Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ünsiyyətin növləri.
99
etmiĢlər. Ünsiyyət prosesində insanlar nəinki mühit haqqında məlumat əldə edir, eyni zamanda müxtəlif adət və vərdiĢlərə yiyələnir ki, bunlar da real varlığın dərk edilməsinə xüsusi istiqamət verir. Deməli, ünsiyyət, hər Ģeydən əvvəl, obyektiv varlığın dərk edilməsini təmin edən əsas Ģərtdir. Həyati faktlar göstərir ki, ünsiyyət eyni zamanda psixi proseslərin təzahüründə özünəməxsus tərzdə iĢtirak edir. Ünsiyyət psixi proseslərin dinamikasına, təzahürünə təsir göstərir və onları daha da mütəhərrik edir. Ünsiyyət eyni zamanda Ģəxsiyyətin formalaĢmasına da müəyyən tərzdə istiqamət verir. Demək olar ki, Ģəxsiyyətin təĢəkkülü müəyyən mənada ünsiyyət prosesinin məhluludur. Ümumi psixologiya baxımından ünsiyyət probleminin maraqlı cəhətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, insanın özünü dərk etməsi, öz məninə nəzər salması, özünü baĢqaları ilə müqayisə edərək qiymətləndirməsi belə ünsiyyət prosesinin məhlulu kimi qəbul edilə bilir. Ġnsan yalnız baĢqaları ilə ünsiyyət prosesində onları dərk edir. Müasir sosial psixologiyada ünsiyyətin üç mühüm tərəfi, cəhəti qeyd olunur: 1) ünsiyyət informasiya mübadiləsi kimi və yaxud ünsiy- yətin kommunikativ tərəfi; 2) ünsiyyət qarĢılıqlı təsir prosesi kimi və ya ünsiyyətin interaktiv tərəfi; 3) ünsiyyət insanların bir-birini qavraması, anlaması kimi və yaxud ünsiyyətin perseptiv tərəfi. Ünsiyyətin özünəməxsus məzmunu, məqsədi və vasitələri mövcuddur (R.S.Nemov). Ünsiyyətin məzmunu dedikdə fərdi təmas zamanı bir in- sandan digərinə ötürülən inıormasiya nəzərdə tutulur. Məhz öz məzmunundan asılı olaraq insanların ünsiyyəti müxtəlif xarak- ter daĢıya və fərqlənə bilir. Ünsiyyətin məzmununu, hər Ģeydən əvvəl, insanın daxili
100
motivasiya və emosianal vəziyyəti haqqında məlumat təĢkil edə bilər. Bu zaman insanlar bir-birinə mövcud tələbatları, emosional vəziyyətləri (razılıq, narazılıq, sevinc, kədər, qəm, əzab və s.) haqqında məlumatları çatdırır ki, bu cür informa- siyalar bir adamdan baĢqalarına ötürülməklə Ģəxsiyyətlərarası tənzim rolunu oynaya bilər. Ünsiyyətin məzmunu ətraf mühit, orada baĢ verən hadisələr haqqında məlumatlardan da ibarət ola bilər. Bu za- man ünsiyyətdə olan insanlar bir-birlərinə mövcud təhlükə, həyati əhəmiyyətə malik olan amillər haqqında məlumat verə bilərlər. Ünsiyyətin məqsədinə gəldikdə, insanda müvafiq fəallığın nə üçün, nəyin xatirinə həyata keçirilməsindən ibarətdir. Bu baxımdan insanların ünsiyyətə girməsinin məqsədi geniĢ və çox sahəlidir. Ġnsanların ünsiyyətə girmə məqsədinə onların dünya, təlim və tərbiyə, Ģəxsi və iĢgüzar qarĢılıqlı əlaqələrin yaradılması və s. haqqında obyektiv məlumatın verilməsi və ya alınmasını daxil edirlər (R.S.Nemov). Ġnsanda ünsiyyətin vasitələri ünsiyyət zamanı ötürülən informasiyaların kodlaĢdırılmasında, ötürülməsində, iĢləmə və açılmasında özünü göstərir. Ġnformasiyaların kodlaĢdırılması onun bir canlı varlıqdan digərinə ötürülmə tərzindən ibarətdir. Ġnformasiya insanlar tərəfindən müəyyən məsafədən, hiss üzvləri vasitəsilə ötürülə və qavranıla bilir. Ġnsanda dil və baĢqa iĢarələr sistemi vasitəsilə informasiya mübadiləsinə daha çox yer verilir.
prosesdir. Onun özünəməxsus növləri də vardır. Hər Ģeydən əvvəl, psixoloji ədəbiyyatda məzmunu, məqsədi və vasitələrindən asılı olaraq ünsiyyətin bir sıra növləri qeyd olu- nur. Məzmunundan asılı olaraq ünsiyyətin aĢağıdakı növlə- rini göstərə bilərik: maddi ünsiyyət (əĢyalar və fəaliyyət məhsullarının mübadiləsi yolu ilə); koqnitiv ünsiyyət (bilik
101
mübadiləsi); kondision ünsiyyət (psixi və fizioloji vəziyyətin mübadiləsi); motivlərlə bağlı ünsiyyət (təhriklərin, motivlərin, maraqların, tələbatların mübadiləsi); iĢgüzar fəaliyyətlə bağlı ünsiyyət (iĢ, əməliyyat, bacarıq və vərdiĢlərin mübadiləsi). Məqsəddən asılı olaraq psixoloqlar ünsiyyətin bioloji və sosial növlərini qeyd edirlər. Bioloji ünsiyyət orqanizmi mühafizə etmək, qorumaq, saxlamaq və inkiĢaf etdirməklə bağlı ünsiyyətdir. Sosial ünsiyyətə gəldikdə o, Ģəxsiyyətlərarası təması, münasibətləri yaratmaq və inkiĢaf etdirmək, fərdin Ģəxsi yüksəliĢini geniĢləndirmək və möhkəmləndirmək məqsədi güdür. Ünsiyyətin vasitələrindən asılı olaraq vasitəsiz və vasitəli növlərini qeyd etmək olar. Vasitəsiz ünsiyyət heç bir kənar təhrik və istiqamət olma- dan Ģəxsi təması və ünsiyyətdə olan adamların bir-birini bilavasitə ünsiyyət aktında qavramasını nəzərdə tutur. Vasitəli ünsiyyətə gəldikdə o, vasitəçilərin köməyi ilə həyata keçirilən ünsiyyətdir. Adətən, çox vaxt partnyorlar za- man və məkanca bir-birlərindən təcrid olunduqda vasitəli ünsiyyət özünə yer edir. Bu zaman ünsiyyət aləti kimi part- nyorlar arasında onları bir-biri ilə əlaqələndirən vasitəçidən istifadə olunur. Bunlara əĢyaları, qeydləri, kitabları, mədəniyyət obyektlərini, vasitəçilik edən üçüncü Ģəxsi, mümkün olan hər hansı vasitəni: telefonu, radionu, televizoru, kompyüteri və s. aid etmək olar. Elmi-texniki tərəqqi bu cür vasitələrin daha mütərəqqi formalarının aĢkara çıxmasına səbəb olmuĢdur. Məsələn, qlobal internet sistemi istədiyin adamla əlaqə yaratmağa, maraqlandığın mövzuda məlumatları əldə etmək üçün ünsiyyətə girməyə imkan verir. Müasir texniki ünsiyyət vasitələri ictimai həyatın bir çox sahələrində müvafiq məsələləri daha səmərəli Ģəkildə həll etmək imkanı yaradır. Ünsiyyət vasitələrindən asılı olaraq ünsiyyətin verbal və qeyri verbal növləri xüsusilə diqqəti cəlb edir (bunlar barədə sonrakı bölmədə bəhs olunacaqdır). Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|