99
etmiĢlər.
Ünsiyyət prosesində insanlar nəinki mühit haqqında
məlumat əldə edir, eyni zamanda müxtəlif adət və vərdiĢlərə
yiyələnir ki, bunlar da real varlığın dərk edilməsinə xüsusi
istiqamət verir. Deməli, ünsiyyət, hər Ģeydən əvvəl, obyektiv
varlığın dərk edilməsini təmin edən əsas Ģərtdir.
Həyati faktlar göstərir ki, ünsiyyət eyni zamanda psixi
proseslərin təzahüründə özünəməxsus tərzdə iĢtirak edir.
Ünsiyyət psixi proseslərin dinamikasına, təzahürünə təsir
göstərir və onları daha da mütəhərrik edir.
Ünsiyyət eyni zamanda Ģəxsiyyətin formalaĢmasına da
müəyyən tərzdə istiqamət verir. Demək olar ki, Ģəxsiyyətin
təĢəkkülü müəyyən mənada ünsiyyət prosesinin məhluludur.
Ümumi psixologiya baxımından ünsiyyət probleminin
maraqlı cəhətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, insanın özünü
dərk etməsi, öz məninə nəzər salması, özünü baĢqaları ilə
müqayisə edərək qiymətləndirməsi belə ünsiyyət prosesinin
məhlulu kimi qəbul edilə bilir. Ġnsan yalnız baĢqaları ilə
ünsiyyət prosesində onları dərk edir.
Müasir sosial psixologiyada ünsiyyətin üç mühüm tərəfi,
cəhəti qeyd olunur:
1) ünsiyyət informasiya mübadiləsi kimi və yaxud ünsiy-
yətin kommunikativ tərəfi;
2) ünsiyyət qarĢılıqlı təsir prosesi kimi və ya ünsiyyətin
interaktiv tərəfi;
3) ünsiyyət insanların bir-birini qavraması, anlaması kimi
və yaxud ünsiyyətin perseptiv tərəfi.
Ünsiyyətin özünəməxsus məzmunu, məqsədi və vasitələri
mövcuddur (R.S.Nemov).
Ünsiyyətin məzmunu dedikdə fərdi təmas zamanı bir in-
sandan digərinə ötürülən inıormasiya nəzərdə tutulur. Məhz öz
məzmunundan asılı olaraq insanların ünsiyyəti müxtəlif xarak-
ter daĢıya və fərqlənə bilir.
Ünsiyyətin məzmununu, hər Ģeydən əvvəl, insanın daxili
100
motivasiya və emosianal vəziyyəti haqqında məlumat təĢkil
edə bilər. Bu zaman insanlar bir-birinə mövcud tələbatları,
emosional vəziyyətləri (razılıq, narazılıq, sevinc, kədər, qəm,
əzab və s.) haqqında məlumatları çatdırır ki, bu cür informa-
siyalar bir adamdan baĢqalarına ötürülməklə Ģəxsiyyətlərarası
tənzim rolunu oynaya bilər.
Ünsiyyətin məzmunu ətraf mühit, orada baĢ verən
hadisələr haqqında məlumatlardan da ibarət ola bilər. Bu za-
man ünsiyyətdə olan insanlar bir-birlərinə mövcud təhlükə,
həyati əhəmiyyətə malik olan amillər haqqında məlumat verə
bilərlər. Ünsiyyətin məqsədinə gəldikdə, insanda müvafiq
fəallığın nə üçün, nəyin xatirinə həyata keçirilməsindən
ibarətdir. Bu baxımdan insanların ünsiyyətə girməsinin
məqsədi geniĢ və çox sahəlidir. Ġnsanların ünsiyyətə girmə
məqsədinə onların dünya, təlim və tərbiyə, Ģəxsi və iĢgüzar
qarĢılıqlı əlaqələrin yaradılması və s. haqqında obyektiv
məlumatın verilməsi və ya alınmasını daxil edirlər
(R.S.Nemov).
Ġnsanda ünsiyyətin vasitələri ünsiyyət zamanı ötürülən
informasiyaların kodlaĢdırılmasında, ötürülməsində, iĢləmə və
açılmasında özünü göstərir.
Ġnformasiyaların kodlaĢdırılması onun bir canlı varlıqdan
digərinə ötürülmə tərzindən ibarətdir. Ġnformasiya insanlar
tərəfindən müəyyən məsafədən, hiss üzvləri vasitəsilə ötürülə
və qavranıla bilir. Ġnsanda dil və baĢqa iĢarələr sistemi
vasitəsilə informasiya mübadiləsinə daha çox yer verilir.
Ünsiyyətin növləri. Ünsiyyət çoxcəhətli, çoxplanlı bir
prosesdir. Onun özünəməxsus növləri də vardır. Hər Ģeydən
əvvəl, psixoloji ədəbiyyatda məzmunu, məqsədi və
vasitələrindən asılı olaraq ünsiyyətin bir sıra növləri qeyd olu-
nur.
Məzmunundan asılı olaraq ünsiyyətin aĢağıdakı növlə-
rini göstərə bilərik: maddi ünsiyyət (əĢyalar və fəaliyyət
məhsullarının mübadiləsi yolu ilə); koqnitiv ünsiyyət (bilik
101
mübadiləsi); kondision ünsiyyət (psixi və fizioloji vəziyyətin
mübadiləsi); motivlərlə bağlı ünsiyyət (təhriklərin, motivlərin,
maraqların, tələbatların mübadiləsi); iĢgüzar fəaliyyətlə bağlı
ünsiyyət (iĢ, əməliyyat, bacarıq və vərdiĢlərin mübadiləsi).
Məqsəddən asılı olaraq psixoloqlar ünsiyyətin bioloji və
sosial növlərini qeyd edirlər. Bioloji ünsiyyət orqanizmi
mühafizə etmək, qorumaq, saxlamaq və inkiĢaf etdirməklə
bağlı ünsiyyətdir. Sosial ünsiyyətə gəldikdə o, Ģəxsiyyətlərarası
təması, münasibətləri yaratmaq və inkiĢaf etdirmək, fərdin
Ģəxsi yüksəliĢini geniĢləndirmək və möhkəmləndirmək
məqsədi güdür. Ünsiyyətin vasitələrindən asılı olaraq vasitəsiz
və vasitəli növlərini qeyd etmək olar.
Vasitəsiz ünsiyyət heç bir kənar təhrik və istiqamət olma-
dan Ģəxsi təması və ünsiyyətdə olan adamların bir-birini
bilavasitə ünsiyyət aktında qavramasını nəzərdə tutur.
Vasitəli ünsiyyətə gəldikdə o, vasitəçilərin köməyi ilə
həyata keçirilən ünsiyyətdir. Adətən, çox vaxt partnyorlar za-
man və məkanca bir-birlərindən təcrid olunduqda vasitəli
ünsiyyət özünə yer edir. Bu zaman ünsiyyət aləti kimi part-
nyorlar arasında onları bir-biri ilə əlaqələndirən vasitəçidən
istifadə olunur. Bunlara əĢyaları, qeydləri, kitabları,
mədəniyyət obyektlərini, vasitəçilik edən üçüncü Ģəxsi,
mümkün olan hər hansı vasitəni: telefonu, radionu, televizoru,
kompyüteri və s. aid etmək olar. Elmi-texniki tərəqqi bu cür
vasitələrin daha mütərəqqi formalarının aĢkara çıxmasına səbəb
olmuĢdur. Məsələn, qlobal internet sistemi istədiyin adamla
əlaqə yaratmağa, maraqlandığın mövzuda məlumatları əldə
etmək üçün ünsiyyətə girməyə imkan verir. Müasir texniki
ünsiyyət vasitələri ictimai həyatın bir çox sahələrində müvafiq
məsələləri daha səmərəli Ģəkildə həll etmək imkanı yaradır.
Ünsiyyət vasitələrindən asılı olaraq ünsiyyətin verbal və
qeyri verbal növləri xüsusilə diqqəti cəlb edir (bunlar barədə
sonrakı bölmədə bəhs olunacaqdır).
Dostları ilə paylaş: |