psixologiya elmi oraya nüfuz etməsin. Mübaliğəsiz demək olar ki, hazırki dövrdə bütün dünyada hər cür fəaliyyətin və insan munasibətlərinin səmərəliliyini psixoloji biliklərin tətbiqində görürlər. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, mühüm elm sahəsi olan psixologiya baĢqa elmlərdən təcrid olunmuĢ Ģəkildə deyil, onlarla vəhdətdə mövcuddur və fəaliyyət göstərir. Bəs elmlər sistemində psix- ologiya elmi hansı yeri tutur, onun baĢqa elmlərlə qarĢılıqlı əlaqəsi nədən ibarətdir? Elmlər sisteminin təsnifatını verən B.M.Kedrov bu sistemdə psixologiyanın roluna xüsusi diqqət yetirmiĢdir. Onun «elmlər üçbucağı»nda bunu aydın görürük. B.M.Kedrova görə psixologiya bir tərəfdən fəlsəfə elmləri, digər tərəfdən təbiət elmləri, üçüncü tərəfdən humanitar elmlər içərisində aralıq mövqe tutur (bax Ģəkil 2).
ġəkil 2. Psixologiyanın elmlər sistemində yeri. Фялсяфя
Тябият Щуманитар Психолоэийа
10
Psixologiya bu elmlərin məlumatlarını özündə birləĢdirir və eyni zamanda onlara təsir etməklə insan haqqında elmlərin modelinə çevrilir. Psixologiyanın baĢqa elmlərlə əlaqəsinə qısa nəzər yetirək. Ġnsan psixikası və davranıĢını onun təbii və sosial möv- cudluğu haqqında biliklər olmadan baĢa düĢmək mümkün deyildir. Ona görə də psixologiyanın öyrənilməsi insan biologiyası, onun ali sinir sisteminin quruluĢu və fəaliyyəti haqqında biliklərə yiyələnməyi tələb edir. Psixi hadisələr və mərkəzi sinir sisteminin fəaliyyəti arasındakı əlaqə haqqında biliklər ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyasında öz konkret əksini tapmıĢdır. Təsadüfü deyildir ki, psixologiyanın təbii elmi əsaslarından danıĢarkən məhz ali sinir fəaliyyətinin qanunularına istinad edilir. Psixologiya cəmiyyətin tarixi və mədəniyyəti ilə sıx bağlıdır. Belə ki, insanda ali psixi funksiyaların inkiĢafında sivilizasiyanın əsas tarixi nailiyyəti olan əmək alətləri və iĢarə sistemi həlledici rol oynamıĢdır. Ġnsan psixikasının dərindən öyrənilməsinə, onun baĢa düĢülməsinə sosiologiyanın əsasları haqqında biliklər də im- kan yaradır. Bunu sosial psixologiyanın sürətlə inkiĢafı bir da- ha təsdiq edir. Müasir dövrdə sosial psixologiya insan münasibətlərinin bütün sahələrinə nüfuz etməklə insanın sosial- bələdləĢmə davranıĢının psixi xassələrə necə yiyələnməsini aydınlaĢdırmağa imkan verir. Psixologiya fəlsəfə elmi ilə ciddi qohumluq əlaqəsinə malikdir. Bu təsadüfü deyildir. Məlum olduğu kimi psixologiya müstəqil bir elm kimi fəaliyyət göstərənə kimi fəlsəfənin daxilində formalaĢmağa baĢlamıĢdır. ġübhəsiz Ģəxsiyyətin psixoloji «ölçülərini» insan, onun spesifik həyat Ģəraiti, gerçəkliyi dərk etməsi və fəaliyyət haqqında fəlsəfi biliklərə is- tinad etmədən müəyyənləĢdirmək və öyrənmək mümkün olmazdı. ġüur, təfəkkür və digər psixi hadisələr insanlara
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|