Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sosial normalar və sosial nəzarət.
- Ünsiyyət prosesində rol və rol gözləmələri.
- Dostlar arasında ünsiyyətitn xarakteri
- Ünsiyyətdə maneələr və onların qarĢısını almaq yolları.
123
reaksiyasını yaradır, nəticədə bu reaksiya A- ın da davranıĢına təsir göstərir. Deməli qarĢılıqlı təsir prosesi baĢ verir. Sosial normalar və sosial nəzarət. Adətən birgə fəaliyyət və ünsiyyət zamanı qarĢılıqlı təsir müvafiq sosial normalar və sosial nəzarət əsasında həyata keçirildikdə özünün səmərəli nəticəsini verir. Sosial normalar insanların qarĢılıqlı təsir və qarĢılıqlı münasibətlərini tənzim etmək üçün cəmiyyət tərəfindən qəbul edilmiĢ normalardır. Cəmiyyət spesifik sosial davranıĢ normaları sistemi nümunələrini hazırlayır və müvafiq Ģəraitdə həmin normalara əməl etməyi özünün bütün üzvlərindən tələb edir. Bu normalar pozulduqda sosial nəzarət mexanizmi iĢə düĢür (bəyənməmək, danlamaq, cəzalandırmaq Ģəklində) və davranıĢın korrersiyasına gətirib çıxarır. Burada həmin normların cəmiyyətin bütün üzvləri tərəfindən qəbul olunması, həmin normaları etalon kimi qəbul etmələri və öz davranıĢlarını eta- lona uyğun qurmağa çalıĢmaları əsas Ģərtdir. Lakin bu hələ kifayət deyildir. Həmin normalara əməl olunmasına sosial nəzarət edilmədən bu normaların iĢləyəcəyi Ģübhə doğurur. Bunu gündəlik həyati faktlar da sübut edir. Adətən, sosial nəzarət zəif olduqda və ya ikili münasibət xarakteri daĢıdıqda sosial normaların pozulması halları tez – tez özünü göstərir.
təsir prosesində sosial nəzarət ünsiyyətdə olan adamların rollarına uyğun Ģəkildə həyata keçirilir. Psixologiyada rol altında kimin bu və ya digər mövqedən asılı olaraq hansı davranıĢ modelini yerinə yetirməsi nəzərdə tutulur. Subyekt müəllim və ya Ģagird, bacı və ya qardaĢ, həkim və ya xəstə, müdir və ya iĢçi, ev yiyəsi və ya qonaq və s. rolunu yerinə yetirə bilər. Hər bir rol tamamilə müvafiq tələbə və ətrafdakılarının müvafiq gözləmələrinə cavab verməlidir. Adətən ünsiyyətdə olan adamlar bir- birindən öz rolunu onun gözlədiyi kimi yerinə yetirməsini istəyirlər. Məsələn, Ģairdlər
124
gözləyirlər ki, müəllim onlara yaxĢı dərs desin, yüksək qiymət versin, onların istəyini yerinə yetirsin və s. Müəllim isə gözləyir ki, Ģagirdlər dərsə yaxĢı hazırlaĢsın, intizamı pozmasın, müəllimin tapĢırıqlarını yerinə yetirsin. Məhz buna görə də müxtəlif rolları yerinə yetirən adamların qarĢılıqlı təsiri onların rol gözləmələri ilə tənzim olunur. Ġnsanın istəyib – istəməməsindən asılı olmayaraq onu əhatə edənlər ondan müvafiq nümunəyə uyğun davranıĢ gözləyirlər. Rolun bu və ya digər Ģəkildə yerinə yetirilməsi mütləq sosial qiymət alır, roldan hər hansı bir kənara çıxma halı bəyənilmir. Ġnsanın baĢqalarının ondan eĢitmək istədiklərini və onda görmək istədiklərini səhvsiz, dəqiq çatdırmaq qabiliyyət və bacarığı mərifət adlanır. Lakin əgər subyektin prinsip və inamı ondan gözlənilənə ziddirsə onun baĢqa cür hərəkət etməsini mərifətsizlik adlandırmaq olmaz.
arasında ünsiyyətin xüsusi forması dostluq ünsiyyətidir. Dos- tluq davamlı fərdi – seçici qarĢılıqlı münasibət və qarĢılıqlı təsir sistemindən ibarətdir. Dostlar arasında olan ünsiyyət adamların bir – birilə qarĢılıqlı bağlılığı, sədaqətliliyi, bir – biri ilə ünsiyyətdən məmnunluqları, bir – birindən qarĢılıqlı hiss və arzuları gözləmələri ilə səciyyələnir. Dostluğun inkiĢafı qarĢılıqlı anlama, ürəyiaçıqlıq, etibarlılıq, fəal qarĢılıqlı kömək, bir – birinin iĢlərinə qarĢılıqlı maraq, səmimilik və təmənnasız hisslərin olması kimi yazılmamıĢ kodeksə əməl etməyi tələb edir. Dostluq kodeksinin ciddi Ģəkildə pozulması ya dostluğun dayandırılmasına, ya üzdən həyata keçən yoldaĢlığa keçməsinə, ya da düĢmənçiliyə səbəb ola bilər.
Ġnsanların birgə yaĢayıĢı, birgə fəaliyyəti prosesi daima ünsiyyətlə müĢayət olunur. BaĢqa sözlə ünsiyyət insanlar arasında təmasın yaranması və inkiĢafı prosesi kimi meydana çıxır. Bu prosesdə insanlar öz fikir və arzularını bir- birlərinə
125
çatdırır, bir- birlərinə qarĢılıqlı təsir göstərir, bir- birlərini qavrayır və anlayırlar. Ünsiyyət prosesinin xarakteri insanların birgə fəaliyyətinə, qarĢılıqlı münasibətlərinə özünəməxsus təsir göstərir. Bir çox hallarda ünsiyyət prosesi münaqiĢələrlə müĢayət olunur və qarĢılıqlı münasibətə neqativ təsir göstərir. Hamımız olmasaq da bəzilərimiz bu cür münaqiĢəli Ģəraitdən çıxmaq üçün müvafiq yol tapa bilmirik. Ünsiyyət zamanı baĢ verən bu cür maneələri aradan qaldırmaq yollarını nə orta, nə də ali məktəblərdə öyrətmirlər. Lakin sosial psixologiya və pedaqogikada bununla bağlı olduqca zəngin empirik və nəzəri məlumatlar toplanmıĢdır ki, onlardan istifadənin ünsiyyət maneələrinin qarĢısını almaqda rolu inkarolunmazdır. Ünsiyyət prosesinə mənfi təsir göstərən bu cür maneələrin bəziləri və onların qarĢısını almaq yollarını qısaca nəzərdən keçirək. Yeri gəlmiĢkən qeyd etmək lazımdır ki, müxtəlif fəaliyyət növlərində bu cür maneələr müxtəlif Ģəkildə özünü təzahür etdirir. Məsələn, görkəmli psixoloq V.A. Kan-Kalik gənc müəllimlərin pedaqoji ünsiyyətində özünü göstərən çətinlikləri «psixoloji maneələr» adlandırmıĢ və bunları peda- qoji fəaliyyətin spesifik xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirmiĢdir. 1
limlərin pedaqoji ünsiyyətindəki çətinlikləri aradan qaldırmalarında onlara köməklik göstərə bilər. Ona görə də burada həmin fikirləri təkrar etməyi lazım bilmədik. Burada ümumiyyətlə insanların ünsiyyətində özünü göstərən bəzi çətinlikləri, onları doğuran səbəbləri psixoloji maneə kimi Ģərh etməyə çalıĢmıĢıq. Ünsiyyət zamanı diqqəti cəlb edən çətinliklərdən, maneələrdən biri qavrayıĢla Ģərtlənən səhvlərdir. Bir çox hal- larda ünsiyyətdə olan adamlar bir-birlərini düzgün qavraya bilmirlər. Bu cür maneələr ona görə meydana gəlir ki, ünsiyyət
1 Бах, дярслийин ВЫ.2 –ъü бюлмясиня Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|